“Hồn cốt” của Luật Thủ đô là về phân cấp, phân quyền

Phân cấp, phân quyền có trọng tâm, trọng điểm

Cho ý kiến thẩm tra sơ bộ dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, các ý kiến đều thống nhất cao với sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Thủ đô năm 2012 để sớm có luật mới kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng.

Đồng thời, việc sửa luật nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế, tháo gỡ vướng mắc, những vấn đề bức xúc riêng của Thủ đô – một đô thị lớn của cả nước đồng thời là trung tâm chính trị, hành chính của cả nước, trung tâm kinh tế lớn.

Do đó, việc ban hành Luật Thủ đô (sửa đổi) cũng phải phát huy được tiềm năng, thế mạnh của Thủ đô xứng tầm với vị trí, vai trò và đóng góp nhiều hơn nữa cho sự phát triển chung của cả nước.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật đánh giá cao quá trình chuẩn bị hồ sơ dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) của Chính phủ đáp ứng yêu cầu của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đủ điều kiện trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, cho ý kiến tại phiên họp thứ 26 (tháng 9/2023).

Cơ quan thẩm tra cũng cơ bản thống nhất với phạm vi điều chỉnh, mục đích và quan điểm chỉ đạo sửa đổi luật được Chính phủ.

Thứ nhất, thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng, phát triển Thủ đô tại Nghị quyết số 15-NQ/TW và các chủ trương có liên quan đến phát triển Thủ đô tại Nghị quyết số 06-NQ/TW, Nghị quyết số 30-NQ/TW và các nghị quyết khác của Đảng có liên quan.

Thứ hai, quy định các cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội cho Thủ đô bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng và tuân thủ Hiến pháp năm 2013.

Luật Thủ đô cần đặt trong tổng thể hệ thống pháp luật, không phải là đạo luật thay thế toàn bộ hệ thống pháp luật hiện hành, áp dụng riêng cho Thủ đô.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng.

Thứ ba, bám sát 9 nhóm chính sách trong đề nghị xây dựng Luật Thủ đô (sửa đổi) đã được Chính phủ thông qua để quy phạm hóa tại dự thảo luật các cơ chế, chính sách cụ thể, thực sự mang tính đặc thù vượt trội và đột phá về thể chế nhằm phát huy thế mạnh của Thủ đô.

Thứ tư, cụ thể hóa tối đa các cơ chế, chính sách đặc thù trong luật để áp dụng được ngay; những vấn đề cần ủy quyền lập pháp thì nên ủy quyền cho các chủ thể có thẩm quyền quy định theo pháp luật hiện hành, bảo đảm tính khả thi và tính đồng bộ.

Đồng thời với việc phân quyền mạnh mẽ, cần quy định tương ứng trách nhiệm của Hà Nội cũng như cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền hạn, nhiệm vụ của các cấp chính quyền thành phố.

Thứ năm, kế thừa, phát triển các quy định đã được thực tiễn kiểm nghiệm tốt của Luật Thủ đô 2012; các cơ chế, chính sách đặc thù đang thí điểm cho các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương phù hợp với Thủ đô.

Theo sát quá trình chỉnh lý, hoàn thiện các luật có liên quan đang được sửa đổi, bổ sung (Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản...) để bảo đảm những vấn đề đang đặt ra đối với Thủ đô đã được xử lý, thì không quy định lại tại dự án Luật Thủ đô; Nếu chưa được xử lý hoặc nội dung chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn của Thủ đô thì sẽ đề xuất quy định tại Luật Thủ đô.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nhấn mạnh, “hồn cốt” của Luật Thủ đô là vấn đề phân quyền, để từ đó có những cơ chế, chính sách đặc thù nhưng vẫn phải đảm bảo các nguyên tắc, quan điểm đã đề ra.

Đồng thời, phân cấp, phân quyền có trọng tâm, trọng điểm, không dàn trải. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật lưu ý, các cơ chế, chính sách đặc thù phải gắn với nguồn lực thực hiện nên cần tránh tình trạng đưa vào quá nhiều nội dung cơ chế chính sách, không đưa vào thì sợ thiếu mà đưa vào lại không thực hiện được.

Ông Tùng cho rằng, cần hạn chế những cơ chế, chính sách giảm bớt đóng góp về ngân sách trung ương, mà cần là những chính sách có khả năng tạo ra nguồn lực.

Vì vậy những chính sách như định cho phép thành phố Hà Nội áp dụng quản lý, vận hành và khai thác tài sản công theo phương thức nhượng quyền kinh doanh, quản lý đối với các công trình, hạ tầng văn hóa, thể thao do Nhà nước đầu tư trên địa bàn Thủ đô.

Đây là biện pháp phù hợp, giúp huy động nguồn lực xã hội tham gia, hợp tác với Nhà nước khai thác, vận hành và bảo trì có hiệu quả, đúng công năng của công trình văn hóa, thể thao hay chính sách về liên kết, phát triển vùng Thủ đô…là những nội dung cần được phát huy.

Chỉ rõ dự thảo luật quy định về phân cấp, phân quyền chủ yếu là cho chính quyền cấp thành phố, một số nội dung cụ thể có thể phân quyền trực tiếp đến đến chính quyền thành phố thuộc thành phố, chính quyền các quận, cấp huyện, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng đề nghị tiếp tục rà soát kỹ lưỡng những nội dung này và phải có kèm theo điều kiện là có được phân cấp, ủy quyền tiếp hay không.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nhấn mạnh, những nội dung của Luật Thủ đô năm 2012 đã được thực tế kiểm nghiệm cho thấy phù hợp và phát huy hiệu quả thì tiếp tục kế thừa.

Đối với những nội dung cơ chế, chính sách đặc thù đang được thực hiện thí điểm theo các nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù quy định cho các địa phương thì cần rà soát và đánh giá kỹ bởi nội dung đưa vào luật phải đảm bảo tính ổn định, lâu dài.

"Do đó cần hết sức cân nhắc, thận trọng và kỹ lưỡng đối với những cơ chế, chính sách mới đang thí điểm thực hiện", Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nêu rõ.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật, các cơ chế cũng cần phải đảm bảo tính cụ thể, có cơ sở để thực hiện. Nếu dự thảo luật chỉ quy định theo hướng quy định nguyên tắc và giao Chính phủ quy định chi tiết thì sẽ dễ phát sinh những vướng mắc, chờ đợi trong quá trình triển khai thực hiện.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cũng lưu ý, Luật Thủ đô phải đặt trong tổng thể hệ thống pháp luật nên không quy định lại các nội dung đã được quy định tại luật khác.

Trong quá trình sửa đổi Luật Thủ đô cũng cần phải bảo đảm đồng bộ với các luật đang được sửa đổi như Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản và Luật Đất đai hay các luật được trình trong cùng kỳ họp thứ 6 tới của Quốc hội.

Về áp dụng pháp luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết, một số ý kiến đề xuất không đưa ra quy định quá đặc thù về áp dụng pháp luật trong Luật Thủ đô, nhưng các luật ban hành sau ngày luật có hiệu lực mà có quy định liên quan đến Thủ đô, liên quan đến chính sách đặc thù đã được quy định trong Luật Thủ đô thì phải có quy định cụ thể việc áp dụng quy định mới hay không mà áp dụng cơ chế đặc thù.

"Quy định theo hướng này đòi hỏi yêu cầu cao hơn đối với các cơ quan cơ quan trình, cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra các luật sau này nhưng chỉ như vậy mới đảm bảo nguyên tắc pháp chế và nguyên tắc quy định trong Luật Ban hành văn bản phạm pháp luật" Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nêu.

Phân quyền nhưng phải đảm bảo cơ chế kiểm soát quyền lực

Nói về tờ trình dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi), Thứ trưởng Bộ Tư pháp Trần Tiến Dũng cho biết, để kịp thời thể chế hóa quan điểm, mục tiêu, định hướng phát triển Thủ đô Hà Nội theo Nghị quyết số 15-NQ/TW, Nghị quyết số 06-NQ/TW, Nghị quyết số 30-NQ/TW của Bộ Chính trị; Tạo cơ sở pháp lý thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội, huy động mọi nguồn lực, khai thác hiệu quả tiềm năng, thế mạnh, với mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”, trở thành vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước; Hội nhập quốc tế sâu rộng, có sức cạnh tranh cao trong khu vực và trên thế giới như mục tiêu Bộ Chính trị đề ra, việc ban hành Luật Thủ đô (sửa đổi) là rất cần thiết.

Việc ban hành Luật Thủ đô (sửa đổi) là rất cần thiết nhằm tạo cơ sở pháp lý thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội, huy động mọi nguồn lực, khai thác hiệu quả tiềm năng, thế mạnh, với mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại".

Theo ông Dũng, dự thảo luật quy định cụ thể và bổ sung các nội dung về tổ chức chính quyền tại Thủ đô, ngân sách, huy động nguồn lực đầu tư phát triển Thủ đô và liên kết, phát triển vùng Thủ đô vào phạm vi điều chỉnh của luật.

Theo đó, Luật Thủ đô quy định về vị trí, vai trò; Tổ chức chính quyền; Tài chính, ngân sách, huy động nguồn lực đầu tư; Xây dựng, quản lý, bảo vệ Thủ đô và liên kết vùng Thủ đô.

Dự thảo luật quy định về chính quyền Thủ đô theo hướng mở rộng chủ thể, đối tượng phân cấp, ủy quyền; Có cơ chế thu hút, trọng dụng nhân tài, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và chế độ tiền lương, thu nhập của cán bộ, công chức, viên chức Thủ đô; thực hiện mô hình tổ chức chính quyền thành phố Hà Nội theo Nghị quyết số 97/2019/QH14 (không tổ chức HĐND phường) và bổ sung cấp chính quyền thành phố thuộc thành phố.

Dự thảo luật phân quyền một số thẩm quyền từ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cho UBND thành phố Hà Nội, đồng thời mở rộng chủ thể, đối tượng phân cấp, ủy quyền so với Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

Đồng thời, dự thảo luật cũng phân quyền cho UBND thành phố Hà Nội được điều chỉnh một số nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc UBND quận, huyện, thị xã; Quy định tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính đặc thù thuộc UBND thành phố Hà Nội, UBND quận, huyện, thị xã; quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập thuộc phạm vi quản lý.

Trên tổng số biên chế cán bộ, công chức, viên chức được cơ quan có thẩm quyền giao, thành phố Hà Nội được tăng thêm biên chế từ nguồn biên chế dự phòng căn cứ vào khung danh mục vị trí việc làm, quy mô dân số, thực trạng khối lượng công việc, mức độ hiện đại hóa trang thiết bị, phương tiện làm việc, đặc điểm an ninh, chính trị, an toàn xã hội trên địa bàn và khả năng cân đối ngân sách của thành phố.

Về xây dựng, phát triển, quản lý và bảo vệ Thủ đô, dự thảo luật quy định về quy hoạch xây dựng, phát triển; Biện pháp bảo đảm thực hiện quy hoạch; Quản lý không gian, kiến trúc, cảnh quan và xây dựng đô thị; Cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị; Phát triển văn hoá, thể thao; Phát triển giáo dục và đào tạo; Y tế; An sinh xã hội; Phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; phát triển khu công nghệ cao; Phát triển nông nghiệp, nông thôn; Bảo vệ môi trường; Quản lý, sử dụng đất đai; Phát triển nhà ở; phát triển hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng giao thông; Các biện pháp bảo vệ, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn Thủ đô

Về chính sách tài chính, ngân sách và huy động nguồn lực đầu tư phát triển, dự thảo luật có các quy định về ngân sách Trung ương bổ sung có mục tiêu và thưởng cho Thủ đô; Áp dụng một số loại phí, lệ phí chưa có trong danh mục theo quy định của Luật Phí, lệ phí. Cho phép HĐND thành phố Hà Nội được quyền quyết định việc sử dụng ngân sách Thành phố để đầu tư phát triển kinh tế - xã hội và hỗ trợ các địa phương phát triển.

Để thu hút đầu tư xã hội, dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cũng quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù khác với pháp luật hiện hành. Thực hiện các dự án đầu tư phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD). Quy định một số vấn đề mang tính nguyên tắc về việc áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát.

Về liên kết, phát triển vùng Thủ đô, dự thảo luật quy định một số nội dung nhằm cụ thể hoá chính sách liên kết, phát triển vùng Thủ đô trở thành khu vực phát triển nhanh, bền vững về kinh tế - xã hội, xanh, văn minh, năng động, trở thành khu vực trọng điểm.

Nhấn mạnh, bản chất của Luật Thủ đô là đạo luật về phân quyền, nhiều ý kiến cho rằng các quy định trong dự thảo luật cần được xây dựng theo hướng phân quyền mạnh mẽ, nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền Thủ đô.

Trong đó, phạm vi, lĩnh vực phân quyền phải rõ ràng, có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với năng lực thực hiện của chính quyền Thủ đô.

Đồng thời, việc phân quyền cho Thủ đô cần tập trung chủ yếu vào chính quyền cấp thành phố nhưng phải có cơ chế để tạo thuận lợi tối đa trong việc phân cấp, ủy quyền cho cấp dưới. Song song với việc phân quyền cho chính quyền tại Thủ đô thì trong luật cần thiết kế các quy định về điều kiện, biện pháp bảo đảm thực hiện và cơ chế kiểm soát quyền lực.