Người Hà Nội với thú chơi tranh Tết

"Nhất chữ, nhì tranh, tam sành, tứ mộc"

Cứ mỗi độ Xuân về, tranh Tết xuất hiện làm cho không khí đón chờ Năm mới thêm náo nức, tưng bừng. Thường sau ngày ông Công ông Táo, dù giàu hay nghèo, nhà nào cũng đi chợ lựa mua những bức tranh Tết với hy vọng đón vinh hoa, phú quý, gỡ tranh cũ xuống, treo tranh mới lên với hàm ý ''Tống cựu, nghinh tân”.

Chơi tranh Tết từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong không gian Tết cổ truyền. Đó là tập quán đẹp của người Việt. Mặc dù hiện nay xã hội đã có rất nhiều đổi thay song không vì thế mà thú chơi này mất đi.

Trong đời sống của người Việt trước khi du nhập nền văn minh phương Tây, tranh Tết dân gian thường rất đa dạng về thể loại nhưng thường là thông điệp, lời chúc một năm phát tài phát lộc, vạn sự như ý... Những bức tranh dân gian Hàng Trống, Đông Hồ, Kim Hoàng... thường được chọn lựa treo trong ngày Tết.

Ngày trước, với các gia đình ở nông thôn, nhà tranh vách đất có thể trang hoàng với những tờ tranh nhỏ, giá cả phải chăng. Còn gia đình ở thành phố, việc treo tranh, chơi tranh không đơn giản chỉ là chơi cho có không khí Tết. Bức tranh Tết còn đồng thời là vật trang trí để kiến tạo không gian sang trọng và quý phái, chứng tỏ được lễ giáo gia phong của gia đình.

Tranh treo Tết vinh quy bái tổ dân gian Đông Hồ thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn

Ngoài cổng, thường dán hai bức tranh, một bên là ông Tiến tài, một bên là ông Tiến lộc, với mong muốn đón nhiều tài lành, phúc ấm cho gia chủ. Cũng có nhà dán cặp tranh thần hộ mệnh là những ông tướng nhà trời để xua đuổi ma quỷ, bảo vệ cho gia đình một năm mới an khang, thịnh vượng.

Trong nhà, gia chủ thường treo hay dán nhiều tranh với một số đề tài được ưa chuộng trong dịp Tết như: ''Mẹ con đàn gà'' và ''Mẹ con đàn lợn''… thể hiện cảnh sinh hoạt dân dã, ước vọng gia đình đông vui, hòa thuận, khát vọng sung túc cả năm.

Tranh ''Vinh hoa,'' ''Phú quý'' với cậu bé mũm mĩm ôm gà, ôm vịt tượng trưng cho điềm phúc. Tranh ''Tố nữ'' thể hiện vẻ đẹp dịu dàng, mới mẻ và thân thuộc giữa con người với thiên nhiên. Tranh ''Tứ quý'' thể hiện ước vọng bốn mùa Xuân - Hạ - Thu - Đông luôn tràn ngập âm thanh vui tươi. Tranh ''Lý ngư vọng nguyệt'' ý nói người học trò mong mỏi thi đỗ, ví như cá chép vượt vũ môn hóa rồng.

Tranh ''Thất đồng'' vẽ bảy em bé vui chơi với cây đào tiên đang ra hoa kết trái, thỏa mãn mong ước của con người về một cuộc sống phồn vinh, hạnh phúc; hay bộ tranh ''Tam đa'' tượng trưng cho phúc đức, tài lộc và sống lâu...

Tập quán đẹp cần được lưu giữ

Khi xã hội bắt đầu phát triển, sự hội nhập của văn hóa phương Tây đã làm cho thú chơi tranh dân gian truyền thống có phần bị mai một. Các tranh in sẵn tràn ngập thị trường với nhiều mức giá phù hợp với tất cả các đối tượng. Thị hiếu cũng theo thời gian mà thay đổi đã làm cho dòng tranh Tết dân gian mất chỗ đứng. Có một khoảng thời gian, những người hoài cổ, các nhà văn hóa đã lo lắng mất đi dòng tranh này, mất đi một thú chơi tao nhã của người Việt.

May mắn vài năm gần đây, thú chơi tranh dân gian vào dịp Tết có xu hướng quay trở lại. Tuy rằng không còn được sôi động và phổ biến như trước song cũng đủ chứng minh nét đẹp truyền thống đã ăn sâu và trở thành một tập quán đẹp thì không dễ gì thay đổi. Đồng thời, thú chơi này cũng chứng tỏ sức sống mạnh mẽ của dòng tranh truyền thống.

Cùng với những thăng trầm của lịch sử, có dòng tranh phát triển mạnh mẽ nhưng cũng có những dòng tranh theo thời gian mai một đi, giờ chỉ còn trong ký ức. Tranh dân gian không còn ở thời kỳ cực thịnh nhưng thú chơi tranh, người yêu nét đẹp dung dị, mộc mạc của những bức tranh dân gian thì vẫn còn.

Đặc biệt, khi đời sống vật chất ngày càng ổn định, quan niệm ''ăn Tết'' chuyển dần sang ''chơi Tết'' thì cách chơi tranh ngày Tết cũng phong phú, đa dạng hơn. Từ đó, thú chơi này đòi hỏi sự đầu tư kỹ lưỡng hơn của người chơi tranh.