Phát triển năng lượng sạch, xu thế không thể đảo ngược

Cuối tháng 9 vừa qua, nhà máy nhiệt điện Ratcliffe-on-Soar, Nottinghamshire, nơi cung cấp điện cho cả Vương quốc Anh trong 57 năm qua đã đóng cửa.

Sự kiện này kết thúc 142 năm phụ thuộc vào than đá của xứ sở sương mù kể từ năm 1882 khi nhà máy điện chạy bằng than đầu tiên trên thế giới chính thức hoạt động tại London.

Nhiệt điện Ratcliffe-on-Soar ở Nottingham, bây giờ chỉ còn là ký ức sau 57 năm liên tục đốt than. (Ảnh: theglobeandmail)

Lợi ích từ việc Anh “nói không” với sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện không chỉ kéo giảm đáng kể lượng khí thải carbon mà năng lượng gió và năng lượng mặt trời thay thế sẽ tiết kiệm được khoảng 2,9 tỷ bảng Anh/năm.

Mong muốn có một hệ thống điện hoàn toàn không phát thải carbon vào năm 2030. Do đó, Anh quyết định “khai tử” nhà máy nhiệt điện Ratcliffe-on-Soar là cam kết vững chắc chứng minh quốc gia này tích cực hướng tới việc chuyển đổi sang năng lượng xanh.

Cần nhất quán chủ trương và chính sách

Nguồn gốc của năng lượng tái tạo là từ tự nhiên và không giới hạn. Nắng, gió là những nguồn năng lượng sạch ngày càng được sử dụng phổ biến trên toàn cầu.

Lãnh thổ đất nước ta nằm trọn trong vùng nhiệt đớ, có lượng bức xạ mặt trời rất lớn với số giờ nắng từ 1.400-3.000 giờ/năm. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên đã ban tặng cho Việt Nam những lợi thế rất lớn để phát triển điện sạch.

Điều kiện cần và đủ để quá trình chuyển đổi từ than sang năng lượng tái tạo diễn ra nhanh chóng là phải được hỗ trợ bởi các chính sách của chính phủ, cam kết khử cacbon, tạo điều kiện thuận lợi để các nhà đầu tư “xông” vào phát triển điện gió và điện mặt trời.

Các nước đang phát triển dẫn đầu chuyển đổi năng lượng là Lebanon, Ethiopia, Tanzania, Zimbabwe và Nam Phi. Những quốc gia này cam kết giảm trợ cấp nhiên liệu hóa thạch, phân cấp năng lượng tái tạo và tăng số lượng việc làm trong lĩnh vực năng lượng sạch.

Trong danh sách trên, Việt Nam đứng thứ 32. Từ năm 2017, để thúc đẩy phát triển điện gió, điện mặt trời, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này.

Công trình Nhà máy điện mặt trời kết hợp du lịch ở phía Nam

Mới đây, Bộ Công thương đã ban hành Quy hoạch điện 8 về chiến lược phát triển điện. Nhưng vẫn còn ưu tiên cho phát triển năng lượng hoá thạch.

Đây là vấn đề gây tranh cãi rất nhiều trong xã hội, đi ngược lại cam kết của Thủ tướng Chính phủ tại Corp 26 đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và ngưng sử dụng than đá. Những cam kết này được xây dựng trong bối cảnh sự phát triển tích cực của năng lượng mặt trời và điện gió, nhu cầu đảm bảo khả năng cạnh tranh của Việt Nam trong một thế giới phát thải carbon thấp và mang tính bền vững về môi trường là chìa khóa để thu hút đầu tư nước ngoài.

Năm 2020, Bộ Chính trị đã thông qua Nghị quyết số 55 về “Định hướng Chiến lược phát triển Quốc gia đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045” tạo cơ sở chính trị cho Việt Nam chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.

Mặc dù đã có những định hướng phát triển, song năng lượng tái tạo vẫn còn trong quá trình phôi thai, các chính sách chưa nhất quán, các bộ ngành vẫn chưa kịp thời ban hành các thông tư hướng dẫn khiến doanh nghiệp điện sạch vô cùng khó khăn giữa rừng thủ tục.

Cách đây chưa lâu, có đến 154 dự án năng lượng sạch của các nhà đầu tư phải cầu cứu Chính phủ để gỡ thế bí khi họ đúng với luật này nhưng lại phạm vào luật khác bởi sự chồng chéo của những điều, mục, khoản của Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Tài nguyên Môi trường và nhiều luật, văn bản không tên khác.

Có thể thấy, ở giai đoạn tiền dự án khi áp vào các luật sẽ phù hợp, tuy nhiên vì lý do nào đó sẽ không còn phù hợp khi những thông tư, nghị định mới ban hành lại phủ định các văn bản có trước, và thế là doanh nghiệp vi phạm.

Chẳng doanh nghiệp điện sạch nào muốn “bêu tên” nhưng khổ nỗi, các cơ quan quản lý vẫn còn loay hoay trong việc hướng dẫn thì bảo sao doanh nghiệp tránh khỏi va vấp.

Hơn nữa, khá nhiều dự án trong quá trình chạy nước rút hoàn thiện cho kịp đóng điện để hưởng giá “Fit” của Chính phủ thì đại dịch COVID-19 đột ngột bùng phát khiến mọi việc phải ngưng trệ, đây cũng là nguyên nhân gây nên những rối rắm kéo dài.

Vẻ đẹp xanh và yên bình của nhà máy điện mặt trời phía Nam

Cho đến nay, vẫn còn nhiều dự án điện sạch chưa gỡ xong "mớ bòng bong" thủ tục cho dù Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã có chỉ đạo cho các bộ, ngành, các địa phương cùng phối hợp thực hiện tháo xích cho doanh nghiệp.

Vì một thế giới sạch hơn, bình yên hơn

Trong khi quá trình chuyển đổi năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch sang nhiên liệu tái tạo đang được đẩy nhanh trên toàn cầu, tạo ra làn sóng chuyển đổi xanh hữu ích với các cam kết mạnh mẽ của nhiều quốc gia, thì ở nước ta năng lượng tái tạo đang bị chậm dần đều.

Có thể thấy, ích lợi từ năng lượng sạch mang lại đã rõ nhưng quá trình chuyển đổi không phải là con đường trải toàn hoa hồng. Còn nhiều thách thức về công nghệ, tài chính xanh, phát triển nguồn nhân lực, quản trị. Tuy nhiên, điểm chung nhất vẫn là các chính sách khuyến khích đang chồng chéo, chưa thật sự gỡ bỏ rào cản cho năng lượng sạch.