Kỳ 1: Báo động tình trạng sức khỏe tâm thần ở thanh thiếu niên Việt Nam

Nghiên cứu của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc (UNICEF) cho thấy, 15 - 30% thanh thiếu niên trên khắp Việt Nam mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần.

“Sống trong sợ hãi”

Hơn 1 tháng nay, em Trần Thị H, lớp 7A, trường THCS Y.T (Hà Nội) mất ngủ vì lo sợ những ánh nhìn và tẩy chay “hội đồng” của một nhóm bạn trong lớp. H từng nói xấu một bạn trong lớp. Sau khi chuyện bại lộ, H trở thành đối tượng “không thể chấp nhận được” trong mắt một số bạn học cùng. Và thế là, những chuỗi ngày “sống trong sợ hãi” của H bắt đầu. Hàng ngày đến lớp, em chỉ thui thủi một góc vì không ai chơi với H cả. Có bạn ngồi sau lấy kéo cắt tóc H nham nhở. Sách vở của H bị cắt, xé mà không biết ai là “thủ phạm”. H. lâm vào khủng hoảng tinh thần khi nhóm bạn lập nhóm trên facebook kể xấu, đồng loạt “report” cả tài khoản mạng xã hội của H.

Suốt 2 tháng, H. sợ hãi, mất ngủ, sút cân vì hàng ngày phải đối mặt với những lời đàm tiếu không tốt về mình và cả những hành động ác ý của bạn cùng lớp, cô bé càng thu mình lại, kết quả học tập giảm sút. Không dám kể với bố mẹ, cũng không dám nói với cô giáo, H. chỉ dám cầu cứu Nguyễn P. – một bạn gái cùng lớp. P. sau đó kể lại với mẹ và cô giáo thì sự tình mới dần được hé lộ. Bằng cách tìm hiểu và biện pháp tâm lý, giáo viên chủ nhiệm – cô Nguyễn Thị Vân đã giúp H. dần ổn định tinh thần và hòa nhập lại cùng tập thể, an tâm học tập.

Bắt nạt học đường là một trong những nguyên nhân dẫn đến trầm cảm ở học sinh (ảnh minh họa)

Tháng 9/2022, Viện Sức khỏe Tâm thần quốc gia (Bệnh viện Bạch Mai) tiếp nhận một nam sinh Nguyễn Văn A (giấu tên), học sinh một trường cấp 3 ở Thái Bình nhập viện trong tình trạng trầm cảm nặng có ý định tự sát. Cô ruột của A, người mà em hay chia sẻ cho biết, suốt mấy tháng, A cảm thấy buồn chán, không muốn học, không muốn ôn thi dù kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông đang đến gần. Em chỉ muốn chết để kết thúc cuộc đời. A tâm sự với cô rằng, cuộc sống với em không thú vị khi bố mẹ không hiểu, gây áp lực, muốn em chỉ tập trung học tiếng Anh và đạt được điểm IELTS như kỳ vọng. Dần dần, áp lực đó khiến A cũng không còn hứng thú với môn Tiếng Anh mà em yêu thích nữa. A hoang mang, không cảm thấy thích với bất cứ điều gì, không muốn thi và không biết chọn trường nào.

Bảng trắc nghiệm về sức khỏe tâm thần của nam sinh A

Ths. BS Đỗ Thị Dung, Phòng Tâm thần trẻ em và vị thành niên, Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia (Bệnh viện Bạch Mai) kể lại: “Bệnh nhân được cô đưa đến khám tại phòng khám chuyên khoa Tâm thần, được chẩn đoán giai đoạn trầm cảm nặng có ý tưởng tự sát. A được chỉ định nhập viện, nhưng gia đình chưa thu xếp được người chăm sóc nên được kê đơn thuốc ngoại trú với sự theo dõi sát của gia đình. Sau khi hết thuốc, tình trạng của bệnh nhân không cải thiện. Em không học, không nói chuyện với bố mẹ, sử dụng điện thoại nhiều, không chịu hoạt động, thường xuyên ở một mình trong phòng, không ra ngoài, ý nghĩ tự sát vẫn còn. Sau đó, A đã tái khám, nhập viện để được điều trị kịp thời”.

Báo động rối loạn tâm thần ở trẻ vị thành niên

Bày tỏ suy nghĩ về 2 trường hợp này, PGS.TS Trần Thành Nam, Trường Đại học Quốc gia cho rằng, H. đã rất may mắn khi bị khủng hoảng tâm lý đã được bạn và giáo viên chủ nhiệm phát hiện kịp thời, động viên và giải tỏa áp lực. Nam sinh A cũng đã rất may mắn khi người cô ruột thân cận nhận ra các dấu hiệu khủng hoảng tâm lý của em, từ đó đưa em vào viện để điều trị kịp thời. Nhưng trong suốt nhiều năm giảng dạy và trị liệu tâm lý cho khách hàng, TS Trần Thành Nam đã chứng kiến nhiều ca thanh thiếu niên bị vấn đề về sức khỏe tinh thần như rối loạn lo âu, trầm cảm,… dẫn đến kết cục thương tâm.

Còn nhớ, liên tiếp trong năm 2022, sau đại dịch Covid -19, đã xảy nhiều ca tự tử trong lứa tuổi vị thành niên ở nhiều địa phương trong cả nước. Tháng 10/2022, một học sinh lớp 9 của Trường THCS Đức Giang (huyện Hoài Đức, Hà Nội) đã nhảy từ tầng 3 của trường và phải nhập viện trong tình trạng gãy tay, gãy chân, vỡ xương chậu chỉ vì bị bạn khác trêu đùa "quá đáng".

Trước đó, hồi tháng 4/2022, một nam sinh (16 tuổi) đang học tại trường THPT chuyên ở Hà Nội nhảy lầu tự tử từ tầng 28, chung cư Văn Phú Victoria (quận Hà Đông) xuống đất khiến dư luận không khỏi bàng hoàng, xót xa. Tương tự, trước đó, ngày 31/3, gia đình cháu N.K.L. học sinh lớp 8, trường THCS Đại Phúc, TP Bắc Ninh phát hiện cháu L. tử vong trong tư thế treo cổ tại phòng. Trước khi treo cổ tự tử cháu N.K.L. để lại thư và nhiều trang nhật ký nói mình sắp đi xa.

Hay như nam sinh N.V.N. (Bình Định) đến TP Hồ Chí Minh nhập học ngày 12/2/2022, mất tích sau đó tử vong và được kết luận do tự tử. Sau đó ít ngày, một nữ sinh trường THPT Nguyễn Hữu Thọ (Quận 4, TP Hồ Chí Minh) cũng đã nhảy từ tầng 3 và đã tử vong.

“Kỳ vọng và áp lực lớn từ gia đình và nhà trường về việc học tập tốt, những khúc mắc trong quan hệ bạn bè, tình trạng bắt nạt học đường, xung đột trong quan hệ với thầy cô, những mâu thuẫn trong gia đình và sự tăng tiếp xúc với Internet là những yếu tố nguy cơ tiềm tàng đối với sức khỏe tâm lý xã hội, dẫn đến tình trạng cô lập xã hội ở nhiều em học sinh. Các em luôn có cảm giác lo lắng, buồn phiền, lo âu, trầm cảm, cảm giác tuyệt vọng và trong một số trường hợp đã dẫn đến hành vi tự tử” – PGS.TS Trần Thành Nam nói.

Áp lực học hành cũng là nguyên nhân khiến nhiều trẻ mắc căn bệnh rối loạn lo âu, trầm cảm và có hành vi tự sát

Trường học – “lá chắn” phòng ngừa rối loạn tâm thần hiệu quả

Theo báo cáo mới nhất được công bố hồi tháng 6/2022 của UNICEF có tên: “Nghiên cứu toàn diện về các yếu tố liên quan đến trường học ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và sự phát triển toàn diện của trẻ em nam và nữ vị thành niên tại Việt Nam”, trường học là một trong những môi trường tâm lý xã hội quan trọng nhất của thanh thiếu niên, cung cấp các yếu tố nguy cơ về sức khỏe tâm thần, các yếu tố bảo vệ và cơ hội để nâng cao và hỗ trợ sức khỏe tâm thần.

“Bằng chứng chỉ ra, bầu không khí học đường, áp lực học tập, bắt nạt và các yếu tố gây căng thẳng xã hội khác đều tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của học sinh lứa tuổi vị thành niên ở Việt Nam. Các dịch vụ sức khỏe tâm thần tại trường học có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hỗ trợ sức khỏe tâm thần của học sinh lứa tuổi vị thành niên và giải quyết các yếu tố nguy cơ liên quan đến sức khỏe tâm thần ở trường học” – báo cáo này nhấn mạnh.

Tại hội thảo "Giải pháp triển khai hiệu quả dịch vụ công tác xã hội và tư vấn tâm lý tại các cơ sở giáo dục” vừa qua, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Ngô Thị Minh cho biết, từ năm 2005, Bộ GDĐT đã thiết lập các chính sách hỗ trợ sức khỏe tâm thần của học sinh thông qua đánh giá vấn đề và nhu cầu của học sinh, cung cấp các hoạt động trợ giúp như tham vấn, hỗ trợ tâm lý-xã hội, giáo dục kỹ năng sống và xây dựng năng lực để giúp học sinh tự giải quyết các vấn đề trong mối quan hệ với bạn bè, gia đình và thầy cô giáo…

Đáng chú ý, trong giai đoạn 2015-2022, Bộ GD-ĐT đã ban hành một số văn bản liên quan đến tư vấn tâm lý, công tác xã hội trong trường học như: Thông tư số 31/2017/TT-BGDĐT về hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông, trong đó các trường học thành lập phòng tư vấn học đường; Thông tư 33/TT-BGDĐT về hướng dẫn công tác xã hội trong trường học. Năm 2022, Bộ GD-ĐT đã triển khai khảo sát tại 13 tỉnh/thành từ tháng 8 đến tháng 11/2022 nhằm mục đích đánh giá công tác chỉ đạo và việc triển khai thực hiện hoạt động công tác xã hội và hoạt động tư vấn tâm lý tại các cơ sở giáo dục.

Đặc biệt, Chương trình Sức khỏe học đường toàn diện (2021-2025) được Bộ GD-ĐT công bố mới đây nhằm mục tiêu sẽ có hơn 22 triệu trẻ em, học sinh (tương đương 25% dân số Việt Nam) được chăm sóc sức khỏe ban đầu ngay từ trong trường học. Đây là bước khởi đầu cho một chương trình thiết thực, tổng thể và dài hạn về sức khỏe học đường, quy mô lớn nhất từ trước đến nay, thể hiện sự quyết tâm và khát vọng của quốc gia vào việc chăm sóc cho thế hệ tương lai.

(Còn nữa)