Hàng nghìn tỷ đồng điện tái tạo tiếp tục ‘đắp chiếu’ vì đàm phán giá bế tắc

Ngày 7/1/2023, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã ký ban hành Quyết định số 21/QĐ-BCT quy định khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp.

Hai ngày sau, Bộ Công thương đã có Văn bản số 107/BCT-ĐTĐL đề nghị EVN và các chủ đầu tư nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp khẩn trương phối hợp thỏa thuận, thống nhất giá phát điện đảm bảo không vượt quá khung giá phát điện do Bộ Công thương ban hành.

Ngày 2/3/2023, Bộ Công thương có Văn bản số 1094/BCT-ĐTĐL hướng dẫn EVN căn cứ theo quy định tại Luật Điện lực, các nội dung phù hợp thực tế của nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp để thỏa thuận, thống nhất giá phát điện.

Căn cứ vào các hướng dẫn nêu trên, Bộ Công thương đã yêu cầu EVN khẩn trương phối hợp với chủ đầu tư các nhà máy điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp thỏa thuận, thống nhất giá điện trước ngày 31/3/2023 để sớm đưa các nhà máy vào vận hành, tránh gây lãng phí tài nguyên.

Mặc dù vậy, trong văn bản báo cáo Bộ Công thương cuối tháng 3/2023, EVN cho biết, trong quá trình đàm phán, tập đoàn gặp hàng loạt các vướng mắc cần bộ tháo gỡ. Tính đến hết ngày 29/3, mới chỉ có 4/85 chủ đầu tư đã gửi hồ sơ đề nghị đàm phán giá điện.

Theo đó, về thời hạn hợp đồng, do Thông tư 01 đã bãi bỏ thời hạn hợp đồng mua bán điện (PPA) 20 năm trong hợp đồng của nhà máy điện mặt trời nhưng vẫn giữ nguyên với nhà máy điện gió nên EVN và các chủ đầu tư rất khó có thể thống nhất thời hạn của nhà máy điện mặt trời.

Cùng với đó, phương pháp xác định giá đàm phán theo các thông số đầu vào và nguyên tắc xác định giá điện với các nhà máy điện gió, nhà máy điện mặt trời chuyển tiếp, Bộ Công thương vẫn chưa có hướng dẫn như các dự án điện truyền thống nên tập đoàn không thực hiện được.

Nhiều dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp với vốn đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng nằm "đắp chiếu" do chưa đàm phán được giá điện.

Cụ thể, với dự án truyền thống, Bộ Công thương quy định đời sống kinh tế dự án thủy điện là 40 năm, nhiệt điện than là 30 năm, nhiệt điện khí là 25 năm. Nhưng với các nhà máy điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp, bộ chưa có hướng dẫn nên EVN và các chủ đầu tư chưa có cơ sở thực hiện.

Bên cạnh đó, việc hướng dẫn với sản lượng điện dùng để tính toán giá điện, mức giá trần, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, lãi vay, tỷ suất lợi nhuận trên vốn… cũng chưa có khiến EVN và các chủ đầu tư gặp khó khăn trong thống nhất sử dụng một nguyên tắc để thực hiện chung cho tất cả các dự án.

Ngoài ra, việc đang tồn tại hai nguyên tắc xác định giá điện từ thông số đầu vào là theo hệ số chiết khấu tài chính bình quân và xác định giá điện theo dòng tiền từng năm cũng không có hướng dẫn khiến EVN chưa biết hướng giải quyết.

Mặt khác, EVN cho biết, quy định của Thông tư 15 về phương pháp xây dựng khung giá phát điện cho nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp, các nhà máy phải tuyệt đối tuân thủ quy định về đầu tư, xây dựng; bám sát khả năng hấp thụ của hệ thống, khả năng giải tỏa công suất của lưới điện.

Theo EVN, quy định trên thuộc trách nhiệm của chủ đầu tư, tập đoàn không có thẩm quyền kiểm tra xác nhận các vấn đề này. Tuy nhiên, do quy định trên là điều kiện để áp dụng giá chuyển tiếp, nên EVN và chủ đầu tư gặp khó khăn trong thực hiện đầu tư dự án, đàm phán, ký kết PPA, công nhận vận hành thương mại (COD) và đưa công trình vận hành.

Liên quan đến việc này, trao đổi với phóng viên, đại diện chủ đầu tư một số dự án điện gió cho biết, việc nộp hồ sơ còn gặp vướng trong việc đáp ứng các yêu cầu, thủ tục.

Theo những người này, trong hồ sơ đàm phán giá điện, EVN yêu cầu phải có đầy đủ đề hồ sơ đất đai, chủ trương đầu tư, các thỏa thuận chuyên ngành, trong đó nhiều giấy tờ đã hết hạn nên rất khó để chủ đầu tư hoàn tất các thủ tục này trong thời gian gấp rút.

Mặt khác, các cơ quan quản lý cũng chưa có hướng dẫn, quy định cụ thể về phương pháp tính toán, đàm phán giá điện cho loại hình năng lượng tái tạo. Ngoài ra, nhiều ý kiến cũng cho rằng, mức giá trần ban hành hiện nay là quá thấp, khó có thể đảm bảo đáp ứng các chỉ tiêu tài chính của dự án về lâu dài.

Do đó, các nhà đầu tư kiến nghị các cơ quan quản lý Nhà nước xem xét chỉ áp dụng mức giá trần trong khoảng thời gian ngắn hạn, ban hành theo từng năm. Đồng thời, trong thời gian chờ đàm phán, cơ quan quản lý cần xem xét cho phép các dự án năng lượng tái tạo tham gia thị trường điện hoặc được đấu nối ghi nhận sản lượng điện ở mức giá tạm thời nhằm giảm áp lực tài chính cho nhà đầu tư.

Trước đó, trong đơn kêu cứu gửi Thủ tướng Chính phủ, các nhà đầu tư dự án điện tái tạo cho biết đã phải chờ đợi trong thời gian dài để Chính phủ ban hành cơ chế giá phát điện mới, làm tiền đề cho việc thỏa thuận giá bán điện với EVN.

Sau thời gian dài chờ đợi, các chính sách áp dụng cho các dự án chuyển tiếp gần đây đã được Bộ Công thương ban hành, với các văn bản như Thông tư 15, Quyết định 21 và Thông tư 01. Tuy nhiên, các quy định đã khiến nhà đầu tư lo lắng và quan ngại sâu sắc do các điểm bất cập về pháp lý cũng như về hiệu quả tài chính, làm nhà đầu tư có thể lâm vào tình trạng thua lỗ và phá sản.

Các nhà đầu tư quan ngại rằng các văn bản trên sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới các mục tiêu phát triển bền vững Bộ Chính trị và Chính phủ đã đề ra. Cơ chế giá phát điện thiếu hợp lý sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường đầu tư, giảm khả năng thu hút vốn đầu tư nước ngoài do sự thiếu ổn định chính sách phát triển năng lượng sạch; cũng như ảnh hưởng tới hệ thống tài chính - ngân hàng.

Nếu cơ chế mới được áp dụng, chỉ tính riêng 34 dự án đã hoàn thành đầu tư xây dựng, ước tính tổng vốn đã đầu tư gần 85 nghìn tỷ đồng trong đó khoảng trên 58 nghìn tỷ đồng được tài trợ từ nguồn vốn ngân hàng, sẽ có nguy cơ vỡ phương án tài chính, nợ xấu, doanh nghiệp và ngân hàng không thể thu hồi vốn.