Cần xác định “mức chịu đựng” của người dân khi tăng giá điện

Chia sẻ tại tọa đàm phát triển bền vững ngành điện diễn ra ngày 10/9, đại biểu Quốc hội, chuyên gia kinh tế Phan Đức Hiếu, cho rằng, việc phải vừa duy trì sản xuất, duy trì nguồn điện, bảo đảm hiệu quả kinh doanh, thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, rồi vấn đề tác động của nguồn điện đến hoạt động kinh tế - xã hội của từng người dân… là một trong những nhiệm vụ rất khó khăn của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).

Tuy nhiên, khách quan mà nói, ông Hiếu cũng chỉ ra một số điểm chúng ta cần nhìn nhận về dịch vụ điện.

Ở góc độ người làm chính sách, ông Hiếu cho rằng EVN có đóng góp rất lớn trong việc cải thiện chỉ số tiếp cận điện năng, một trong những chỉ số Ngân hàng Thế giới sử dụng để đánh giá chất lượng môi trường đầu tư kinh doanh. Đây là chỉ số có mức cải thiện mạnh nhất trong tất cả các chỉ số về khung khổ môi trường kinh doanh và được nước ngoài đánh giá cao.

Dịch vụ này không chỉ thay đổi về sự tiếp cận điện năng nhanh hơn, có lợi hơn, mà qua việc cải thiện vừa rồi, chúng tôi bắt đầu hiểu ra Ngân hàng Thế giới đánh giá cả về chất lượng của dịch vụ điện. Nhiều trường hợp trước đây, doanh nghiệp phản ánh cắt điện không báo trước hoặc báo trước trong thời gian rất ngắn, hay là chỉ số ổn định dòng điện chẳng hạn, nay đều đã cải thiện.

Ở góc độ của người tiêu dùng, với vai trò là một chủ hộ, ông Hiếu cho biết, trước đây thu tiền điện thường xuyên phải nhờ hàng xóm đóng giúp và phải chuẩn bị tiền mặt. Còn bây giờ, chúng ta có thể sử dụng tài khoản ngân hàng để trả tự động, đó là điều rất khác.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội.

Gần đây nhất, việc lắp công tơ điện tử vô cùng thuận tiện và đơn giản, khác rất nhiều so với sự tưởng tượng của chúng ta. Nên phải khách quan mà nói là có sự cải thiện rất mạnh trong dịch vụ cung ứng điện năng.

Tuy nhiên, thời gian vừa qua có một số vấn đề liên quan đến dịch vụ về điện. Có cả câu chuyện dịch vụ đó do ai cung cấp, EVN hay đơn vị khác. Ông Hiếu cho rằng có vấn đề về truyền thông, về thông tin của chính EVN, việc thông tin cho khách hàng là quan trọng nhất.

Theo ông Hiếu, EVN cần không chỉ dừng lại ở mức độ một người bán điện đơn thuần mà có thể làm tốt hơn với tư cách một người tư vấn về sử dụng điện hiệu quả.

Ông Hiếu lấy ví dụ, có những gia đình sử dụng một tháng phải trả tiền điện rất nhiều. EVN hoàn toàn có thể xử lý được ngay vì bây giờ chỉ số công tơ bằng điện tử, như vậy cứ định kỳ, với ứng dụng công nghệ thông tin, có gia đình nào đó trong 1-2 ngày tiêu thụ điện đột biến, thì ngay lập tức gửi cảnh báo đến gia đình đó, không đợi đến cuối tháng. Thậm chí xuống hỗ trợ xem xét tại sao điện lại tăng nhanh như vậy, tránh tình trạng cuối tháng đưa ra một cái hóa đơn.

"Về lý mà nói thì mình đúng lý, nhưng về mặt tình thì có lẽ có thể làm tốt hơn việc này. Như vậy, người dân sẽ rất đồng tình", ông Hiếu chia sẻ.

Cùng đó, thông tin về điện cũng quan trọng như dự báo thời tiết, bằng thống kê của mình, có thể định kỳ hằng tuần, giống như dự báo thời tiết, ngành điện có thể dự báo khu vực nào đang có mức độ tiêu thụ điện trong tuần vừa qua tăng lên rất nhiều và cảnh báo các gia đình nếu cứ tiếp tục xu hướng này thì mỗi gia đình trong tháng này tiền điện sẽ dự kiến tăng bao nhiêu. Như vậy, họ phải có phương án để tiết kiệm điện, nếu không sẽ phải trả hóa đơn rất lớn. Như vậy là chuyển từ thế bị động sang chủ động, trở thành đơn vị cảnh báo, cung cấp thông tin, và như vậy tốt cho cả hai bên.

Nói về khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng của EVN, ông Hiếu cho biết, qua tìm hiểu thì mới biết bản chất là "lỗ chính sách" – mua đầu vào cao, bán đầu ra thấp. Điều này khác với thông thường như nhiều người vẫn nghĩ là mua cao thì phải bán cao.

Theo ông Hiếu, đây là một chi phí tất yếu và đúng ra đã phải được tính vào giá điện nhưng chưa được tính. Cách gọi chính xác của nó là "chi phí chưa được phân bổ vào giá điện" do cơ chế kiểm soát giá điện của chúng ta trong thời gian vừa qua, đặc biệt là năm 2023.

Để xử lý khoản lỗ cho đúng quy định và cho người dân hiểu, chia sẻ và đồng tình, ông Hiếu cho rằng, về mặt lý, chúng ta phải tuân thủ pháp luật. Các ý kiến cho rằng giá điện trong thời gian tới cần phải theo nguyên tắc thị trường để bảo đảm tính minh bạch, có tăng, có giảm, và quy định một mức lợi nhuận hợp lý. Điều này có nghĩa là, nếu lợi nhuận quá cao thì cũng chỉ được duy trì ở mức hợp lý để giảm giá điện cho người dân.

Ông Hiếu cho biết, luật pháp đã quy định rất rõ về tính minh bạch và yêu cầu giải quyết tất cả những vướng mắc của ngành điện, trong đó có vấn đề về giá điện. Nội dung này đã được báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Chính vì vậy, Luật Điện lực đã có Khoản 12, Điều 5 về chính sách giá điện và Điều 52, trong đó quy định các nguyên tắc về chính sách giá điện và giao cho Chính phủ quy định chi tiết. Về mặt luật pháp, chúng ta có cơ sở pháp lý và hợp pháp để thực hiện việc này. Như vậy, việc ban hành hay sửa đổi nghị định liên quan là có cơ sở pháp lý.

Ông Hiếu cũn cho rằng, khi sửa đổi một chính sách, chúng ta thường nói đến tính cần thiết. Nhiều ý kiến đã khẳng định rằng, việc tính đủ các khoản chi phí đáng ra phải được tính vào giá điện là cần thiết. Nếu không làm ngay, hậu quả về an ninh năng lượng, về đầu tư, về bảo toàn vốn sẽ xảy ra. Cả yêu cầu về pháp lý và yêu cầu về thực tiễn đều cho thấy điều này là cần thiết và nằm trong phạm vi thẩm quyền đề xuất của Chính phủ và Bộ Công thương.

Tuy nhiên, vấn đề quan trọng của chúng ta trong câu chuyện nhạy cảm này là cái tình, mức độ nào là phù hợp và hợp lý. Đây là một bài toán rất khó, bởi chúng ta phải cân đối 5 nguyên tắc theo Điều 52 của Luật Điện lực, cân đối: chi phí nào được tính, tính đến mức độ nào, làm sao chi phí đó đảm bảo năng lực tài chính cho ngành điện, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế, rồi thì cấp độ của thị trường cạnh tranh thực tế...

Do đó, ông Hiếu đề nghị cần thông tin cụ thể hơn về các chi phí chưa được tính vào giá điện trong thời gian qua, xuất phát từ đâu và cái gì là chủ yếu.

"Có thể trong báo cáo tài chính chưa thể hiện rõ chênh lệch giữa giá mua và giá bán dẫn đến khoản chi phí này là bao nhiêu. Trong báo cáo tài chính chỉ nói chi phí thế này, thu về thế này, khoản âm thế này… thì chưa đủ. Nên có thể có thêm những thông tin bên lề", ông Hiếu chia sẻ.

Theo ông Hiếu, chúng ta cần có thêm các báo cáo phân tích chi tiết để các nhà khoa học, chuyên gia có thể nhìn thấy bức tranh chi tiết hơn, từ đó chúng ta mới xác định được đâu là những chi phí thực sự hợp lý có thể tính vào giá điện.

Về mức độ tính toán, tăng giá điện chắc chắn sẽ tác động đến kinh tế - xã hội, do đó chúng ta phải cân đối mức tăng nào là hợp lý trong bối cảnh hiện nay.

Ông Hiếu cho rằng, cần có một lộ trình phù hợp và có thể dự đoán được để doanh nghiệp và người dân biết được quá trình này sẽ diễn ra trong bao lâu. Và quá trình này cũng cần linh hoạt, trong thời gian tới tình hình hoạt động kinh doanh của EVN khả quan hơn thì cũng phải tính đến trường hợp tăng giá có thể sẽ không cao như chúng ta nghĩ.

Chúng ta cần thông tin cả về ngắn hạn và dài hạn, thực hiện đúng theo Điều 52 của Luật Điện lực là giá điện có thể tăng, có thể giảm.

Ông Hiếu đề nghị cần tính toán một vài kịch bản cụ thể và tham vấn rộng rãi người dân và cộng đồng doanh nghiệp để xem "mức chịu đựng", mức phù hợp. Từ đó, chúng ta đưa ra quyết định một cách minh bạch, như vậy sẽ tạo được sự đồng thuận của dư luận.

"Tôi mong rằng EVN phối hợp với Bộ Công thương trong thời gian tới đây làm tốt mấy việc này. Nếu chúng ta thông tin minh bạch, có lộ trình dài hạn, đánh giá kỹ tác động kinh tế - xã hội và tham vấn rộng rãi người dân. Tôi tin rằng khi có lý, có tình thì Nhân dân sẽ đồng tình ủng hộ", ông Hiếu nói.