Gen Z nên ưu tiên những yếu tố nào để chọn ngành học trong kỷ nguyên AI?

AI và "bài toán mới" của Gen Z

AI không còn là công nghệ viễn tưởng mà đã len vào mọi ngóc ngách đời sống. Từ việc tự động hóa quy trình sản xuất, tối ưu vận hành doanh nghiệp, đến hỗ trợ báo chí, y tế, tài chính hay giáo dục, AI thay thế hàng loạt công việc lặp lại nhưng đồng thời cũng tạo ra nhiều nghề nghiệp mới.

Theo các chuyên gia, trong vòng 5-10 năm tới, thị trường lao động Việt Nam được dự báo sẽ chứng kiến sự dịch chuyển mạnh: nhu cầu với lao động “kỹ năng số” tăng cao, trong khi những nghề mang tính thủ công, quy trình cố định sẽ giảm dần.

Thế hệ Gen Z, vốn là những người nhạy bén với công nghệ, đang có lợi thế lớn để thích ứng, nhưng việc lựa chọn ngành học trong bối cảnh này không còn chỉ dựa vào đam mê, thu nhập hay xu hướng nhất thời. Điều cần thiết hơn là xác định những nhóm kỹ năng sẽ “khó bị thay thế” trong thời đại AI.

Các chuyên gia giáo dục cho rằng, khả năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, sáng tạo và năng lực làm chủ công nghệ sẽ trở thành những trụ cột để Gen Z vững vàng trước biến động nghề nghiệp.

Trí tuệ nhân tạo đang trở thành "bài toán khó" cần tìm lời giải của thế hệ Z

Cùng với đó, một xu hướng đáng chú ý được báo chí phân tích trong thời gian gần đây là sự dịch chuyển từ chọn “ngành hot” sang chọn “năng lực lõi”. Nghĩa là, thay vì chạy theo những ngành đang bùng nổ như khoa học dữ liệu hay AI bởi mức thu nhập cao, Gen Z được khuyến khích nhìn vào khả năng thật của bản thân: mạnh về phân tích, giao tiếp, ngôn ngữ, kinh doanh hay nghệ thuật. Khi AI phát triển, ngành nào cũng cần nhân lực biết kết hợp chuyên môn nền tảng với công nghệ, không còn sự phân chia cứng nhắc giữa “kỹ thuật” và “phi kỹ thuật” như trước.

Ngoài ra, một yếu tố được đề cập nhiều trong các phân tích thị trường gần đây là “tính linh hoạt của nghề nghiệp”. Gen Z ngày nay không chỉ tìm công việc để gắn bó suốt đời mà hướng đến sự dịch chuyển liên ngành, khả năng tự học và làm việc đa lĩnh vực. Vì vậy, chọn ngành học phù hợp phải dựa vào hai tiêu chí: có thể đáp ứng yêu cầu hiện tại và có khả năng tạo nền tảng để mở rộng cơ hội nghề nghiệp trong tương lai.

Nhìn tổng thể, kỷ nguyên AI đặt ra nhiều thách thức nhưng cũng mở ra vô số cơ hội. Điều quan trọng với Gen Z là xác định các tiêu chí ưu tiên khi lựa chọn ngành, để không bị cuốn theo “làn sóng lựa chọn theo trào lưu” mà thiếu định hướng dài hạn.

Bốn yếu tố cần được ưu tiên

Theo Tiến sĩ, Chuyên gia giáo dục Trần Thu Phương (Viện nghiên cứu các vấn đề văn hoá, xã hội và giáo dục Mindcare), có 4 yếu tố quyết định để giới trẻ cân nhắc lựa chọn khi bước chân vào thị trường lao động trong kỷ nguyên AI.

Thế hệ Gen Z ,những người đã, vừa và sắp bước vào thị trường lao động đứng trước bài toán quan trọng: Chọn ngành học nào để không bị tụt lại và đảm bảo triển vọng nghề nghiệp dài hạn?

Đầu tiên, đó là khả năng ứng dụng công nghệ và tư duy số. Dù chọn bất kỳ ngành nào, từ y dược, kinh tế, báo chí đến thiết kế... khả năng sử dụng công nghệ và hiểu nguyên lý vận hành của AI là lợi thế then chốt. Nhân lực tương lai không nhất thiết phải giỏi lập trình, nhưng cần biết cách tận dụng công cụ số để tối ưu hiệu suất, phân tích dữ liệu hoặc sáng tạo nội dung. Những ngành như quản trị kinh doanh, marketing, truyền thông, logistics hay tài chính.. đang chuyển mình mạnh mẽ, đòi hỏi người học phải thành thạo các nền tảng số, biết khai thác AI để đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu.

Do đó, khi chọn ngành, Gen Z không chỉ xem xét bối cảnh hiện tại của ngành đó mà còn cần nhìn vào mức độ tích hợp công nghệ trong tương lai. Một ngành nghề có không gian ứng dụng AI rộng sẽ giúp người học duy trì lợi thế cạnh tranh và dễ thích ứng khi chuyển hướng nghề nghiệp.

Tiếp đến, đó là khả năng sáng tạo - kỹ năng ít bị AI thay thế. AI có thể tạo ra nội dung, phân tích số liệu hoặc thực hiện nhiều tác vụ kỹ thuật, nhưng khả năng sáng tạo độc đáo của con người vẫn là yếu tố không thể thay thế hoàn toàn. Những lĩnh vực đòi hỏi tư duy nghệ thuật, chiến lược sáng tạo, thiết kế trải nghiệm, nội dung truyền thông, quản lý nhân sự hay phát triển sản phẩm đều cần sự tinh tế, cảm xúc và hiểu biết xã hội mà AI chưa thể đạt tới.

Khi đứng trước quyết định chọn ngành, Gen Z nên tự hỏi: “Ngành này có tạo không gian để mình sáng tạo, đưa dấu ấn cá nhân hay không?” Nếu câu trả lời là có, đó sẽ là lợi thế lớn khi AI càng phát triển.

Thứ ba, đó là năng lực giải quyết vấn đề và tư duy phản biện. Các doanh nghiệp hiện nay tuyển người không chỉ vì bằng cấp mà vì khả năng phân tích vấn đề và đưa ra giải pháp. Trong môi trường làm việc có AI hỗ trợ, con người sẽ đóng vai trò “người ra quyết định” thay vì chỉ làm nhiệm vụ vận hành. Những ngành liên quan đến quản trị, chính sách công, phân tích dữ liệu, kinh tế, luật hay nghiên cứu xã hội đều yêu cầu tư duy phản biện cao.

Nhiều trường đại học đã điều chỉnh chương trình đào tạo theo hướng tăng cường bài tập tình huống, học theo dự án và thực hành nghề nghiệp - những phương pháp giúp sinh viên rèn kỹ năng giải quyết vấn đề trong môi trường biến động. Vì thế, khi chọn ngành, Gen Z nên cân nhắc xem ngành đó có giúp họ phát triển tư duy phân tích dài hạn hay không.

Dù AI mở ra nhiều thách thức, nó cũng trao cho Gen Z cơ hội trở thành thế hệ dẫn dắt tương lai nếu biết lựa chọn đúng ngành học và đầu tư vào năng lực dài hạn

Cuối cùng, đó là tính bền vững và nhu cầu nhân lực dài hạn.Một trong những yếu tố quan trọng được các chuyên gia định hướng là mức độ “bền vững” của ngành nghề. Những ngành liên quan đến y tế, giáo dục, năng lượng, môi trường, chăm sóc sức khỏe tinh thần hoặc các lĩnh vực đòi hỏi sự tương tác trực tiếp giữa con người với con người vẫn giữ vai trò quan trọng trong xã hội AI hóa. Đây là những ngành có nhu cầu nhân lực ổn định, ít biến động theo chu kỳ công nghệ.

Ngoài ra, những lĩnh vực nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ lõi, an ninh mạng, kinh tế kỹ thuật số hay quản trị AI được dự báo sẽ là trụ cột của nền kinh tế trong 10-20 năm tới. Điều này giúp người học có nhiều cơ hội thăng tiến, nghiên cứu và dịch chuyển nghề nghiệp.

"Chọn ngành học trong kỷ nguyên AI không còn là bài toán đơn giản của thế hệ trước. Với Gen Z, quyết định này đòi hỏi sự kết hợp giữa hiểu rõ bản thân, cập nhật xu hướng lao động và cân nhắc các kỹ năng cần thiết trong tương lai. Công nghệ có thể thay đổi liên tục, nhưng những giá trị nền tảng như tư duy, sáng tạo, khả năng thích ứng và học tập suốt đời vẫn là yếu tố quyết định giúp người trẻ thành công.

Dù AI mở ra nhiều thách thức, nó cũng trao cho Gen Z cơ hội trở thành thế hệ dẫn dắt tương lai nếu biết lựa chọn đúng ngành học và đầu tư vào năng lực dài hạn", chuyên gia Trần Thu Phương khẳng định.