Cơ chế khai thác khoáng sản khẩn cấp: Đại biểu Quốc lo ngại có kẽ hở để lợi dụng

Sáng 1/12, Quốc hội thảo luận cho ý kiến vào dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, trong đó nội dung liên quan đến cơ chế khai thác khoáng sản nhóm 3 và nhóm 4 (chủ yếu là đất, đá san lấp, cát sỏi phục vụ xây dựng).

Một trong nội dung gây tranh luận mạnh là đề xuất cho phép khai thác khoáng sản nhóm 3 - 4 trong tình huống khẩn cấp mà không cần thực hiện các thủ tục cấp phép thông thường.

Cho ý kiến về vấn đề này, đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) đồng tình về mặt nguyên tắc, nhưng đồng thời cảnh báo các nguy cơ nếu quy định chưa chặt chẽ.

Đại biểu Hòa lo ngại rằng kẽ hở này có thể bị lợi dụng. “Nếu cho phép khai thác sai quy hoạch hoặc khai thác bừa bãi trong danh nghĩa tình trạng khẩn cấp thì nguy cơ sạt lở đất, suy thoái môi trường, ảnh hưởng cuộc sống dân cư là rất lớn”.

Ông Hòa nêu thực tế, những năm gần đây, thiên tai bão lũ diễn biến khó lường; nhiều khu vực miền núi, trung du đối mặt với sạt lở nghiêm trọng. Do đó, việc nới lỏng quy định khai thác đá, đất san lấp cần hết sức cẩn trọng.

Theo đại biểu, quy định hiện nay chưa làm rõ 2 vấn đề chính là: Ai có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp và Cơ chế kiểm soát khối lượng khai thác?.

Đại biểu nhấn mạnh, dự thảo hiện chưa xác định rõ cơ quan có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp dẫn đến nguy cơ áp dụng tùy tiện.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP HCM).

Ông Hòa cũng dẫn chứng: “Nếu cấp phép khai thác 1.000m3 để ứng phó thiên tai nhưng doanh nghiệp khai 2.000 - 3.000m3 để bán thương mại thì hậu quả rất lớn”.

Từ những lo ngại thực tế, đại biểu đoàn Đồng Tháp đề xuất dự thảo luật cần phải thể hiện được một số nội dung như quy định cụ thể phạm vi được khai thác; giới hạn khối lượng; cơ chế kiểm soát, giám sát nghiêm ngặt tại địa phương và trách nhiệm của Sở Nông nghiệp và Môi trường, UBND cấp tỉnh.

Không chỉ dừng ở kiểm soát trước, đại biểu nhấn mạnh vai trò của hậu kiểm, việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm là xu hướng cải cách nhưng nếu không tổ chức giám sát thường xuyên sẽ tạo điều kiện cho khai thác bừa bãi.

Đồng quan điểm với ông Hòa, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP HCM) nhấn mạnh yêu cầu cần xác định rõ tiêu chí tình huống khẩn cấp.

Cùng với đó là dự thảo luật cần phải bổ sung cơ chế hậu kiểm về sản lượng, mục đích, khu vực khai thác để tránh lạm dụng tình trạng khẩn cấp để trục lợi tài nguyên

Đại biểu nhấn mạnh, cơ chế linh hoạt là cần thiết, nhưng phải song hành với hệ thống kiểm soát mạnh để không biến khẩn cấp thành kẽ hở pháp lý.

Một nội dung khác gây nhiều lo lắng là bổ sung khoản 1a Điều 55 về cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 phục vụ công trình, cũng như bổ sung điểm đ khoản 2 và bổ sung khoản 2a Điều 73, khai thác khoáng sản nhóm 4 phục vụ công trình công cộng.

Theo đó, dự thảo luật cho phép không cần phương án quản lý địa chất và khoáng sản, cũng như bỏ nhiều thủ tục đầu tư và môi trường hay đơn vị chịu trách nhiệm khai thác chỉ cần lập phương án khai thác và trình cơ quan Nhà nước thẩm định.

Đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương (đoàn Khánh Hòa).

Theo đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương (đoàn Khánh Hòa) đây là những quy định nới quá rộng, tạo rủi ro cao cho quản lý tài nguyên.

Đại biểu phân tích, khoáng sản nhóm 3 rất dễ bị khai thác vượt phạm vi, vượt khối lượng. Nếu không có hệ thống giám sát sản lượng thì doanh nghiệp có thể lợi dụng dự án để khai thác thương mại, gây thất thoát tài nguyên.

Hay việc bỏ qua bước đánh giá tác động có thể gây lỗ hổng trong quy trình phê duyệt, không đủ cơ sở để đánh giá toàn diện các rủi ro tiềm tàng, gây lỗ hổng trong khâu đánh giá rủi ro môi trường, dễ dẫn đến tiêu cực và có thể gây ra nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng, thiệt hại cho người dân sống gần hoặc trong vùng khai thác và môi trường nếu có sự cố xảy ra.

Từ phân tích trên, đại biểu đề nghị cần bổ sung các quy định về đánh giá tác động môi trường, đánh giá rủi ro sạt lở, xói mòn khi có thiên tai để đảm bảo công cụ pháp lý thực hiện công tác giám sát, đảm bảo an toàn và phát triển bền vững.

Cụ thể, trong lập phương án khai thác khoáng sản nhóm 4, phải có báo cáo đánh giá tác động môi trường theo quy định của pháp luật về môi trường; cần nghiên cứu bổ sung quy định về đánh giá rủi ro thiên tai trong phương án khai thác bao gồm việc ảnh hưởng đến thủy văn, địa chất, sạt lở đất, lũ lụt và giải pháp khắc phục, giảm thiểu rủi ro; cơ quan có thẩm quyền thẩm định phương án khai thác phải xem xét các yếu tố này và báo cáo tác động môi trường trước khi cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 và nhóm 4.

Đồng thời, theo đại biểu, để tăng trách nhiệm pháp lý của các tổ chức khai thác, phòng ngừa tiêu cực trong việc bỏ qua đánh giá tác động và vi phạm quy hoạch, bảo vệ quyền lợi của người dân trong vùng dự án khai thác, hạn chế thiệt hại do khai thác gây ra, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung quy định chủ đầu tư hoặc tổ chức khai thác phải cam kết về việc bồi thường thiệt hại nếu khai thác gây tác động xấu đến môi trường, làm ảnh hưởng đến đời sống, gây thiệt hại kinh tế của người dân, cộng đồng do dự án khai thác gây ra.

Đại biểu cũng đề xuất, để tăng cường trách nhiệm quản lý Nhà nước đối với người đứng đầu, đề nghị cần rà soát, nghiên cứu bổ sung quy định chặt chẽ về việc quy định chịu trách nhiệm nếu để xảy ra thất thoát tài nguyên, cấp phép trái quy hoạch, cắt vượt diện tích hoặc để xảy ra tình trạng khai thác vượt mức kéo dài.