Mùa xuân nghe làn điệu dân ca xứ Lạng

Để hiểu rõ hơn về những làn điệu dân ca đặc sắc của xứ Lạng, chúng tôi đã tìm gặp nhà nghiên cứu Hoàng Huy Ấm. Ông hiện là Phó Chủ tịch Hội Bảo Tồn dân ca tỉnh. Tiếp chúng tôi bên chén trà ấm đầu xuân, Ông cho biết: Hát dân ca là một hình thức sinh hoạt văn hóa có tính cộng đồng. Khi hát, đồng bào sử dụng ngôn ngữ dân tộc và trang phục truyền thống. Do đó, không chỉ tạo được nét văn hóa đặc trưng, mà còn góp phần truyền bá ngôn ngữ, khuyến khích mọi người tìm hiểu cái hay, cái đẹp trong đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc mình.

Tại Lạng Sơn hiện có 7 dân tộc anh em: Kinh, Tày, Nùng, Dao, Hoa, Mông và Sán Chay (hay còn gọi là Cao Lan, Sán Chỉ). Những làn điệu dân ca của các dân tộc đã cùng hòa quyện tạo nên bức tranh nghệ thuật dân gian đặc sắc của xứ Lạng. Tuy nhiên, mỗi làn điệu dân ca của 7 dân tộc lại được thể hiện thông qua những sắc thái, cách thức và tên gọi khác nhau như: Người Tày có hát then, đàn tính, hát lượn, cò lẩu, hát ví, hát phong slư thì người Nùng có hát sli, hát hèo phưn…

Dân ca người Kinh ở Lạng Sơn chủ yếu là cò lả, hát ví, quan họ, đối với người Dao ở Lạng Sơn có làn điệu dân ca gọi là páo dung, còn với người Mông Lạng Sơn: Dân ca giao duyên của họ chia làm 2 mảng chính là hát đối đáp và hát tự sự. Dân ca giao duyên của người Sán Chay ở Lạng Sơn được gọi là sắng cọ hoặc piac nhặt cọ. Về lối hát giao duyên của người Hoa tại Lạng Sơn được gọi là shán cố (hát sơn ca).

Người dân tộc thiểu số xứ Lạng với làn điệu then (ảnh IT)

Mặc dù mang nét đặc trưng như vậy, nhưng những bài hát dân ca các dân tộc trên địa bàn tỉnh cũng không tránh khỏi việc bị biến đổi và mai một. Trước thực trạng đó, những năm qua, các cấp, ngành trên địa bàn tỉnh đã triển khai nhiều biện pháp như: Nghiên cứu, sưu tầm, hệ thống hóa các tư liệu về những làn điệu dân ca truyền thống của các dân tộc. Từ năm 2011 đến nay, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) tỉnh đã tiến hành kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể tại các địa phương.

Bên cạnh đó, nhiều hoạt động thiết thực được ngành VHTTDL tổ chức như: vinh danh khen thưởng cho các nghệ nhân; Có chính sách hỗ trợ, duy trì hoạt động của các CLB hát then, đàn tính; mở lớp truyền dạy dân ca cho các thế hệ nghệ nhân kế cận. Được biết, từ năm 2016 đến nay Sở VHTTDL đã mở được 10 lớp truyền dạy các loại hình dân ca như: Hát then, đàn tính, hát sắng cọ, hát sli, hát páo dung… cho hàng nghìn lượt người theo học, Đặc biệt, đóng góp vào thành công của việc bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể, phải kể đến vai trò của các tổ chức hội đặc thù.

Một tiết mục hát dân ca của người dân xứ Lạng

Nổi bật, chính là Hội Bảo tồn Dân ca tỉnh đã góp phần tích cực, có hiệu quả cùng với nhà nước và xã hội làm tốt nhiệm vụ bảo vệ và phát huy giá trị những làn điệu dân ca. Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã phát triển được khoảng 500 câu lạc bộ (CLB) văn hóa, văn nghệ quần chúng, thu hút gần 10.000 hội viên tham gia sinh hoạt. Bên cạnh đó, một số trường học tại các huyện: Văn Quan, Bình Gia, Bắc Sơn, Cao Lộc, Chi Lăng, Lộc Bình đã quan tâm đưa hoạt động truyền dạy dân ca vào nội dung sinh hoạt ngoại khóa cho các em học sinh.

Nhờ những nỗ lực đó, những làn điệu dân ca cổ như hát then, hát sli, páo dung, xắng cọ… đã thực sự trở lại với cộng đồng. Đáng chú ý, từ năm 2017 đến nay, loại hình dân ca hát then, sli của người Tày, Nùng tỉnh Lạng Sơn đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Vinh dự hơn nữa khi cuối năm 2019, “Thực hành then của người Tày, Nùng, Thái” của Việt Nam đã chính thức được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là không chỉ là một tin vui đối với các nghệ nhân, người thực hành, cộng đồng chủ thể của di sản then, mà đó còn là niềm vui, niềm tự hào của nhân dân tỉnh Lạng Sơn, đồng thời thể hiện sự nỗ lực của các cấp, các ngành và toàn thể nhân dân nhằm bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa.

Để những làn điệu dân ca tiếp tục lan tỏa giá trị, đại diện Sở VHTTDL tỉnh cho biết: Trong thời gian tới, Sở sẽ tiếp tục tiến hành khảo sát, đánh giá về thực trạng tình hình dân ca các dân tộc trên địa bàn toàn tỉnh. Từ đó, xây dựng các kế hoạch, dự án về bảo tồn và phát huy các làn điệu dân ca các dân tộc. Đồng thời, tiến hành, tổ chức các hội thi, hội diễn, liên hoan dân ca, tăng cường công tác xã hội hóa, huy động sức mạnh toàn dân trong bảo tồn di sản văn hóa các dân tộc …