Việt Nam đang thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực chất lượng cao

Đây là thông tin được bà Vi Thị Hồng Minh, Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết tại Hội thảo “Phát triển nhân lực – điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh”, do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp với Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Báo Lao động tổ chức chiều 11/8.

Theo bà Vi Thị Hồng Minh, trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào giai đoạn “chuyển đổi kép” - vừa chuyển đổi số vừa xanh hóa nền kinh tế, nguồn nhân lực trở thành yếu tố then chốt quyết định năng lực cạnh tranh của mỗi quốc gia và doanh nghiệp.

Bà Vi Thị Hồng Minh, Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, kinh tế số sẽ chiếm 30% GDP và hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu này, không chỉ đòi hỏi đầu tư công nghệ mà quan trọng hơn là việc chuẩn bị và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu “số hóa” và “xanh hóa” là nhiệm vụ cần ưu tiên trong hiện tại và tương lai.

Theo bản tin thị trường lao động quý I/2025, cả nước có 51,9 triệu người có việc làm trong tổng số 52,9 triệu người tham gia lực lượng lao động, tỷ lệ lao động đã qua đào tạo có bằng, chứng chỉ chiếm 28,8% thiếu cả về số lượng và trình độ chuyên môn kỹ thuật, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao…

Bà Vi Thị Hồng Minh chỉ ra những thách thức về nguồn nhân lực trong chuyển đổi số - xanh.

Theo đó, Việt Nam đang thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực chất lượng cao: Nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin, công nghiệp số của Việt Nam khoảng 150.000 kỹ sư/năm, nhưng hiện mới đáp ứng được 40-50%.

Đặc biệt, riêng nhu cầu nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn là 5.000-10.000 kỹ sư/năm, song khả năng đáp ứng chưa đến 20%. Đến năm 2030, cả nước cần tới 2,5 triệu nhân lực phục vụ chuyển đổi số. Dự báo đến 2030, cần 2,5 triệu nhân sự phục vụ chuyển đổi số, chưa kể nhu cầu nhân lực cho các ngành năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và sản xuất xanh.

Đồng thời, khoảng cách kỹ năng giữa đào tạo và nhu cầu thực tế: Tỉ lệ lao động đã qua đào tạo có bằng, chứng chỉ chiếm 28,8%, trong đó nhiều người thiếu kỹ năng mềm như ngoại ngữ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và tư duy số…

Nguy cơ thất nghiệp do tự động hóa và công nghệ mới: Các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử… sử dụng hàng triệu lao động đối diện nguy cơ 70% việc làm bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới.

Đại diện VCCI dẫn thông tin của Bộ Khoa học Công nghệ, ngành công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) trên thế giới là một trong ba ngành giảm nhân sự nhanh nhất trong 5 năm qua với mức 23%. Từ cuối năm 2022 đến nay, đã có khoảng 380.000 lao động mất việc, chiếm 1,9% nhân sự toàn cầu.

Doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, thiếu nguồn lực triển khai “chuyển đổi kép”: Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa biết bắt đầu từ đâu, thiếu dữ liệu, giải pháp và nhân sự chuyên trách để vừa chuyển đổi số, vừa đáp ứng tiêu chuẩn xanh.

Trên cơ sở đó, bà Vi Thị Hồng Minh đưa ra một số khuyến nghị. Đối với Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách khuyến khích đào tạo nhân lực số - xanh; đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục nghề, STEM và các ngành phục vụ kinh tế xanh; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về cung - cầu kỹ năng.

Đối với doanh nghiệp cần chủ động xây dựng chiến lược nhân sự dài hạn, kết hợp đào tạo nội bộ và hợp tác với cơ sở giáo dục; tích cực tham gia ngay từ giai đoạn thiết kế, xây dựng chương trình đào tạo, đặc biệt trong các chương trình giáo dục nghề nghiệp và đào tạo tại chỗ; đầu tư công nghệ hỗ trợ học tập và đánh giá kỹ năng; kết hợp mục tiêu kinh doanh với tiêu chuẩn ESG và chiến lược nhân lực.

Đối với cơ sở đào tạo, cần cập nhật chương trình giảng dạy gắn với yêu cầu thực tiễn doanh nghiệp; mở rộng hợp tác quốc tế, tiếp tục đẩy mạnh triển khai mô hình đào tạo kết hợp và thực tập tại doanh nghiệp; đổi mới chương trình đào tạo theo hướng mở, linh hoạt, gắn với thực tiễn và nhu cầu của thị trường.

Các cơ sở đào tạo cũng cần tăng thời lượng thực hành, hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để tổ chức theo mô hình đào tạo kép; phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, kỹ thuật, đổi mới sáng tạo; tăng cường ứng dụng công nghệ số trong giảng dạy, xây dựng nền tảng học tập trực tuyến, mô hình đại học số; đẩy mạnh phát triển nhân lực số thông qua việc đào tạo kỹ năng số, tư duy đổi mới sáng tạo và khả năng thích ứng với công nghệ mới…