Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia cần xem xét thận trọng

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản gửi Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội góp ý Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi).

Mức tăng quá nhanh gây áp lực lớn lên doanh nghiệp

Theo VCCI, trong bối cảnh kinh tế đầy thách thức hiện nay, việc điều chỉnh chính sách thuế, đặc biệt là thuế tiêu thụ đặc biệt, cần được xem xét một cách thận trọng và toàn diện.

Dẫn số liệu từ Tổng cục Thống kê, VCCI cho biết, số doanh nghiệp rút khỏi thị trường trong năm 2024 đã tăng 14,7% so với năm 2023, đạt mức kỷ lục 197.900 doanh nghiệp.

Dự báo năm 2025, kinh tế toàn cầu tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro, trong khi doanh nghiệp ở nhiều lĩnh vực đang đối diện với tình trạng sức mua suy giảm liên tục và chi phí đầu vào gia tăng.

Trước tình hình đó, cộng đồng doanh nghiệp mong muốn các chính sách thuế, bao gồm cả tiêu thụ đặc biệt, được cân nhắc kỹ lưỡng để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho đầu tư, sản xuất, kinh doanh, hỗ trợ kích cầu tiêu dùng và mở rộng thị trường.

Đồng thời, việc thiết kế chính sách thuế cần đảm bảo tính khả thi, phù hợp với thực tiễn, đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội theo hướng hài hòa và bền vững.

Góp ý, VCCI cho rằng, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức cao và theo lộ trình đột ngột trong cả hai phương án của dự thảo luật có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực và cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn.

Chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy việc tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ giúp giảm đáng kể hành vi tiêu dùng.

Trước hết, mức tăng thuế quá nhanh sẽ gây áp lực lớn lên doanh nghiệp và toàn bộ chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp sẽ khó có đủ thời gian để điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đầu tư vào công nghệ sản xuất mới hoặc nâng cao chất lượng sản phẩm.

Điều này có thể dẫn đến việc thu hẹp quy mô sản xuất, thua lỗ và thậm chí phá sản, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, từ sản xuất, chế biến đến phân phối và xuất khẩu.

Bên cạnh đó, thuế tăng mạnh có thể làm gia tăng tình trạng buôn lậu và thương mại bất hợp pháp. Khi giá sản phẩm hợp pháp tăng cao, người tiêu dùng có xu hướng tìm đến hàng nhập lậu hoặc hàng phi chính thức có giá rẻ hơn nhưng không được kiểm soát chất lượng.

Điều này không chỉ gây thất thu ngân sách Nhà nước mà còn làm gia tăng áp lực lên các cơ quan quản lý trong việc kiểm soát thị trường, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

Cùng đó, chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy việc tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ giúp giảm đáng kể hành vi tiêu dùng. Thay vào đó, người tiêu dùng có thể chuyển sang các sản phẩm không chính thức, hoặc cắt giảm chi tiêu ở những lĩnh vực khác để duy trì mức tiêu dùng hiện tại. Do đó, mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng có thể không đạt được như mong muốn.

Cuối cùng, xét về tác động kinh tế vĩ mô, cả hai phương án trong dự thảo luật đều có nguy cơ làm giảm giá trị gia tăng của ngành và tác động tiêu cực đến GDP. Dù trong ngắn hạn, thu ngân sách có thể tăng, nhưng về trung và dài hạn, sự sụt giảm sản lượng hợp pháp cùng với sự gia tăng của thị trường phi chính thức sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu của nhà nước.

Vì vậy, thay vì tăng thuế đột ngột, cần có lộ trình hợp lý hơn để đảm bảo doanh nghiệp có đủ thời gian thích ứng, hạn chế tác động tiêu cực đến nền kinh tế, bảo vệ việc làm và kiểm soát tốt hơn thị trường tiêu dùng.

Do đó, VCCI đề xuất lùi lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 2028, với mức tăng hợp lý 5% mỗi hai năm, nhằm giúp doanh nghiệp có thời gian thích ứng, đảm bảo tính khả thi của chính sách và hạn chế tác động tiêu cực đến thị trường.

Cần có lộ trình tăng hợp lý, giãn thời gian áp dụng

Theo VCCI, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia cần được xem xét thận trọng, đặc biệt trong bối cảnh ngành đồ uống đang gặp nhiều khó khăn do tác động của dịch bệnh, xung đột chính trị toàn cầu và các chính sách hạn chế tiêu thụ đồ uống có cồn.

Nếu thuế tiêu thụ đặc biệt tiếp tục tăng đột ngột, doanh nghiệp sẽ càng gặp khó khăn hơn, có thể dẫn đến giảm sản xuất, mất việc làm và gia tăng tiêu thụ sản phẩm không chính thức.

Những yếu tố này đã khiến sản lượng, doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp sụt giảm nghiêm trọng, trong khi giá nguyên liệu đầu vào tăng cao, làm giá bán sản phẩm tăng, dẫn đến giảm tiêu dùng và gia tăng tồn kho trong toàn ngành.

Bên cạnh đó, thị trường còn gặp thách thức từ tình trạng sản phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc, gây thất thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng và tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh cho các doanh nghiệp chính thức.

Ngoài ra, ngành đồ uống có cồn ngoài Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt hiện đang chịu nhiều áp lực từ các quy định pháp luật như Luật Phòng, chống tác hại của rượu bia, Luật Quảng cáo, cũng như các nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong giao thông, quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), thuế nhập khẩu, chi phí tem thuế và các yêu cầu về tiêu chuẩn xanh, phát triển bền vững.

Đặc biệt, trong khi nhiều mặt hàng khác được giảm thuế VAT từ 10% xuống 8%, thì rượu bia không được hưởng chính sách này, làm tăng thêm gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp.

Nếu thuế tiêu thụ đặc biệt tiếp tục tăng đột ngột, doanh nghiệp sẽ càng gặp khó khăn hơn, có thể dẫn đến giảm sản xuất, mất việc làm và gia tăng tiêu thụ sản phẩm không chính thức. Do đó, để đảm bảo sự thích ứng của doanh nghiệp và duy trì nguồn thu ngân sách, VCCI cho rằng cần có lộ trình tăng thuế hợp lý, giãn thời gian áp dụng từ năm 2028, với mức tăng 5% mỗi hai năm.

Cụ thể, đối với bia, từ ngày 1/1/2028-31/12/2029 tăng lên 70%; 1/1/2030- 31/12/2031 tăng lên 75%; từ 1/1/2032 trở đi tăng lên 80%. Đối với rượu từ 20 độ trở lên, từ ngày 1/1/2028-31/12/2029 tăng lên 70%; 1/1/2030-31/12/2031 tăng lên 75%; từ 1/1/2032 trở đi tăng 80%.

Theo VCCI, cách tiếp cận này giúp doanh nghiệp có thời gian điều chỉnh hoạt động sản xuất, hạn chế tác động tiêu cực đến thị trường và việc làm, đồng thời đảm bảo nguồn thu bền vững cho ngân sách Nhà nước.

Chưa xem xét tăng thuế vào thời điểm này

Trong văn bản, VCCI một lần nữa đề nghị cân nhắc thận trọng việc điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi Nghị quyết 192/2025/QH15 của Quốc hội đã quyết nghị mục tiêu tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước (GDP) năm 2025 đạt 8% trở lên và Việt Nam hướng tới mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong những năm sắp tới.

Theo VCCI, đầu tư và tiêu dùng là hai yếu tố trọng yếu, có tác động trực tiếp đến tốc độ tăng trưởng kinh tế. Việc điều chỉnh thuế suất tiêu thụ đặc biệt một cách đột ngột có thể làm giảm sức mua, ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp và sự phát triển chung của nền kinh tế.

Trên sơ sở đó, VCCI kiến nghị chưa xem xét tăng thuế và bổ sung mặt hàng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt tại thời điểm này để tránh tác động bất lợi đến thị trường và cộng đồng doanh nghiệp.

Việc điều chỉnh thuế (đối tượng chịu thuế, phương pháp tính thuế, mức thuế, thuế suất và lộ trình) cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn, dựa trên các nghiên cứu đánh giá tác động một cách toàn diện, linh hoạt, hiệu quả, phù hợp với thực tiễn. Lộ trình tăng thuế có thể xem xét từ năm 2028 để đảm bảo tính khả thi.

Đồng thời, cân nhắc sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt theo hướng quy định mang tính khung, ổn định lâu dài, trong đó chỉ đưa ra nguyên tắc điều chỉnh thuế suất tối đa hoặc thu hẹp - mở rộng đối tượng chịu thuế, đồng thời giao Chính phủ chủ động xây dựng lộ trình điều chỉnh thuế suất dựa trên tình hình thực tế.

Song song với điều chỉnh thuế, VCCI cho rằng cần triển khai đồng bộ các biện pháp phi thuế như: tuyên truyền, giáo dục, kiểm soát quảng cáo, quy định độ tuổi sử dụng sản phẩm có hại cho sức khỏe và tăng cường chống buôn lậu.

"Sự kết hợp hài hòa giữa chính sách thuế và các biện pháp quản lý sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều tiết thị trường, hạn chế tác động tiêu cực đến doanh nghiệp và nền kinh tế", Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam nhận đinh.