Trung ương yêu cầu giải quyết dứt điểm vướng mắc tại các dự án điện tái tạo

Tại phiên họp thứ 28 diễn ra ngày 7/7, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực (Ban Chỉ đạo) đã yêu cầu giải quyết dứt điểm khó khăn, vướng mắc tại một số dự án.

Trong đó, Ban Chỉ đạo yêu cầu các đơn vị liên quan khẩn trương chỉ đạo xử lý dứt điểm những khó khăn, vướng mắc đối với các dự án năng lượng tái tạo; dự án giải quyết ngập do triều khu vực TP HCM.

Theo tìm hiểu của phóng viên, từ năm 2018 đến 2020, Việt Nam vươn lên dẫn đầu ASEAN về công suất điện mặt trời với hơn 16,5GW được đưa vào vận hành; điện gió cũng đạt gần 4,3GW tính đến cuối 2023.

Năng lượng gió và mặt trời - điện sạch - an toàn cho môi trường.

Thế nhưng, bước ngoặt tưởng là khởi đầu cho một kỷ nguyên xanh đã bất ngờ chững lại từ năm 2021, khi các rối rắm pháp lý và thay đổi cơ chế chính sách bắt đầu xuất hiện.

Trong đó, điểm nghẽn nghiêm trọng nhất là vấn đề “thiếu CCA” (chấp thuận nghiệm thu) – điều khiến hàng loạt doanh nghiệp đầu tư điện sạch bị loại khỏi diện hưởng giá FIT ưu đãi, dù nhiều nhà máy đã COD (vận hành thương mại) đúng tiến độ.

Một nhà đầu tư điện mặt trời chia sẻ điều khiến họ bức xúc là, trước ngày 31/10/2021, hoàn toàn không có quy định pháp lý nào bắt buộc phải có CCA để được áp dụng giá FIT. Hợp đồng mua bán điện giữa EVN và các nhà đầu tư cũng không đề cập CCA là điều kiện tiên quyết.

Mãi đến ngày 9/6/2023, Bộ Công thương mới ban hành Thông tư 10, quy định thủ tục nghiệm thu và bắt buộc có CCA – nghĩa là sau khi mọi chính sách khuyến khích FIT đã hết hiệu lực.

Vậy, có hợp lý hay không khi dùng một văn bản ban hành sau để “hồi tố” cho hàng trăm dự án trước đó, và gạt họ ra khỏi quyền lợi hợp pháp đã được định hướng rõ ràng?

Số phận nào cho 173 dự án điện sạch đang bị vướng CCA trong khi doanh nghiệp không hề có lỗi về việc thiếu “văn bản chấp nhận nghiệm thu”.

Không thể quên rằng, thời điểm 2019-2021 là giai đoạn dịch COVID-19 bùng phát, cả nước bị phong tỏa suốt nhiều tháng theo các chỉ thị giãn cách xã hội. Việc nghiệm thu, kiểm tra công trình gần như bị đình trệ.

Các nhà đầu tư phải “chạy nước rút” trong thế giới bị đóng băng, không có bất kỳ hướng dẫn quy trình chính thức nào từ cơ quan quản lý, trong khi thiết bị và nhân lực đều khan hiếm, chi phí tăng vọt.

Chính trong điều kiện như thế, nhiều dự án vẫn kịp đóng điện, vận hành thương mại – điều đáng được khuyến khích, thay vì bị trừng phạt bằng những hồi tố đầy rủi ro.

Doanh thu giảm mạnh vì EVN cắt giảm sản lượng mua điện từ 20-30%. Dòng tiền bị nghẽn, nhà đầu tư không đủ khả năng trả nợ ngân hàng đúng hạn. Bị giam tiền bán điện, dẫn tới mất thanh khoản.

Quan trọng hơn, họ cho biết họ mất niềm tin vào chính sách – điều nguy hiểm hơn cả mất vốn. Vì không ai dám đầu tư lâu dài trong một môi trường mà “quy định thay đổi theo thời tiết”.

Nếu không tháo gỡ kịp thời, hệ quả không chỉ nằm ở con số hàng chục tỷ USD vốn bị mắc kẹt, mà còn là sự hụt hơi chiến lược trong chuyển dịch năng lượng quốc gia. Điện sạch không thể trở thành “nạn nhân” của sự thiếu thống nhất giữa các bộ ngành và sự chậm trễ từ phía đơn vị mua điện.

Chính sách không thể hồi tố, đặc biệt trong lĩnh vực có vốn đầu tư lớn và thời gian thu hồi dài. Ngành điện không thể né trách nhiệm bằng cách đẩy gánh nặng pháp lý về phía doanh nghiệp.

Tính đến thời điểm hiện tại, 173 dự án điện tái tạo đang bị “treo” quyền lợi chỉ vì thiếu CCA – văn bản vốn chưa từng được yêu cầu tại thời điểm các dự án vận hành (giai đoạn 2019-2021).

Từ đó đến nay, đã có rất nhiều văn bản kiến nghị từ Hiệp hội Năng lượng tái tạo, doanh nghiệp và nhà đầu tư đã được gửi tới Chính phủ, Bộ Công thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Các bên đều thừa nhận rằng, thiếu CCA không phải lỗi của doanh nghiệp, mà là hệ quả của thời điểm 2019-2021, hệ thống luật chưa hoàn thiện.

Mặt khác, EVN và cơ quan quản lý chưa có hướng dẫn cụ thể nào. Dịch COVID-19 khiến giãn cách kéo dài, ngành điện không thể tổ chức nghiệm thu.

Thậm chí chính Kết luận số 1027 của Thanh tra Chính phủ cũng xác nhận, trách nhiệm thuộc về cả 3 bên – chủ đầu tư, EVN và Công ty Mua bán điện. Nhưng thay vì phối hợp xử lý, ngành điện lại hồi tố quyền hưởng giá FIT, chậm thanh toán tiền bán điện và cắt giảm công suất...

Nhà đầu tư phản ánh, chỉ cần EVN chủ động phối hợp, hướng dẫn thủ tục CCA bổ sung, mọi vướng mắc sẽ được tháo gỡ. Nhưng thay vào đó, sự trì hoãn và né tránh đang khiến hàng chục ngàn tỷ đồng bị chôn vùi, dòng tiền tín dụng bị tắc nghẽn, còn niềm tin bị bào mòn từng ngày.

Theo thống kê, chỉ riêng 15.000 MW điện năng lượng tái tạo đã hòa lưới, tổng dư nợ còn lại lên tới 10 tỷ USD (hơn 250.000 tỷ đồng). Hàng loạt nhà đầu tư đang đứng trước nguy cơ mất trắng 100% vốn chủ sở hữu, kéo theo sự rút lui của các tổ chức tín dụng – ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ chuỗi giá trị năng lượng tái tạo. Tệ hơn, nếu các nhà đầu tư quốc tế khởi kiện, hậu quả không chỉ là rủi ro tài chính mà còn là tổn thất uy tín quốc gia trong môi trường đầu tư xanh.