Phải giữ lấy “chủ quyền” năng lượng tái tạo

Thế nhưng đến nay, khi guồng quay tăng trưởng chững lại, chính sách giá điện chậm đổi mới, hàng loạt doanh nghiệp nội đang phải đối mặt với vòng xoáy áp lực, thậm chí buộc phải rút lui khỏi các dự án mà họ dày công phát triển. Một thực trạng đang âm thầm diễn ra, nếu không có giải pháp kịp thời, sẽ dẫn tới sự “chảy máu” chủ quyền năng lượng tái tạo vào tay nhà đầu tư ngoại.

“Mỏi mòn” chờ chính sách - niềm tin bị vắt cạn

Theo thống kê từ các tổ chức độc lập và báo cáo ngành, gần 60% các dự án năng lượng tái tạo tại Việt Nam là do các nhà đầu tư trong nước phát triển độc lập. Họ là những người tiên phong dấn thân vào thị trường đầy rủi ro, từ khi chưa có quy hoạch rõ ràng, chưa có chính sách tín dụng ưu đãi, và phải “tự bơi” với gánh nặng tài chính lẫn pháp lý.

Nhà máy điện mặt trời 100% vốn của nhà đầu tư trong nước đã cung cấp gần 400 triệu Kwh mỗi năm cho lưới điện quốc gia, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế xã hội và giải quyết việc làm cho cư dân địa phương cụm biên giới Tây Nam.

Họ cũng chính là lực lượng góp công lớn vào “kỳ tích” đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có tốc độ phát triển năng lượng sạch nhanh nhất khu vực. Thế nhưng, khi chính sách bắt đầu thay đổi – từ cơ chế giá FIT cố định sang đàm phán, từ ưu đãi ban đầu sang cơ chế phức tạp thì chính những doanh nghiệp ấy lại đang chịu thiệt thòi nặng nề nhất.

Hiện có hơn 85 dự án điện gió và mặt trời với tổng công suất gần 4.700 MW đang rơi vào cảnh “dở dang” – không được hưởng giá FIT cũ, cũng chưa đàm phán xong giá chuyển tiếp mới. Trong khi đó, chính sách giá tạm chỉ áp ở mức 50-70% giá khung, khiến nhiều nhà đầu tư nội “không sống nổi” với chi phí đầu tư đã bỏ ra.

Không ít nhà đầu tư năng lượng tái tạo chia sẻ, giá bán điện đề xuất không đủ bù chi phí vận hành, chứ chưa nói tới hoàn vốn hay sinh lời. Thêm vào đó, hàng loạt thủ tục “hành chính hóa” như giấy phép bổ sung, CCA, công nhận COD… khiến tiến độ đàm phán giá với Tập đoàn Điện lực (EVN) bị đình trệ kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất – tài chính của nhà đầu tư.

Đừng để nhà đầu tư ngoại chỉ “gặt lúa” thay vì “gieo mạ”

Theo tìm hiểu của phóng viên và một số nhà đầu tư năng lượng tái tạo chia sẻ, một thực trạng đáng lo ngại là nhiều nhà đầu tư nội đã phải bán bớt hoặc toàn bộ cổ phần dự án cho nhà đầu tư nước ngoài, thực tế nhiều thương vụ sang tay đã xảy ra.

Nhà máy điện mặt trời Sao Mai – An Giang được xây dựng trên diện tích 250 ha ngay dưới chân núi Cấm.

Không thể phủ nhận nguồn lực và kinh nghiệm của các nhà đầu tư nước ngoài, nhưng điều đáng nói là họ đang “gặt lúa” sau khi doanh nghiệp nội đã “gieo mạ” – xây dựng quy hoạch, giải phóng mặt bằng, hoàn tất pháp lý. Nếu xu hướng này tiếp diễn, "chủ quyền" năng lượng tái tạo của Việt Nam rất có thể sẽ rơi vào tay các tập đoàn ngoại quốc.

Theo các nhà đầu tư, việc phát triển năng lượng tái tạo không chỉ là bài toán môi trường hay an ninh năng lượng, mà còn là cơ hội khẳng định bản lĩnh của doanh nghiệp Việt trong chuỗi giá trị năng lượng toàn cầu.

Do đó, các nhà đầu tư tha thiết kiến nghị Đảng, Chính phủ, Bộ Công thương và các cơ quan có thẩm quyền cần cập nhật giá FIT/chuyển tiếp ở mức hợp lý – đủ để đảm bảo tính khả thi tài chính cho doanh nghiệp nội.

Các nhà đầu tư cũng kiến nghị tối giản hóa thủ tục đàm phán và công nhận giá điện – đặc biệt là với các dự án đã hoàn thành, chờ phát điện; có cơ chế bảo vệ và ưu tiên doanh nghiệp trong nước – tránh tình trạng “chảy máu dự án” ra nước ngoài.

Bên cạnh đó, các nhà đầu tư cũng kiến nghị đưa năng lượng tái tạo vào các gói tín dụng xanh, ưu đãi lãi suất để hỗ trợ đầu tư nội duy trì dòng tiền; đồng thời tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho M&A trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, tránh biến các dự án nội thành “mồi ngon” trên bàn đàm phán quốc tế.

Theo các nhà đầu tư, nếu không kịp thời hành động, Việt Nam có thể đánh mất lợi thế chiến lược về năng lượng và cả vị thế doanh nghiệp nội ngay trên sân nhà. Đã đến lúc cần “thương” đúng – thương sớm – và thương thật lòng với những người đã đi đầu cho một Việt Nam xanh, độc lập và bền vững.