Muốn đổi mới gì thì trước tiên phải đổi mới thể chế pháp luật

Tại buổi Họp báo thông tin về công tác chuẩn bị, tổ chức Đại hội Đại biểu Đảng bộ Chính phủ lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, diễn ra sáng 9/10, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã chia sẻ những kết quả nổi bật, những điểm nhấn mang tính đột phá trong công tác hoàn thiện thể chế, xây dựng pháp luật của nhiệm kỳ Chính phủ 2020-2025.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định hoàn thiện thể chế là một trong ba khâu đột phá chiến lược.

Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị gần đây cũng nêu rất rõ, xác định thể chế pháp luật phải trở thành đột phá của đột phá và yêu cầu công tác xây dựng thể chế pháp luật không chỉ tháo gỡ những điểm nghẽn trong thực tiễn mà phải tạo thành lợi thế cạnh tranh, tạo thành nền tảng pháp lý vững chắc để huy động mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Theo ông Ninh, trong nhiệm kỳ vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao quyết liệt công tác này. Các bộ, cơ quan ngang bộ và nhất là người đứng đầu gồm các Bộ trưởng đã thực sự vào cuộc, tạo nên những kết quả rất nổi bật trong công tác xây dựng thể chế pháp luật.

Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy Chính phủ, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình chủ trì họp báo sáng 9/10.

Thứ nhất, trong nhiệm kỳ này, Đảng ủy Chính phủ đã tham mưu trình Bộ Chính trị ban hành rất nhiều văn bản về công tác xây dựng pháp luật. Trong nhiệm kỳ này, Chính phủ đã tham mưu, tích cực phối hợp với các cơ quan có liên quan trình Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị đưa ra các chủ trương, đường lối, quan điểm lớn cho công tác hoàn thiện thể chế, xây dựng pháp luật như ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Đây là một quyết định nền tảng rất quan trọng trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam.

Tiếp đó, trình Bộ Chính trị ban hành Quyết định số 178-QĐ/TW về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật. Lần đầu tiên có riêng một quyết định của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực trong công tác xây dựng pháp luật.

Gần đây, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới với nhiều định hướng rất quan trọng, mang tính chất đổi mới kể cả về tư duy và hành động trong công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật.

Bên cạnh đó, Đảng ủy Chính phủ cũng đã trình Bộ Chính trị ra quyết định thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật do Tổng Bí thư làm Trưởng ban và Bộ Tư pháp là cơ quan thường trực để chỉ đạo trực tiếp công tác này. Đây là những thay đổi hết sức quan trọng và thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đối với công tác xây dựng thể chế trong giai đoạn mới.

Thứ hai, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo sát sao, quyết liệt công tác hoàn thiện thể chế pháp luật, đạt được nhiều kết quả quan trọng thể hiện qua số lượng và chất lượng các văn bản được ban hành. Riêng trong nhiệm kỳ, thống kê đến thời điểm này, bên cạnh những phiên họp thường kỳ của Chính phủ, Chính phủ đã tổ chức 41 phiên họp chuyên đề về công tác xây dựng pháp luật.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh chia sẻ tại họp báo.

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, từ đầu nhiệm kỳ đến nay, Chính phủ đã trình Quốc hội ban hành 121 luật và nghị quyết. Năm 2021, Chính phủ trình Quốc hội ban hành 5 luật, nghị quyết; năm 2022, Chính phủ trình Quốc hội ban hành 17 luật, nghị quyết; năm 2023, Chính phủ trình Quốc hội ban hành 20 luật, nghị quyết; năm 2024, Chính phủ trình Quốc hội ban hành 34 luật, nghị quyết. Từ đầu năm 2025 đến nay, Chính phủ đã trình Quốc hội ban hành 31 luật, 16 nghị quyết (tại kỳ họp bất thường lần thứ 9 và kỳ họp thứ 9).

Tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Chính phủ dự kiến trình Quốc hội xem xét, thông qua khoảng 55 dự án luật và nghị quyết. Tính tổng cộng theo dự kiến, riêng trong năm 2025, Chính phủ trình Quốc hội ban hành khoảng 102 luật và nghị quyết. Đây là một khối lượng công việc kỷ lục với số lượng văn bản lớn nhất từ xưa đến nay ban hành trong một năm.

Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành theo thẩm quyền 988 văn bản, trong đó có 813 nghị định, 11 nghị quyết và 164 quyết định. Đây là số lượng công việc kỷ lục trong nhiệm kỳ này trong công tác ban hành văn bản của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ.

Thứ ba, về chất lượng các văn bản, những thành tích trong phát triển kinh tế-xã hội của đất nước thời gian qua không thể đạt được nếu không có công tác xây dựng thể chế pháp luật.

"Trong bất kỳ lĩnh vực nào, chúng ta muốn tiến hành công việc gì đi chăng nữa, muốn đổi mới gì chăng nữa thì trước tiên phải đổi mới bằng thể chế pháp luật. Mặc dù còn rất nhiều điểm nghẽn, rất nhiều khó khăn, vướng mắc, trong đó có cả nguyên nhân chủ quan, khách quan nhưng tựu chung lại, công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế pháp luật đã đóng góp một phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và đóng góp tích cực vào những thành tích nổi bật của Chính phủ trong nhiệm kỳ này. Và rộng hơn, có thể nói rằng trong hơn 40 năm đổi mới vừa qua, nếu không có một hệ thống pháp luật đồng bộ, khả thi, có chất lượng thì chúng ta không thể đạt được những thành tích rất quan trọng như vậy", Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nói.

Thứ tư, Đảng ủy Chính phủ cũng đã chỉ đạo đổi mới mạnh mẽ cách làm trong công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật. Nổi bật đã chỉ đạo Chính phủ trình Quốc hội ban hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật với rất nhiều điểm đổi mới.

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, lần đầu tiên chúng ta ghi nhận có cơ chế hướng dẫn áp dụng pháp luật. Đây là cơ chế rất mới và các doanh nghiệp, chính quyền địa phương, người dân rất ủng hộ, hoan nghênh cơ chế này.

"Với những văn bản có vướng mắc trong việc áp dụng, chúng ta hoàn toàn có thể kiến nghị tới cơ quan có thẩm quyền để hướng dẫn áp dụng pháp luật. Trước đây, chúng ta chỉ có cơ chế giải thích pháp luật do Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiến hành nhưng bây giờ chúng ta có cơ chế hướng dẫn áp dụng pháp luật và đã tháo gỡ được rất nhiều vấn đề cho thực tiễn", ông Ninh nói.

Bên cạnh đó, Chính phủ đã chú ý nhiều hơn đến tính công khai, minh bạch trong việc xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật. Chẳng hạn như Chính phủ đã khai trương và vận hành Cổng Pháp luật quốc gia. Đây là một kênh tương tác hai chiều rất tốt giữa các cơ quan có thẩm quyền, người dân, doanh nghiệp, chính quyền địa phương về công tác pháp luật; đồng thời đã khai trương và vận hành Hệ thống tiếp nhận thông tin phản ánh chính sách và đã có quy chế để công khai.

Ông Ninh cho biết, trước đây, thay vì chúng ta làm văn bản giấy gửi đến từng bộ hỏi những vấn đề liên quan đến vướng mắc trong văn bản thì hiện nay trên nền tảng số, chúng ta có thể trả lời công khai và đánh giá công khai kết quả. Các công ty luật, các luật sư, các doanh nghiệp, chính quyền địa phương đánh giá rất cao việc này, tức là đã đề cao tính công khai, minh bạch trong công tác xây dựng và thực hiện pháp luật.

"Việc Thủ tướng Chính phủ là Trưởng Ban chỉ đạo công tác rà soát và tháo gỡ những vướng mắc trong công tác xây dựng pháp luật của Chính phủ. Đây cũng là một cơ chế rất đặc biệt và vừa qua đã tháo gỡ được nhiều vướng mắc", ông Ninh nói thêm.

Một điểm nữa là nhiệm kỳ này là đã gắn công tác tổ chức thi hành pháp luật với công tác xây dựng pháp luật. Điển hình là đã tổ chức rà soát tổng thể các vướng mắc, khó khăn trong việc thi hành pháp luật.

Ông Ninh cho biết, từ 2.088 kiến nghị phản ánh về khó khăn vướng mắc do quy định pháp luật của chính quyền địa phương, của doanh nghiệp, người dân, các cơ quan đã sàng lọc và xác định trong đó có 1.300 vướng mắc và đã trả lời công khai trên Cổng Pháp luật quốc gia; có 787 nội dung được xác định là có khó khăn vướng mắc cần phải xử lý.

"Chúng tôi hiện đang cùng các bộ, ngành xử lý theo tinh thần những gì cấp bách khẩn trương thì phải xử lý ngay trong năm 2025 theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm; những gì không cấp bách thì dùng những cơ chế đặc biệt xử lý và chúng ta sửa đổi tổng thể toàn diện luật trước 1/3/2027 theo chỉ đạo của Quốc hội", Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nói.