Giáo dục di sản - cầu nối giữa truyền thống và công nghệ

Di sản – nền tảng cho giáo dục sáng tạo

Hà Nội là địa phương sở hữu mật độ di sản dày đặc bậc nhất cả nước, với hơn 6.000 di tích và hàng trăm lễ hội, làng nghề truyền thống.

Mỗi di sản, mỗi không gian văn hóa là một “giáo trình sống”, chứa đựng ký ức, bản sắc và trí tuệ của người Hà Nội qua nhiều thế hệ. Nhưng giá trị ấy chỉ thực sự có sức sống khi được đưa vào giáo dục, đặc biệt là giáo dục thế hệ trẻ – những công dân tương lai của Thủ đô sáng tạo.

Trẻ em hòa trong không gian sáng tạo tại làng cổ Đường Lâm, phường Sơn Tây.

Theo ThS. Phan Thị Thúy An, Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học Trung Sơn Trầm (phường Tùng Thiện, Hà Nội), di sản chính là “nguồn học liệu sống động nhất” để khơi dậy năng lực sáng tạo trong học sinh.

Từ thực tiễn triển khai chương trình “Lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống di sản làng cổ Đường Lâm trong giáo dục sáng tạo”, cô An cho rằng: “Khi học sinh được học lịch sử tại đình Mông Phụ, vẽ tranh nhà cổ bằng đá ong, hay tham gia làm tương – nấu chè lam, các em không chỉ học kiến thức mà còn học cách tư duy, cảm nhận, sáng tạo từ chính đời sống”.

"Di sản chính là “nguồn học liệu sống động nhất” để khơi dậy năng lực sáng tạo trong học sinh", Th.S Phan Thị Thúy An, Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học Trung Sơn Trầm (phường Tùng Thiện, Hà Nội).

Cách tiếp cận này không chỉ mang lại hiệu quả giáo dục, mà còn phù hợp với định hướng của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 – coi học sinh là trung tâm, khuyến khích trải nghiệm, tích hợp liên môn.

Ở Hà Nội, nhiều trường đã bước đầu xây dựng chuyên đề “Giáo dục từ di sản”, giúp học sinh hiểu cội nguồn, hình thành nhân cách, đồng thời rèn luyện năng lực sáng tạo và ứng dụng công nghệ.

Có thể nói, giáo dục di sản không tách khỏi dòng chảy phát triển, mà trở thành nền tảng của bản sắc sáng tạo – yếu tố được xác định là sức mạnh nội sinh của Thủ đô trong kỷ nguyên mới.

Khi công nghệ làm mới truyền thống

Trong kỷ nguyên số, di sản không thể chỉ dừng ở bảo tồn vật thể. Công nghệ – từ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) đến trò chơi hóa (gamification) – đang trở thành “chiếc cầu” kết nối truyền thống với thế hệ học sinh hiện đại.

Tại làng cổ Đường Lâm (phường Sơn Tây), mô hình ứng dụng công nghệ trong giáo dục di sản được một số trường và tổ chức địa phương triển khai thử nghiệm.

Các em học sinh Tiểu học Trung Sơn Trầm có thể “tham quan ảo” di tích qua video 360 độ, dùng điện thoại quét mã QR để tìm hiểu về lịch sử đình, chùa, hay tham gia trò chơi “Khám phá làng cổ” – mỗi câu hỏi là một bài học nhỏ về phong tục, nghề truyền thống, nhân vật lịch sử.

"Kết hợp workshop thủ công với ứng dụng AR, để các em vừa làm bánh, vừa ‘xem’ lại quy trình cổ qua hình ảnh động...", anh Khuất Văn Thắng, người sáng lập Đoài Creative cho biết.

Anh Khuất Văn Thắng, người sáng lập Đoài Creative – một không gian sáng tạo nằm trong lòng làng cổ Đường Lâm – chia sẻ: “Công nghệ giúp học sinh đến gần hơn với di sản, không bằng bài giảng khô khan mà bằng trải nghiệm tương tác.

Ở đây, chúng tôi kết hợp workshop thủ công với ứng dụng AR, để các em vừa làm bánh, vừa ‘xem’ lại quy trình cổ qua hình ảnh động. Mỗi hoạt động là một cuộc đối thoại giữa truyền thống và hiện đại”.

Không chỉ các trường vùng di sản, nhiều cơ sở giáo dục ở nội đô Hà Nội cũng đang phát triển hướng đi tương tự. Từ các dự án “Em là hướng dẫn viên nhí” đến cuộc thi “Sáng tạo từ di sản”, học sinh được khuyến khích sử dụng công nghệ – làm video, dựng phim ngắn, thiết kế poster số – để quảng bá di sản quê hương.

Theo ThS. Phan Thị Thúy An, “công nghệ không thay thế văn hóa, mà là phương tiện để văn hóa bước ra khỏi ranh giới địa lý”. Khi trẻ được tiếp cận di sản bằng ngôn ngữ của công nghệ, giá trị truyền thống sẽ không còn xa lạ, mà trở thành một phần trong đời sống hiện đại.

Hướng tới nền giáo dục Thủ đô sáng tạo và nhân văn

Từ thực tiễn Đường Lâm, có thể thấy rõ một hướng phát triển quan trọng mà Hà Nội đang theo đuổi: Giáo dục gắn với không gian văn hóa, di sản và sáng tạo.

Không chỉ là vùng mẫu, Đường Lâm là một phép thử cho toàn thành phố. Tại lễ ký kết thỏa thuận hợp tác giáo dục di sản ngày 2 / 11 / 2023 giữa Sở GD&ĐT Hà Nội, Sở Văn hóa và Thể thao, và các đơn vị di tích; ông Trần Thế Cương, Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội nhấn mạnh: “Hà Nội có gần 6.000 di tích và hơn 2,3 triệu học sinh. Giáo dục di sản giúp học sinh hiểu giá trị lịch sử – văn hóa, đồng thời đổi mới hình thức tổ chức dạy học”.

Giáo dục di sản kết hợp với đổi mới sáng tạo có thể là hướng đi mới mẻ cho công tác trồng người tại Thủ đô.

Sở GD&ĐT Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2025 thì 100% trường học thành phố sẽ tổ chức hoạt động giáo dục di sản tại khu di tích ít nhất một lần mỗi năm học. Việc này không chỉ mở rộng mô hình Đường Lâm mà còn liên kết giữa trường học – cộng đồng – không gian sáng tạo – doanh nghiệp.

Trong bối cảnh triển khai Nghị quyết 57, mô hình giáo dục di sản gắn công nghệ trở thành biểu hiện của “Thủ đô tri thức – sáng tạo và nhân văn”. Khi di sản bước vào lớp học, và công nghệ làm sống lại truyền thống, giáo dục Thủ đô không chỉ đào tạo nhân lực, mà nuôi dưỡng công dân có bản sắc, có tư duy và có năng lực sáng tạo.

Giáo dục di sản giúp học sinh thấu hiểu quá khứ, nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc; còn khoa học – công nghệ mở ra cánh cửa tương lai, rèn luyện tư duy độc lập và năng lực hội nhập. Khi hai yếu tố này gặp nhau, đó là nền tảng vững chắc để Hà Nội phát triển giáo dục toàn diện, hiện đại nhưng không đánh mất bản sắc.