Gánh nặng thuế tại Việt Nam “đang quá lớn”

Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) ngày 16/12 đã tổ chức Hội thảo công bố kết quả nghiên cứu “Phân tích cấu trúc, xu hướng và gánh nặng thuế tại Việt Nam: Hướng tới một hệ thống thuế công bằng”.

Tại Hội thảo, PGS.TS Phạm Thế Anh - Kinh tế trưởng VEPR, Trưởng nhóm nghiên cứu, cho biết, từ năm 2006, tỉ trọng thu thuế trong tổng thu ngân sách của Việt Nam giữ vững ở mức trên 80%. Ngoại trừ trong vài năm gần đây, tỉ trọng này giảm xuống còn 75% do thu từ phí, lệ phí và các nguồn thu không phải từ thuế tăng một cách tương đối trong cơ cấu thu ngân sách.

Theo nghiên cứu của VEPR, tốc độ tăng của thu thuế là tương đương với tốc độ tăng của GDP. Kể từ 2011, tỉ lệ thuế trên GDP của Việt Nam ổn định ở mức xung quanh 18%.

PGS.TS Phạm Thế Anh - Kinh tế trưởng VEPR

Nhận xét về tỉ trọng giữ thu thuế và GDP của Việt Nam với các nước ASEAN, ông Phạm Thế Anh cho rằng, Việt Nam là nước có thu nhập thấp nhất trong nhóm các nước tương tự trong ASEAN, nhưng tỉ trọng thu thuế/GDP của Việt Nam là cao nhất.

“Điều này cho thấy gánh nặng thuế tại Việt Nam đang quá lớn và cần có sự thay đổi nhằm thúc đẩy tăng trưởng”, ông Phạm Thế Anh nhận xét.

So sánh về tỉ trọng thuế trực thu và thuế gián thu, ông Phạm Thế Anh cho biết, tỉ trọng của thuế trực thu đã giảm liên tục trong giai đoạn 2012 – 2017, từ 44,6% năm 2012 xuống chỉ còn 33,8% năm 2017. Điều này phần nào giảm đi tính lũy tiến của hệ thống thuế Việt Nam. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2018 - 2019 số liệu ước tính của Bộ Tài chính cho thấy tỉ trọng thuế trực thu có xu hướng tăng trở lại, ước đạt 38,9% năm 2019.

Cũng theo PGS.TS Phạm Thế Anh, tỉ trọng thuế trực thu của Việt Nam trên GDP cũng giảm từ mức 10% năm 2006 xuống mức khoảng 5,67% năm 2017. Trong giai đoạn 2018-2019, tỷ trọng của thuế trực thu trên GDP có xu hướng tăng trở lại, lần lượt đạt các mức 6,85% và 6,99% GDP.

Trong đó, thuế thu nhập doanh nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất mặc dù đang có xu hướng giảm. Một trong những nguyên nhân chính đó là do việc áp dụng ngày càng nhiều các ưu đãi thuế cho khu vực doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Trong khi đó, thuế thu nhập cá nhân đã tăng trưởng mạnh nhưng vẫn đóng góp khiêm tốn trong tổng thu ngân sách.

Cũng theo ông Phạm Thế Anh, tỉ trọng của thuế gián thu trong tổng thu thuế ngày càng tăng và đã vượt quá con số 60% vào năm 2016 và chiếm 11% GDP. Trong đó, thuế giá trị gia tăng là nguồn thu lớn nhất trong các loại thuế gián thu, chiếm từ 50% đến 60% tổng số thu của thuế gián thu trong giai đoạn 2006‐2019.

Trong khi đó, thuế tiêu thụ đặc biệt được thiết kế có tính chất lũy tiến nhằm thực hiện mục tiêu không khuyến khích tiêu dùng các mặt hàng chịu thuế, hoặc ít nhất dựa trên giả định những người tiêu dùng loại hàng hóa đó có khả năng hoặc cần phải chịu thuế nhiều hơn. Do đó, có thể coi thuế tiêu thụ đặc biệt là loại thuế đánh vào các nhóm giàu hơn trong xã hội và tính lũy tiến của nó là hiển nhiên.