Công tác phòng chống thiên tai năm 2020: Chủ động phòng ngừa, ứng phó linh hoạt, hiệu quả

Bước sang năm 2021, theo dự báo, các hình thái thời tiết cực đoan ở nước ta vẫn diễn biến phức tạp. Do đó, các Bộ, ngành, địa phương cần khẩn trương đánh giá, rút kinh nghiệm, hoàn thiện các phương án ứng phó theo phương châm “bốn tại chỗ” để hạn chế tới mức tối đa thiệt hại do thiên tai.

Khép lại một năm đầy “sóng gió”

Nhìn lại năm 2020 vừa qua đã cho thấy sức tàn phá khủng khiếp của thiên tai, sự khốc liệt, cực đoan, bất thường của thời tiết ngày càng không theo quy luật.

Theo thống kê của Tổng cục Phòng, chống thiên tai, từ đầu năm đến nay đã xảy ra 16 loại hình thiên tai với diễn biến phức tạp, bất thường trên nhiều vùng, miền cả nước. Trong đó có 14 cơn bão trên Biển Đông; 264 trận dông, lốc, mưa lớn trên 49 tỉnh, thành phố (9 đợt mưa lớn trên diện rộng tại 21 tỉnh, thành phố Bắc Bộ và Trung Bộ); 118 trận lũ, lũ quét, sạt lở đất; Nhất là đợt mưa lũ lớn lịch sử từ ngày 6 đến 22/10 tại khu vực Trung Bộ...

Đặc biệt, từ cuối tháng 9 và trong tháng 10/2020, các tỉnh miền Trung và Bắc Tây Nguyên đã chịu ảnh hưởng rất lớn của tình trạng bão lũ, sạt lở đất rất nghiêm trọng. Chỉ trong thời gian ngắn, khu vực này đã chịu tác động của 9 cơn bão (từ số 5 đến số 13) và 2 áp thấp nhiệt đới gây ra mưa đặc biệt lớn, lũ lịch sử; Trong đó, cơn bão số 9 đi vào biển Đông sáng 26/10, đổ bộ vào đất liền vào trưa 28/10 là cơn bão lớn nhất trong 20 năm qua và đổ bộ ngay sau khi khu vực miền Trung vừa bị tổn thương rất nặng nề do mưa bão và lũ lụt trước đó.

Bão chồng bão, lũ chồng lũ trong thời gian ngắn đã khiến tình trạng ngập lụt xảy ra trên diện rộng. Thời điểm cao nhất vào ngày 12/10 và 19/10 có trên 317 nghìn hộ (với 1,2 triệu nhân khẩu) bị ngập lụt tại 7 tỉnh, từ Nghệ An vào đến Quảng Nam và kéo dài (nơi dài nhất 15 ngày). Trong đó, Quảng Bình là tỉnh bị ngập lớn nhất với trên 109 nghìn hộ (437 nghìn nhân khẩu), có nơi ngập sâu 5 – 8m (tại các huyện Lệ Thủy, huyện Quảng Ninh).

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp kiểm tra công tác phòng chống và ứng phó với thiên tai

Các đợt bão và mưa, lũ lớn liên tục gây ra nhiều vụ sạt lở đất rất nghiêm trọng, nhất là tại Thủy điện Rào Trăng 3, Trạm Kiểm lâm số 67 Phong Điền (Thừa Thiên – Huế); Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 Hướng Hóa (Quảng Trị); Trà Leng, Trà Vân (huyện Nam Trà My) và Phước Lộc (huyện Phước Sơn) của tỉnh Quảng Nam. Các vụ sạt lở đất đã cướp đi sinh mạng của nhiều người dân và cán bộ, chiến sĩ.

Tính đến cuối tháng 12/2020, thiên tai đã làm 291 người chết, 66 người mất tích và 912 người bị thương; 3.424 nhà sập, 333.050 nhà bị hư hại, tốc mái, di dời khẩn cấp; 509.793 lượt nhà bị ngập. Ngoài ra, các loại hình thiên tai cũng làm thiệt hại 196.887ha lúa và hoa màu; 51.923 gia súc và 4,11 triệu gia cầm chết, cuốn trôi; Hàng nghìn ki-lô-mét đê kè, kênh mương, bờ sông, bờ biển, đường giao thông bị sạt lở, hư hỏng. Ước tính thiệt hại về kinh tế lên đến hơn 39.945 tỷ đồng.

Nhận định về tình hình thiên tai trong năm 2020, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết: Theo đánh giá của các chuyên gia, năm 2020 là năm điển hình về thiên tai, với nhiều yếu tố khốc liệt, dị thường. Ngay từ đầu năm, hình thái thời tiết chịu ảnh hưởng của hiện tượng El Nino nhưng cuối năm lại chịu tác động của hiện tượng La Nina. Vì vậy, thời tiết các khu vực trong cả nước đều có những diễn biến rất phức tạp.

Thực tế cho thấy, đợt mưa, lũ vừa qua diễn ra bất ngờ và lớn hơn nhiều so với các đợt mưa, lũ trước đây, nhất là đợt mưa lũ lịch sử năm 1999. Tuy nhiên, thiệt hại về người do mưa lũ năm nay đã giảm đáng kể.

Đó là nhờ chúng ta đã triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp để phòng, chống thiên tai một cách hiệu quả. Trước hết, đó là nhờ sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị. Thời gian qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan và các địa phương đã có nhiều chỉ đạo và giải pháp quyết liệt nhằm kịp thời phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai.

Ngay trong đợt thiên tai vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai và các Bộ, ngành, địa phương đã khẩn trương ban hành các công điện, đồng thời tổ chức các đoàn công tác, triển khai tổng lực lực lượng tại các địa bàn bị ảnh hưởng của bão, lũ, tổ chức nhắn hàng trăm triệu lượt tin nhắn đến các thuê bao trong khu vực bị ảnh hưởng.

Cùng với đó, công tác cứu hộ, cứu nạn cũng được triển khai kịp thời, có hiệu quả nên chúng ta đã giảm được cơ bản thiệt hại về người, nhiều người dân đã được ứng cứu kịp thời khi nước lũ dâng cao đến nóc nhà, vượt lịch sử trên 6 tuyến sông chính trong khu vực. Chúng ta đã làm tốt công tác cảnh báo, thông báo. Thời điểm trước, trong và sau lũ, các cơ quan chức năng đã hỗ trợ hàng trăm nghìn người dân di chuyển đến nơi ở an toàn, hạn chế tối đa thiệt hại trực tiếp do bão, lũ gây ra. Lực lượng xung kích phòng, chống thiên tai ở cơ sở đã góp phần quan trọng trong công tác ứng phó, di dời dân, cứu hộ cứu nạn, giảm thiểu đến mức thấp nhất thiệt hại về người trong bão, lũ.

Ngoài ra, việc triển khai có hiệu quả Quyết định số 48/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ hộ nghèo xây dựng nhà ở phòng, tránh bão, lụt khu vực miền Trung cũng đã góp phần hạn chế thiệt hại về người trong thiên tai. Tính đến tháng 10/2020, thực hiện Quyết định số 48/QĐ-TTg, cả nước đã hỗ trợ được 19.350/21.600 hộ xây nhà ở phòng, tránh bão lũ.

Chủ động phòng ngừa, ứng phó để giảm thiểu thiệt hại

Nhìn nhận về công tác phòng chống thiên tai ở nước ta trong những năm vừa qua, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng, do tác động của biến đổi khí hậu, diễn biến thiên tai, nhất là bão, mưa lũ ngày càng cực đoan, bất thường, phạm vi rộng, cường suất lớn.

Tuy nhiên, Thứ trưởng cũng chỉ ra nguyên nhân chủ quan là do nhận thức của chính quyền cơ sở và người dân ở một số nơi còn hạn chế, chưa thường xuyên quan tâm đến công tác phòng, chống thiên tai và xác định những nguy cơ rủi ro thiên tai trong cộng đồng nơi sinh sống, sản xuất do công tác tuyên truyền, phổ biến, đào tạo còn hạn chế, nhất là đồng bào vùng sâu, vùng xa...

Mặt khác, một số nơi chưa lồng ghép nội dung phòng, chống thiên tai trong phát triển cơ sở hạ tầng; Hệ thống thông tin, trang thiết bị cảnh báo về lũ quét, sạt lở đất còn hạn chế. Điều đáng nói nữa là phương châm “bốn tại chỗ” mới chỉ tập trung trong ứng phó và khắc phục hậu quả, chưa chú trọng việc phòng ngừa nên còn bị động khi có tình huống xảy ra. Đặc biệt, lực lượng làm công tác phòng, chống thiên tai, nhất là ở tuyến cơ sở còn mỏng, thiếu cả kỹ năng, trang thiết bị tối thiểu nên chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ, tính chuyên nghiệp chưa cao.

Để chủ động giảm thiệt hại do thiên tai gây ra, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp nhấn mạnh: Các Bộ, ngành và địa phương cần tiếp tục triển khai nghiêm túc, đồng bộ các giải pháp tại Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2020 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.

Theo đó, các địa phương cần chủ động rà soát đánh giá tác động, ảnh hưởng toàn diện của thiên tai, nhất là bão, lũ, lũ quét, sạt lở đất đến tất cả các vùng, miền trong cả nước để lồng ghép, điều chỉnh chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, xây dựng các kịch bản phòng ngừa, ứng phó phù hợp theo hướng kết hợp đa mục tiêu. Từ đó ban hành các quy định, tiêu chuẩn, quy chuẩn cụ thể để xây dựng các thiết chế hạ tầng như đường giao thông, các công sở, nhà ở bảo đảm phù hợp, an toàn trước thiên tai.

Bên cạnh đó, chúng ta cần xã hội hóa các nguồn lực để nâng cao chất lượng dự báo, cảnh báo, giám sát, phân tích thiên tai bảo đảm kịp thời, chính xác hơn, phục vụ công tác chỉ đạo, ứng phó hiệu quả; Đồng thời, kiện toàn tổ chức, bộ máy phòng, chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn chuyên nghiệp từ Trung ương đến địa phương; Tăng cường trang thiết bị chuyên dụng, xây dựng bộ cơ sở dữ liệu phòng, chống thiên tai.

Các lực lượng giúp ngư dân xã Phong Hải, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế đưa thuyền lên bờ tránh bão số 13

Một trong những nhiệm vụ đặc biệt trong công tác phòng chống thiên tai hiện nay là ưu tiên công tác trồng và quản lý rừng phòng hộ đầu nguồn, ven biển; Đồng thời đẩy mạnh triển khai chương trình nhà chống lũ, bão, công trình đê, kè, hồ đập, khu tránh trú tàu, thuyền cho người dân tại các khu vực thường xuyên bị ảnh hưởng bởi thiên tai.

Như vậy, có thể thấy rằng, nếu triển khai đồng bộ, quyết liệt các nhóm giải pháp nêu trên thì công tác phòng chống thiên tai của nước ta sẽ có những bước tiến mới phù hợp với trước mắt và ổn định lâu dài, góp phần giảm thiểu thiệt hại về người, tài sản. Đặc biệt, các cấp ngành, địa phương chú trọng xây dựng lực lượng, đội ngũ làm công tác phòng chống thiên tai theo hướng chuyên nghiệp để có đủ kỹ năng ứng phó, xử lý các tình huống dị thường, cực đoan do thiên tai gây ra.