Tuyên truyền, giáo dục - nền tảng bền vững cho văn hóa tiêu dùng

Từ chỉ đạo của Đảng đến thay đổi trong đời sống xã hội

Chỉ thị 30-CT/TW, ban hành đầu năm 2019, xác định rõ tuyên truyền, giáo dục và phổ biến chính sách, pháp luật là nhiệm vụ then chốt, nền tảng lâu dài của công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Mục tiêu không chỉ dừng ở việc cung cấp thông tin, mà là bồi đắp tri thức và ý thức tiêu dùng đúng đắn - nơi mỗi người dân vừa là người mua hàng, vừa là “người giám sát xã hội”.

5 năm qua, dưới sự chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ và Bộ Công Thương, các hoạt động tuyên truyền về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã trở thành phong trào thường niên, được tổ chức từ trung ương đến tận thôn, bản, trường học.

Bộ Công thương - cơ quan đầu mối - đã triển khai Đề án tăng cường tuyên truyền, giáo dục, phổ biến chính sách, pháp luật liên quan đến bảo vệ người tiêu dùng yếu thế giai đoạn 2021 - 2025. Từ đó, hàng loạt chương trình, phóng sự, ấn phẩm, cuộc thi ra đời: Hơn 8 phóng sự, video clip được phát sóng trên các kênh lớn; 9 bộ tài liệu, cẩm nang dành cho phụ nữ, học sinh, sinh viên, người cao tuổi; 10 hội nghị, tọa đàm với hàng trăm đại biểu tham dự.

Đặc biệt, Hội thi “Tuyên truyền viên bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng” năm 2024 và Cuộc thi tìm hiểu pháp luật bảo vệ người tiêu dùng 2023 đã thu hút hàng chục nghìn lượt người tham gia, tạo hiệu ứng tích cực trong cộng đồng.

“Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng bắt đầu từ giáo dục. Khi người dân hiểu quyền của mình, họ sẽ không bị dẫn dắt bởi quảng cáo sai lệch hay hành vi gian dối", một chuyên viên Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng chia sẻ.

Lan tỏa thông điệp qua truyền thông hiện đại

Nếu như giai đoạn trước, tuyên truyền chủ yếu dựa vào tờ rơi, mít tinh, khẩu hiệu, thì nay công tác này đã bước sang thời đại truyền thông số. Các bộ ngành, đặc biệt là Bộ Công thương, Bộ Thông tin và Truyền thông (nay sáp nhập vào Bộ Khoa học và Công nghệ), Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã phối hợp cùng hàng chục cơ quan báo chí, đài phát thanh, truyền hình tạo nên mạng lưới truyền thông thống nhất, lan tỏa thông tin đa chiều.

Hàng loạt chương trình chuyên biệt ra đời: “Chống hàng giả - bảo vệ người tiêu dùng”, “Tư vấn tiêu dùng”, “Thị trường hôm nay” (VTV); “Alo 389”, “Sống an toàn”, “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng” (VOV); “Thị trường và Pháp luật”, “Cảnh báo tiêu dùng” (Báo Công Thương). Mỗi chuyên mục không chỉ là bản tin, mà còn là diễn đàn đối thoại giữa cơ quan quản lý - doanh nghiệp - người dân.

Theo thống kê của Đài Tiếng nói Việt Nam, trong 5 năm qua, đã có hơn 10.000 tin bài, phóng sự, tọa đàm về triển khai Chỉ thị 30; các kênh VOV1, VOV2, VOV Giao thông, VOV.VN liên tục đưa tin về vụ việc gian lận, quảng cáo sai sự thật, cảnh báo người tiêu dùng.

Trên truyền hình, các chuyên mục như “Kinh tế số”, “Bạn của nhà nông”, “Thương hiệu quốc gia”, “Thị trường và người tiêu dùng”… đạt lượng người xem hàng triệu lượt mỗi tuần.

Công nghệ số đã trở thành cánh tay nối dài cho tuyên truyền. Bộ Công thương đã đưa dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) lên các nền tảng thương mại điện tử lớn như Shopee, Tiki, Lazada để lấy ý kiến Nhân dân - một cách làm mới, chưa từng có tiền lệ. Các video ngắn, clip phổ biến pháp luật được lan tỏa trên TikTok, YouTube, Facebook, giúp kiến thức pháp luật “đi vào đời sống” nhẹ nhàng và sinh động hơn.

Bên cạnh đó, Tổng đài tư vấn 1800.6838 không chỉ hỗ trợ người tiêu dùng trong tranh chấp mà còn là kênh tuyên truyền trực tiếp, cung cấp thông tin, hướng dẫn kỹ năng tiêu dùng an toàn cho hàng vạn người mỗi năm.

Ngày Quyền lợi của người tiêu dùng 15/3 năm 2025 có chủ đề “Thông tin minh bạch - Tiêu dùng trách nhiệm”

Ở các địa phương, phong trào tuyên truyền về “Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam 15/3” được duy trì đều đặn. Mỗi năm, hơn 40 tỉnh, thành phố tổ chức mít tinh, tuần hành, lễ hội tiêu dùng an toàn, treo 5.000 băng rôn, khẩu hiệu và phát hành hơn 100.000 tài liệu tuyên truyền. Đặc biệt, nhiều địa phương đã tuyên truyền bằng tiếng dân tộc – như tiếng Thái, H’Mông, Dao – giúp thông tin lan tỏa tới tận vùng sâu, vùng xa.

“Tôi ở Mù Cang Chải, lần đầu được nghe chương trình radio tiếng Mông về cách phân biệt hàng thật - hàng giả. Giờ đi chợ, tôi biết nhìn tem, nhãn, biết hỏi giấy chứng nhận", chị Mùa Thị Dở, người tiêu dùng tại Yên Bái chia sẻ với phóng viên.

Thay đổi nhận thức - khởi đầu cho văn hóa tiêu dùng bền vững

Điểm đáng mừng nhất sau 5 năm là chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức của xã hội. Người tiêu dùng không còn im lặng khi quyền lợi bị xâm phạm; doanh nghiệp không còn xem pháp luật là “rào cản”, mà là “kim chỉ nam” để xây dựng thương hiệu; còn các cơ quan báo chí - thay vì chỉ phản ánh - đã trở thành đối tác chiến lược trong giáo dục pháp luật tiêu dùng.

Chương trình “Sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2023 - 2030” do Bộ Công thương khởi xướng đã biến những khái niệm tưởng chừng xa vời như “tiêu dùng xanh”, “trách nhiệm mở rộng của doanh nghiệp” (EPR) thành hành động cụ thể.

Các diễn đàn “Tiêu dùng xanh - cùng sống lành”, “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng” thu hút sự tham gia của các nhân vật truyền cảm hứng như Hoa hậu H’Hen Niê, các doanh nghiệp tiên phong trong sản xuất sạch, tiêu dùng bền vững.

Toạ đàm do Báo Công thương phối hợp với Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia tổ chức mới đây

Không khí lan tỏa ấy cũng được cảm nhận rõ trong đời sống: từ học sinh tiểu học ở Hà Nam học cách nhận biết tem nhãn, đến nông dân ở Đắk Lắk tập huấn an toàn thực phẩm, hay sinh viên Hà Nội tham gia cuộc thi trực tuyến “Hiểu luật - tiêu dùng chuẩn”. Mỗi người dân đang trở thành một “tuyên truyền viên” nhỏ, góp phần xây dựng văn hóa tiêu dùng có trách nhiệm – nền tảng của một xã hội hiện đại.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả tích cực, vẫn còn những thách thức: nguồn lực cho tuyên truyền còn hạn chế; một số địa phương chưa tận dụng triệt để nền tảng số; doanh nghiệp nhỏ và vừa – nhóm tương tác trực tiếp với người tiêu dùng - vẫn chưa thật sự chủ động tham gia. Đó là lý do Bộ Công thương đang phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ triển khai Chiến lược truyền thông giai đoạn 2025 - 2030, hướng đến xây dựng hệ sinh thái truyền thông số chuyên biệt về quyền lợi người tiêu dùng.

“Muốn bảo vệ người tiêu dùng hiệu quả, không thể chỉ trông vào xử phạt. Phải làm cho người dân có kiến thức, doanh nghiệp có trách nhiệm và báo chí có tiếng nói định hướng", đại diện Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia nói.