Từ dự án thiện nguyện lan tỏa yêu thương đến khủng hoảng lòng tin

Từ hành trình nhân văn đến tâm điểm tranh cãi

“Nuôi Em” được khởi xướng từ năm 2014 bởi Hoàng Hoa Trung - người từng được xem như biểu tượng của các hoạt động hỗ trợ cộng đồng dành cho trẻ em miền núi. Trong giai đoạn đầu, dự án chỉ hỗ trợ vài chục học sinh tại Mù Cang Chải (Yên Bái), nhưng nhờ cách làm mới - mỗi mạnh thường quân “nuôi” một em cụ thể, dự án nhanh chóng lan tỏa và thu hút hàng nghìn người tham gia.

Từ năm 2019 đến 2024, theo thông tin dự án công bố, tổng số tiền gây quỹ mỗi năm dao động từ 60 đến 100 tỷ đồng, tùy theo số lượng em được bảo trợ. Riêng năm học 2023-2024, cộng đồng ước tính có hơn 23.000 học sinh được tham gia dự án, tương ứng mức chi phí lên tới khoảng 35-40 tỷ đồng/năm cho bữa ăn trưa. Đây là quy mô lớn chưa từng có đối với một dự án thiện nguyện phi tổ chức, vận hành chủ yếu nhờ tự nguyện của cá nhân.

Hoàng Hoa Trung (áo đen) - Trưởng dự án Nuôi em

Điểm khiến “Nuôi Em” thu hút mạnh thường quân nằm ở cơ chế “gắn kết 1-1”: mỗi người được cấp một mã NE tượng trưng cho một em học sinh cụ thể. Dự án cam kết cung cấp hình ảnh, thông tin lớp - trường - điểm bản, lịch học và tình trạng hỗ trợ theo từng kỳ báo cáo. Với mức đóng tài trợ phổ biến từ 1,2 triệu đến 2 triệu đồng mỗi năm tùy địa bàn, nhiều người cảm nhận rằng họ góp phần thay đổi cuộc sống của một em nhỏ bằng một bữa ăn nóng mỗi ngày.

Tuy nhiên, đầu tháng 12/2025, mạng xã hội xuất hiện hàng loạt bài đăng của các nhà tài trợ phản ánh không nhận được thông tin em nuôi trong nhiều tháng, hoặc hình ảnh nhận về không trùng khớp với thông tin trong mã. Một số người cho biết họ đã nuôi cùng một mã trong 2-3 năm, nhưng vài tháng gần đây dự án không cập nhật gì thêm và khi hỏi thì nhận được trả lời chậm chạp hoặc vòng vo.

Đáng chú ý, nhiều trường hợp phát hiện một mã NE lại xuất hiện ở hai tài khoản khác nhau, tức có dấu hiệu một em học sinh được “nuôi” bởi nhiều người. Một nhà tài trợ tại TP Hồ Chí Minh cho biết chị đã đóng 1,45 triệu đồng cho mã NE 03905 từ năm 2022. Nhưng đến năm 2024, dự án thông báo người khác đang nuôi mã này, khiến chị nghi ngờ rằng có sự nhầm lẫn hoặc trùng lặp trong quản lý dữ liệu học sinh.

Các phản ánh tiếp tục tăng khi nhiều người chia sẻ rằng sau khi chuyển khoản cho dự án, họ được hướng dẫn chuyển vào tài khoản cá nhân của Hoàng Hoa Trung thay vì tài khoản quỹ hoặc tổ chức. Việc dùng tài khoản cá nhân để nhận hàng trăm tỷ đồng đóng góp qua nhiều năm khiến cộng đồng lo ngại, bởi không có cơ chế bảo đảm trách nhiệm, không có kiểm toán độc lập và cũng không rõ ràng cách phân bổ tiền.

Cùng lúc đó, một số hiệu trưởng tại các điểm trường miền núi xác nhận có tình trạng chi trả chậm, khiến nhà trường phải tạm ứng hoặc tìm nguồn khác để duy trì bữa ăn. Nhiều trường cho biết họ không được cập nhật cụ thể số học sinh được tài trợ, số tiền chuyển đến là bao nhiêu, và thời gian giải ngân ra sao. Một hiệu trưởng ở Nghệ An nói: “Chúng tôi nhận tiền theo kỳ nhưng không được thông báo rõ ràng. Có đợt phải chờ gần hai tháng mới được giải ngân”.

Tại một số điểm trường, chính giáo viên cũng xác nhận rằng có những ngày bữa trưa chỉ có cơm trắng và rau, không giống hình ảnh mà dự án công bố trước đó với thịt và món ăn đủ chất. Dù khó xác định mức độ phổ biến của tình trạng này, phản ánh ấy càng làm dày thêm nghi vấn về việc tiền hỗ trợ có được dùng đúng mục đích hay không.

Nhiều tài khoản chia sẻ việc trùng lặp trong các mã mà mình đang đóng góp

Cộng hưởng các phản ánh, Công an tỉnh Nghệ An đã vào cuộc xác minh tại nhiều điểm trường, tập trung vào số liệu học sinh, nguồn tiền giải ngân và quy trình phối hợp giữa dự án - nhà trường - phụ huynh. Việc cơ quan chức năng vào cuộc cho thấy mức độ nghiêm trọng của sự việc trong bối cảnh nguồn tiền quá lớn nhưng quản lý lỏng lẻo.

Trước áp lực dư luận và yêu cầu minh bạch, tối 7/12 Hoàng Hoa Trung tuyên bố tạm dừng toàn bộ hoạt động, đóng băng tài khoản, rà soát dữ liệu trong vòng 15 ngày và dự kiến mời đơn vị kiểm toán độc lập vào kiểm tra.

Dù được xem là bước đi đúng đắn, thông báo này ngay lập tức gây lo lắng cho hàng loạt giáo viên và phụ huynh vùng cao bởi bữa ăn của trẻ em trong dự án phụ thuộc gần như 100% vào nguồn tài trợ. Việc dừng đột ngột có nguy cơ khiến hàng nghìn học sinh bị gián đoạn bữa ăn trưa - điều vốn đã rất mong manh ở vùng cao.

Bài học cho hoạt động thiện nguyện cá nhân

Ở góc độ pháp lý, nhiều luật sư cho rằng vụ việc của “Nuôi Em” là hệ quả của mô hình thiện nguyện cá nhân phát triển quá nhanh nhưng không đi kèm hệ thống giám sát. Luật sư Bùi Vũ Nghĩa (Đoàn luật sư Bùi Gia) phân tích: theo Nghị định 93/2021/NĐ-CP, cá nhân kêu gọi quyên góp phải mở tài khoản ngân hàng riêng cho từng cuộc vận động, ghi chép sổ sách đầy đủ, có báo cáo công khai. Việc nhận tiền qua tài khoản cá nhân và không công bố báo cáo tài chính định kỳ khiến dự án rơi vào vùng rủi ro pháp lý, nhất là khi quy mô lên tới hàng chục tỷ đồng mỗi năm.

Vụ việc của “Nuôi Em” là hệ quả của mô hình thiện nguyện cá nhân phát triển quá nhanh nhưng không đi kèm hệ thống giám sát

Các dự án bảo trợ trẻ em ở các nước đều phải có kiểm toán độc lập hàng năm, công khai dữ liệu minh bạch bằng nền tảng công nghệ hoặc báo cáo định kỳ. Nếu “Nuôi Em” quản lý bằng file nội bộ hoặc dữ liệu rời rạc, nguy cơ trùng mã, sai lệch số liệu là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Họ cũng cho rằng việc một dự án tài trợ đến hơn 20.000 trẻ em, kết nối khoảng 200.000 nhà tài trợ trên mạng xã hội nhưng lại không có bộ phận kế toán - pháp lý - truyền thông chuyên trách là điều bất thường, và sớm muộn cũng dẫn tới khủng hoảng.

Ở chiều tác động xã hội, vụ việc được cho là gây tổn hại lòng tin của cộng đồng với hoạt động thiện nguyện tự phát - vốn chiếm tỷ lệ lớn ở Việt Nam. Cái mất lớn nhất ở "Nuôi Em" không phải tiền, mà là niềm tin. Khi một dự án được ca ngợi như biểu tượng minh bạch mà vẫn xảy ra lỗ hổng, nhiều người sẽ dè dặt hơn khi ủng hộ thiện nguyện trong tương lai”.

Mặt khác, hàng nghìn học sinh vùng cao - vốn là đối tượng cần được bảo vệ lại bị đặt vào thế rủi ro khi nguồn hỗ trợ đột ngột bị gián đoạn. Điều này dẫn đến yêu cầu rằng những dự án liên quan trẻ em phải được quản lý chặt chẽ hơn, thậm chí bắt buộc phải liên kết với các quỹ xã hội từ thiện đã được cấp phép để bảo đảm quyền lợi của trẻ.

"Chúng ta cần một khung giám sát rõ ràng hơn đối với các mô hình kêu gọi đóng góp trực tuyến, đặc biệt là những dự án đạt quy mô từ vài tỷ trở lên. Những tiêu chuẩn tối thiểu như công khai dữ liệu minh bạch, có đơn vị kiểm toán độc lập, đường dây phản hồi khiếu nại, báo cáo định kỳ hằng quý, cần trở thành yêu cầu bắt buộc. Điều này không chỉ giúp bảo vệ mạnh thường quân mà còn giúp cá nhân sáng lập tránh rủi ro pháp lý khi xảy ra khủng hoảng", luật sư Bùi Vũ Nghĩa nhấn mạnh.

Với “Nuôi Em”, câu hỏi trọng tâm vẫn đang chờ lời giải: dự án có thực sự minh bạch như từng được ca ngợi? Dòng tiền có được giải ngân đầy đủ? Và trách nhiệm của những người đứng đầu sẽ được xử lý ra sao nếu xác minh cho thấy có sai phạm?...

Cuối cùng, với “Nuôi Em”, câu hỏi trọng tâm vẫn đang chờ lời giải: dự án có thực sự minh bạch như từng được ca ngợi? Dòng tiền có được giải ngân đầy đủ? Và trách nhiệm của những người đứng đầu sẽ được xử lý ra sao nếu xác minh cho thấy có sai phạm?... Nhưng dù kết luận nào được đưa ra, vụ việc này vẫn sẽ trở thành bài học lớn cho các mô hình thiện nguyện cá nhân tại Việt Nam, rằng tâm thiện nguyện phải đi cùng hệ thống quản trị minh bạch và trách nhiệm giải trình, nếu không, chính những người cần giúp đỡ nhất sẽ là người phải chịu tổn thương đầu tiên.