Đại biểu Quốc hội nói về “căn bệnh thâm căn cố đế” trong giải ngân vốn đầu tư công

Ngày 30/10, tiếp tục kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm 2025, dự toán ngân sách Nhà nước, phương án phân bổ ngân sách Trung ương năm 2026.

Một trong những nội dung được đại biểu quan tâm là tiến độ giải ngân vốn đầu tư công vẫn còn chậm. Đến quý III/2025, tỷ lệ giải ngân mới đạt khoảng nửa kế hoạch, trong đó, nhiều bộ, ngành, địa phương có tỷ lệ thấp, đặc biệt là các khu vực miền núi, biên giới, hải đảo, vùng khó khăn.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) cho rằng, nút thắt vẫn nằm ở khâu quy hoạch, giải phóng mặt bằng, năng lực cán bộ cơ sở thiếu đồng bộ trong phân cấp giữa các cấp chính quyền. Khi đầu tư công chậm được giải ngân sẽ tác động đến nền kinh tế bị hạn chế, kéo theo nhiều hệ lụy việc làm và thu ngân sách.

Do đó, đại biểu Đồng đề nghị Chính phủ rà soát, đánh giá kỹ nguyên nhân, thể chế, quy trình và năng lực tổ chức thực hiện, đồng thời có cơ chế điều hành linh hoạt, kiểm điểm rõ trách nhiệm người đứng đầu trong từng khâu và trong cụ thể từng dự án.

Đại biểu đoàn Quảng Trị cho biết, nhiều dự án trọng điểm liên vùng như cao tốc Bắc Nam (đoạn Quảng Ngãi - Kon Tum) và các tuyến kết nối cảng biển, khu kinh tế và hành lang kinh tế Đông - Tây như quốc lộ 15D, cao tốc Cam Lộ - Lao Bảo, quốc lộ 12 cửa khẩu Cha Lo của tỉnh Quảng Trị; hay các dự án thủy lợi, đê điều, hồ chứa vẫn thiếu nguồn lực đồng bộ. Đây là thực tế điển hình cho thấy nếu không tháo gỡ kịp thời, năng lực hấp thụ vốn và sức bật của nền kinh tế sẽ bị chậm.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (đoàn Hà Nội).

Có cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Anh Trí (đoàn Hà Nội) lo ngại về thực trạng vẫn chưa giải quyết được “căn bệnh thâm căn cố đế” trong giải ngân vốn đầu tư công là tỷ lệ giải ngân những tháng đầu năm thấp.

Theo đại biểu Trí, nguyên nhân do công tác chuẩn bị dự án chưa tốt nên phải điều chỉnh dẫn tới kéo dài thời gian; công tác giải phóng mặt bằng chậm; năng lực cán bộ làm dự án chưa đáp ứng yêu cầu; có tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm, sợ sai trong một số trường hợp, một số bộ phận cán bộ, công chức…

Vì vậy, trong giai đoạn 2026-2030, đại biểu nhấn mạnh cần coi đầu tư công hiệu quả là một trụ cột chiến lược; đề nghị Chính phủ rà soát, tái cấu trúc danh mục đầu tư theo hướng tập trung, có trọng tâm, trọng điểm. Cần ưu tiên những dự án có tính lan tỏa vùng, nhất là các dự án hạ tầng chiến lược, hạ tầng ứng phó biến đổi khí hậu và hạ tầng số.

"Đầu tư công phải thực sự là động lực dẫn dắt, kích hoạt các nguồn vốn xã hội, chứ không thể thay thế khu vực tư nhân", nhấn mạnh như vậy, đại biểu Nguyễn Anh Trí đề nghị sớm xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư công, lấy kết quả đầu ra và các tác động vùng, ngành làm căn cứ để phân bổ vốn thay vì chia đều theo địa giới hành chính.

Đại biểu Lê Đào An Xuân (đoàn Đắk Lắk).

Đại biểu Lê Đào An Xuân (đoàn Đắk Lắk) cho biết, theo báo cáo của Chính phủ về chi đầu tư phát triển, đến hết tháng 9/2025, có 29/42 bộ, cơ quan Trung ương và 15/34 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới mức trung bình của cả nước, nhưng báo cáo Chính phủ vẫn đánh giá ước cả năm đạt 100%.

Đại biểu bày tỏ băn khoăn và đề nghị Chính phủ đánh giá đúng tình hình, qua đó giúp Chính phủ và các địa phương chủ động thực hiện hiệu quả hơn các mục tiêu tiếp theo trong bối cảnh chính quyền 2 cấp vừa mới đi vào hoạt động.

Từ thực tiễn của địa phương, trong giai đoạn đầu vận hành chính quyền 2 cấp, đại biểu Lê Đào An Xuân nhận thấy có một số tác động đến tiến độ giải ngân như: Nhiều văn bản quy phạm pháp luật thay đổi khi vận hành chính quyền hai cấp, trong đó có sự xáo trộn về chủ thể quản lý; công tác giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là một trong những khó khăn lớn nhất trong giải ngân vốn đầu tư công, nay lại càng khó hơn trong bối cảnh tổ chức chính quyền mới.

Quá trình sáp nhập và chuyển giao nhiệm vụ dẫn đến thiếu cán bộ có chuyên môn và kinh nghiệm để xử lý hồ sơ giải phóng mặt bằng phức tạp hoặc trực tiếp đối thoại với người dân.

Với tinh thần nhìn thẳng, mục tiêu là hoàn thành giải ngân với chất lượng tốt và hiệu quả nhất, đại biểu Lê Đào An Xuân kiến nghị Chính phủ bổ sung các các vướng mắc trên vào báo cáo đánh giá tình hình thực hiện Ngân sách nhà nước năm 2025, đồng thời kiến nghị Chính phủ tiếp tục hoàn thiện và bổ sung quy định pháp lý liên quan đến đầu tư công, đất đai, xây dựng…phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Cho rằng cần điều chỉnh kế hoạch vốn linh hoạt, nhất là trong bối cảnh chỉ còn 2 tháng cuối năm, không ít dự án sẽ khó giải ngân hết 100% vốn. Do đó, đại biểu Lê Đào An Xuân kiến nghị cấp có thẩm quyền cho phép gia hạn thời gian giải ngân đối với các dự án, các chương trình mục tiêu gặp vướng mắc khách quan (như do ảnh hưởng bởi thay đổi quy định pháp luật khi thực hiện chính quyền 2 cấp). Cụ thể, đề xuất có thể cho kéo dài giải ngân sang quý I/2026 đối với một số khoản vốn nếu thủ tục giải ngân đang dở dang và có khả năng hoàn thành vào đầu năm 2026.