Chủ tịch Quốc hội: Không có môi trường pháp lý đủ tầm, nhà đầu tư sẽ không đến

Chiều 4/12, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự án Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tham gia thảo luận tại Tổ 11 gồm Đoàn đại biểu Quốc hội TP Cần Thơ và tỉnh Điện Biên.

Thảo luận tại tổ, Chủ tịch Quốc hội cho rằng việc ban hành luật là hết sức cần thiết bởi khi hình thành Trung tâm Tài chính tại TP Hồ Chí Minh thì bắt buộc phải có một thiết chế tòa án chuyên biệt tương ứng để bảo đảm môi trường pháp lý hiện đại, minh bạch, phù hợp thông lệ quốc tế.

“Đây cũng là vấn đề đã được cấp thẩm quyền trao đổi rất kỹ”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Theo Chủ tịch Quốc hội, hiện nay, để tham gia được vào sân chơi quốc tế, chúng ta phải chấp nhận chuẩn mực toàn cầu. Nếu chúng ta không thiết kế được những cơ chế vượt trội, cơ chế đặc thù, thì không thể hình thành một trung tâm tài chính đúng nghĩa, cũng không thể thu hút và giữ chân nhà đầu tư. Nhà đầu tư nước ngoài trước hết bao giờ họ cũng nhìn vào hệ thống pháp luật và cơ chế giải quyết tranh chấp.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu. Ảnh Lâm Hiển.

Trên thực tế, năng lực ngoại ngữ cũng như hiểu biết pháp lý quốc tế của đội ngũ luật sư vẫn còn hạn chế. Vì vậy, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, việc cho phép ký hợp đồng, cộng tác với luật sư nước ngoài trong hoạt động của tòa án chuyên biệt là yêu cầu thực tế, nhằm đảm bảo chất lượng tư pháp và niềm tin của nhà đầu tư.

Chủ tịch Quốc hội chia sẻ, riêng về cơ chế đối với luật sư nước ngoài, cấp thẩm quyền đã thảo luận rất kỹ. Các vấn đề như chế độ, tiền lương, chính sách… sẽ được Chính phủ hướng dẫn cụ thể.

Chủ tịch Quốc hội cũng nhất trí, theo thông lệ quốc tế, đối với tòa thương mại quốc tế hoặc tòa án chuyên biệt tại các trung tâm tài chính quốc tế, Viện kiểm sát sẽ không tham gia vào quá trình tố tụng dân sự - thương mại.

“Nếu chúng ta không mạnh dạn đổi mới, không tạo dựng môi trường pháp lý đủ tầm quốc tế, nhà đầu tư sẽ không đến. Nếu mình không làm mạnh, không thu hút được nhà đầu tư, không thu hút được dòng vốn thì trung tâm tài chính khó đạt hiệu quả, nhất là khi Việt Nam đi sau và cần bứt phá để vượt lên”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Chia sẻ quan điểm về nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng (đoàn Cần Thơ) cho biết, chúng ta chưa từng xây dựng luật cho một mô hình tòa án chuyên biệt và khó khăn lớn nhất nằm ở định hướng tòa án này sẽ xét xử theo nguyên tắc của hệ thống thông luật (common law) - một hệ thống luật hoàn toàn khác với truyền thống pháp luật của Việt Nam.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng phát biểu.

Trên thế giới có 3 hệ thống pháp luật cơ bản: Hệ thống thông luật (common law); hệ thống luật lục địa (civil law); hệ thống luật hồi giáo.

Theo đó, hệ thống thông luật được hiểu là nơi án lệ giữ vai trò nền tảng. Trong thông luật, quyết định của thẩm phán, rút ra từ các tranh chấp thực tiễn, trở thành nguồn luật bắt buộc áp dụng. Án lệ của tòa cấp trên ràng buộc tòa cấp dưới. Hệ thống này phổ biến trên thế giới, điển hình tại Mỹ, Canada, Singapore…

Hệ thống luật lục địa phổ biến tại Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam. Hệ thống này coi luật thành văn là căn cứ chủ yếu, còn án lệ chỉ mang tính tham khảo.

Ngoài ra còn có hệ thống luật hồi giáo và một số hệ thống khác quy mô nhỏ hơn. Sự khác biệt lớn nhất giữa thông luật và luật lục địa chính là vai trò của án lệ và quyền giải thích pháp luật của thẩm phán. Thông luật linh hoạt hơn: mỗi vụ việc đều khác nhau, và thẩm phán có quyền đưa ra phán quyết sát với hoàn cảnh cụ thể, từ đó hình thành án lệ. Chính vì vậy, hệ thống này rất phù hợp với các lĩnh vực thương mại, đầu tư - nơi tranh chấp đa dạng và phức tạp.

Lý giải cho việc vì sao tòa án chuyên biệt phải áp dụng thông luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, trong các giao dịch quốc tế, doanh nghiệp thường tự do lựa chọn luật áp dụng. Phần lớn chọn luật Anh, luật New York, hoặc luật Thụy Sĩ. Muốn xét xử được theo những hệ thống luật này, cần có đội ngũ thẩm phán thật sự hiểu sâu, có kinh nghiệm quốc tế.

Do đó, mô hình “thẩm phán nước ngoài” được đặt ra. Thực chất, đây là người nước ngoài nhưng được bổ nhiệm làm thẩm phán Việt Nam; tương tự như doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài nhưng vẫn là pháp nhân Việt Nam.

Các thẩm phán này thường là những chuyên gia đã nghỉ hưu, có uy tín và kinh nghiệm lâu năm trong xét xử thương mại quốc tế. Họ không làm việc thường xuyên tại Việt Nam mà được mời tham gia khi tòa án thụ lý vụ việc phù hợp với chuyên môn của họ. Thù lao không theo lương hành chính, mà trả theo vụ việc – đúng thông lệ quốc tế và tiết kiệm chi phí.

Về bản chất của toà án chuyên biệt, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng chia sẻ, thực chất là tòa thương mại quốc tế, tương tự mô hình của Singapore, London hay Dubai, được thành lập gắn với trung tâm tài chính quốc tế (Trung tâm tài chính quốc tế tại TP Hồ Chí Minh sẽ ra mắt ngày 19/12).

Theo Nghị quyết 22 của Quốc hội, trung tâm này có 2 cơ chế giải quyết tranh chấp: Tòa án chuyên biệt và trung tâm trọng tài quốc tế. Đây chính là 2 thiết chế pháp lý mà nhà đầu tư quan tâm nhất khi xem xét rủi ro và an toàn pháp lý.

“Khi kêu gọi những nhà đầu tư nước ngoài đến, tất nhiên có cả nhà đầu tư của Việt Nam, điều họ thường quan tâm đầu tiên là hệ thống pháp lý có liên quan, trong đó có thiết chế giải quyết tranh chấp. Nếu chúng ta quy định không phù hợp thì các nhà đầu tư quốc tế họ sẽ không chọn cái tòa án này để giải quyết mà họ sẽ chọn các tòa án khác đang rất uy tín.

Cho nên định hướng của cấp thẩm quyền đối với việc xây dựng tòa án này hay nói khác là để chúng ta ban hành luật này là cơ chế chính sách phải làm thế nào để có thể thu hút được các nhà đầu tư quốc tế. Cách thức giải quyết vụ án như thế nào, phải có tính cạnh tranh quốc tế để người ta chọn thì mới thành công”, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng nhấn mạnh.

Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cũng cho rằng, luật này chỉ quy định các nguyên tắc cốt lõi của tố tụng theo thông luật (giống cách Anh quy định nguyên tắc, còn chi tiết sẽ do quy tắc tố tụng riêng). Các quy định chi tiết sẽ được hoàn thiện thêm trong nghị định của Chính phủ, quy tắc tố tụng do tòa án tối cao ban hành.

“Tòa án tối cao và Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đã nghiên cứu mô hình này trong thời gian dài, tham khảo kinh nghiệm quốc tế và triển khai thẩm tra rất nhanh sau khi có hồ sơ chính thức”, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng chia sẻ.