Cấm viên chức lợi dụng danh nghĩa cơ quan Nhà nước để "chân ngoài dài hơn chân trong"

Sáng 22/10, Chính phủ đã trình Quốc hội dự án Luật Viên chức (sửa đổi). Trong đó, dự thảo luật mở rộng quyền của viên chức được mở rộng theo hướng quy định điều kiện viên chức được ký hợp đồng để thực hiện hoạt động nghề nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp khác ngoài đơn vị sự nghiệp công lập hiện đang làm việc hoặc tại cơ quan, tổ chức, đơn vị khác ngoài công lập.

Viên chức làm việc trong các tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập được tham gia góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, làm việc tại doanh nghiệp do tổ chức đó thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức đó tạo ra khi được sự đồng ý của người đứng đầu tổ chức.

Trường hợp viên chức quản lý là người đứng đầu tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập thì phải được sự đồng ý của cấp trên quản lý trực tiếp.

Thảo luận tại tổ về nội dung này, đại biểu Ngô Đông Hải (đoàn Hưng Yên) đề nghị thay đổi khái niệm "viên chức là người được tuyển dụng" thành "viên chức là người được làm việc theo chế độ hợp đồng".

Đại biểu Ngô Đông Hải (đoàn Hưng Yên).

Theo đại biểu, điều này nhằm tạo ra sự bình đẳng thực sự giữa chủ thể sử dụng lao động và viên chức, đồng thời góp phần thống nhất thị trường lao động giữa khu vực công và khu vực ngoài công lập.

Dù chuyển sang chế độ hợp đồng bình đẳng, đại biểu Ngô Đông Hải nhấn mạnh viên chức vẫn khác biệt lao động thông thường. Do đó, định nghĩa phải nêu rõ viên chức "thực hiện nhiệm vụ do Nhà nước giao". Điều này nhằm khẳng định sự ràng buộc và trách nhiệm đặc thù của người thực thi nhiệm vụ cung ứng dịch vụ công cho xã hội.

Đại biểu phân tích, cần có quy định chặt chẽ về tiền lương. Đối với các đơn vị sự nghiệp công lập không tự chủ hoặc tự chủ một phần, mức lương phải theo vị trí việc làm và quy định cố định của Nhà nước. Ngược lại, với các đơn vị tự chủ hoàn toàn, mức lương và thu nhập có thể thực hiện "theo thỏa thuận", tương tự thị trường lao động ngoài khu vực công.

Đại biểu Hải chỉ ra một mâu thuẫn là hợp đồng lao động thường chỉ quy định trách nhiệm của viên chức tại một đơn vị cụ thể. Tuy nhiên, cơ quan quản lý cấp trên có nhu cầu điều động, luân chuyển, biệt phái viên chức. Do đó, đại biểu đề nghị luật (với tính pháp lý cao hơn hợp đồng) phải quy định rõ đây là một "trách nhiệm của viên chức khi tham gia vào khu vực công" để tránh các tranh chấp lao động về sau.

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng).

Đại biểu Ngô Đông Hải bày tỏ sự hoan nghênh và cho rằng quy định cho phép viên chức được ký hợp đồng, góp vốn, kinh doanh bên ngoài là rất tiến bộ, giúp phát huy chất xám. Tuy nhiên, đại biểu cảnh báo nguy cơ lợi dụng, như cách nói "chân ngoài dài hơn chân trong", tức là viên chức vào đơn vị sự nghiệp công lập không phải để cống hiến mà để "dùng lợi thế về thương hiệu, về uy tín, về các vấn đề vô hình khác" của đơn vị công cho mục tiêu kinh doanh bên ngoài.

Để ngăn chặn tiêu cực này, đại biểu Ngô Đông Hải đề nghị luật phải bổ sung quy định: "Khi viên chức tham gia các hoạt động bên ngoài như vậy thì không được sử dụng danh nghĩa, không được sử dụng thương hiệu... liên quan đến đơn vị sự nghiệp công lập mà mình hiện đang hoạt động".

Đồng tình với quan điểm của đại biểu Ngô Đông Hải, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) cho rằng khi luật cho phép viên chức (trong lĩnh vực khoa học, giáo dục, y tế) được ký hợp đồng quản lý doanh nghiệp có thể dẫn tới nguy cơ xung đột lợi ích và vi phạm Luật Phòng, chống tham nhũng nếu không kiểm soát chặt.

Do đó, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn đề nghị bổ sung nguyên tắc kê khai lợi ích tài chính hàng năm và nghiêm cấm tham gia thẩm định, phê duyệt, ký kết các hợp đồng liên quan đến tổ chức có lợi ích liên quan.

Liên quan đến phân định hợp đồng làm việc và hợp đồng dịch vụ, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn đề nghị luật quy định tiêu chí bắt buộc (ví dụ: công việc thường xuyên trên 12 tháng) để ký hợp đồng làm việc và giới hạn thời gian gia hạn hợp đồng dịch vụ (tối đa 24 tháng cho cùng nhiệm vụ).

Đại biểu cho rằng việc đánh giá viên chức hiện nay còn mang tính cảm tính và chung chung, do đó đề nghị bổ sung chỉ tiêu đánh giá định lượng (KPIs), thiết lập chỉ số chất lượng phục vụ bắt buộc (L-DNA) đối với các vị trí phục vụ người dân, và quy định rõ quy trình, thời hạn khiếu nại kết quả đánh giá...

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn cũng chỉ rõ thực tế nhiều viên chức khi từ chối mệnh lệnh trái pháp luật vẫn bị xem là chống đối" Do đó, ông đề nghị dự thảo luật cần bổ sung quy định mang tính nguyên tắc (thay vì giao hoàn toàn cho Chính phủ hướng dẫn) để làm rõ ranh giới pháp lý, đồng thời quy định việc lưu trữ hồ sơ, minh chứng điện tử để bảo vệ người phản ánh và phục vụ thanh tra.