Cải cách thể chế là gốc rễ để “mở van” cho kinh tế tư nhân

Cải cách thể chế là biện pháp công bằng, hiệu quả nhất

Chia sẻ thêm về vấn đề thể chế tại tọa đàm chiều 9/5, đại biểu Quốc hội, chuyên gia kinh tế Phan Đức Hiếu cho rằng, nếu như cải cách thể chế tốt, đáp ứng đúng nhu cầu nguyện vọng của người dân và doanh nghiệp thì người ta cho rằng đây là một biện pháp cải cách rẻ nhất nhưng lại mang lại hiệu quả lớn nhất.

Theo ông Hiếu, Nhà nước làm ra thể chế thì Nhà nước tiến hành cải cách. Xét về mặt lý thuyết là dễ nhất. Tất nhiên xét về mặt thực tế thì có những lực cản. Và trong thực tế cải cách thể chế của nước ta thì đã chứng minh là không phải có những hỗ trợ mạnh mẽ về nguồn lực thì mới tạo ra sự đột phá mà chỉ khi cải cách mạnh mẽ về thể chế mới tạo ra được đột phá.

Ông Hiếu nêu 2 dấu mốc ban đầu là năm 1988 và giai đoạn 1990 thì đó là cải cách thể chế. Đặc biệt là năm 1999 và năm 2000, khi chúng ta ra đời Luật Doanh nghiệp, đơn giản hóa thủ tục thành lập doanh nghiệp, gia nhập thị trường, chuyển từ cấp phép sang đăng ký, rút ngắn hàng trăm ngày trong việc thành lập doanh nghiệp, bãi bỏ khoảng 150-160 giấy phép kinh doanh.

"Tôi còn nhớ khi chúng tôi tổng kết thi hành Luật doanh nghiệp năm 2000 thì chỉ 5 năm thi hành luật, tức là từ năm 2000 đến năm 2005, số lượng doanh nghiệp thành lập mới trong giai đoạn 5 năm đấy so với trước đấy 10 năm thì tăng nhiều lần. Từ năm 1990-2005 chia ra làm hai giai đoạn thì số lượng doanh nghiệp thành lập trong giai đoạn 2000 đến 2005 chiếm 80% tổng số doanh nghiệp được thành lập trong 15 năm. Điều đó góp phần rất lớn trong việc tạo lập được lực lượng doanh nghiệp như ngày hôm nay, mặc dù chưa đông, đủ như kỳ vọng và mong muốn của chúng ta", ông Hiếu nói.

Ông Phan Đức Hiếu (giữa) cho rằng, cải cách thể chế sẽ là biện pháp hiệu quả nhất, công bằng nhất, tốn ít chi phí nhất mà có thể làm được gọi là khả thi nhất.

Ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh, cải cách thể chế sẽ là biện pháp hiệu quả nhất, công bằng nhất, tốn ít chi phí nhất mà có thể làm được gọi là khả thi nhất, đứng từ góc độ của Chính phủ.

Nhìn vào Nghị quyết 68-NQ/TW, số lượng giải pháp về cải cách thể chế là chủ đạo. Như Tổng Bí thư nói, thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn và nếu như chúng ta tập trung cải cách mạnh mẽ về thể chế thì tác động nó sẽ rất lớn. "Chúng tôi hiểu là thể chế phải đi trước, thể chế phải đi trước thì mới có kết quả", ông nói.

Ông Phan Đức Hiếu cũng nói thêm 3 điểm về tinh thần của các nhóm giải pháp về cải cách thể chế. Trong đó nổi lên mấy từ không phải là "đơn giản", cũng không phải là "sửa đổi" mà ở đây là thể hiện rất mạnh là "bãi bỏ", "cắt giảm", có nghĩa là chúng ta phải bỏ, phải cắt đi, tức là một quy định không tốt thì không phải là chúng ta sửa để cho nó tốt hơn một chút mà quy định đấy không tốt thì bãi bỏ. Tinh thần này rất khác với trước đây và tương đồng với kinh nghiệm cải cách thể chế ở các nước.

Chúng ta phải hiểu là không phải chỉ thủ tục hành chính, nếu như luật nào, nghị định nào không còn cần thiết thì phải bãi bỏ cả đạo luật, cả nghị định. Tinh giảm luật lệ - đấy là cái tinh thần thứ nhất.

Tinh thần thứ hai, là câu chuyện thực thi pháp luật. Việc xử lý trách nhiệm của doanh nghiệp dùng những biện pháp phù hợp với tính chất của vụ việc kinh tế. Xử lý vụ việc mang tính chất kinh tế, hành chính thì phải tách bạch với hình sự.

Khi xử lý phải tách bạch giữa tài sản, trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của cá nhân người quản lý doanh nghiệp và doanh nghiệp. Có những vụ việc thì khi xử lý một cá nhân vô hình chung chúng ta đánh đồng với cả doanh nghiệp và dẫn đến việc không phân biệt được đâu là tài sản cá nhân, đâu là tài sản của doanh nghiệp, nên dẫn đến xử lý một cá nhân làm ảnh hưởng đến cả hoạt động của doanh nghiệp. Mà doanh nghiệp có lỗi gì đâu, thậm chí nhiều khi doanh nghiệp là do một cá nhân lợi dụng hình ảnh của doanh nghiệp.

Lần này Nghị quyết 68-NQ/TW quy định rất rõ. Các phương tiện thông tin, báo chí khi đưa tin các vụ việc cũng phải hết sức cẩn trọng, tránh đánh đồng một người quản lý doanh nghiệp, với một doanh nghiệp, với hình ảnh, thương hiệu của một doanh nghiệp hoạt động toàn cầu.

Về tư tưởng thứ ba trong cải cách thể chế, theo ông Hiếu, nếu bây giờ bỏ quy định, luật lệ, nhiều người sẽ hỏi thế thì quản lý Nhà nước bằng gì, ai đó không chịu cải cách thì lại viện dẫn những điều này. Ở đây chúng ta phải hiểu rõ Nghị quyết 68-NQ/TW thay đổi tư duy quản lý Nhà nước, sử dụng những công cụ phù hợp cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước.

Ông Hiếu cho rằng, công cụ quản lý Nhà nước ở đây đó là không phải ngồi ở bàn giấy cấp ra một giấy phép, chứng nhận một sản phẩm đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Vấn đề là phải giám sát sản phẩm được bán ra thị trường. Vậy thay vì chúng ta ngồi bàn giấy cấp giấy phép thì tại sao không dành thời gian đi giám sát và kiểm soát thực sự chất lượng của sản phẩm. Nếu như chúng ta làm như vậy thì một số vụ việc vừa qua cũng có thể tránh được.

Cũng theo ông Hiếu, cơ chế quan trọng nhất đối với thị trường là duy trì trật tự cạnh tranh, xử lý nghiêm những hành vi cạnh tranh không lành mạnh, hành vi lạm dụng, chống độc quyền chứ không phải là ban hành quy định để bắt doanh nghiệp phải làm thế này, thế kia. Tư duy quản lý nhà nước có thay đổi. Chúng ta phải hiểu đừng có đưa ra lý do là cứ bãi bỏ quy định là mất công cụ quản lý.

"Chúng ta phải hiểu tinh thần của Nghị quyết là thay đổi toàn diện. Trước đây chúng ta gọi là quản lý bằng mọi giá, tức là đưa ra một cái công cụ quản lý, thậm chí rất tốn kém nhiều chi phí cho cả xã hội, cho người dân thì bây giờ phải quản lý bằng một cách hiệu quả nhất, không phải quản lý bằng mọi giá", ông Hiếu nói thêm.

Đề xuất một Ủy ban cải cách thể chế độc lập

Chuyên gia Phan Đức Hiếu cũng cho rằng, khi chúng ta đang có tinh thần mạnh mẽ, khẩn trương, quyết liệt thì càng phải tận dụng được tinh thần này càng sớm, phạm vi thể chế hóa càng rộng thì càng tốt.

Theo ông Hiếu, khi chúng ta đang có tinh thần mạnh mẽ, khẩn trương, quyết liệt thì càng phải tận dụng được tinh thần này càng sớm, phạm vi thể chế hóa càng rộng thì càng tốt.

Theo ông, có những việc khó có thể không làm được nhưng đấy là trên nền tảng tư duy thông thường. Còn bây giờ chúng ta đã làm Nghị quyết này trên một nền tảng tư duy rất đổi mới, cả về cách làm nghị quyết.

"Ngày xưa làm nghị quyết không thể dưới một năm nhưng bây giờ chúng ta làm trong vòng hai tháng, từ khi có ý tưởng. Tôi nhấn mạnh lại là tất cả những biện pháp thực thi nếu như chúng ta có quyết tâm là làm được.

Tôi chỉ lấy ví dụ như việc rà soát để cắt bỏ các thủ tục hành chính, không phải là chỉ có Bộ Tài chính làm mà phải tất cả các bộ, ngành dồn nguồn lực để làm. Công chức cán bộ cùng ngồi lại thì tôi nghĩ là làm được", ông Hiếu nói thêm.

Việc thứ hai là chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, chuyển cơ bản các điều kiện kinh doanh sang công bố, chứ không cấp giấy phép ban đầu. Ông Hiếu đặt vấn đề tại sao trong bộ mình có 20 giấy phép như vậy thì không ngồi thảo luận với nhau một tuần, để hỏi xem cái nào thì chuyển sang hậu kiểm, thì có làm được không?

Trên cơ sở đó, ông Hiếu mong muốn là lần này, cách thực thi Nghị quyết cũng phải trên tinh thần rất đổi mới cả về tư duy, hành động và phát huy tinh thần quyết liệt hiện nay. Còn nếu không thì phải thực chất, thực tế, bởi thực tế thì nó mới thực thi được.

Cũng theo ông Hiếu, Nghị quyết này không thực hiện một lần, mà đây là một Nghị quyết thực hiện lâu dài. Chúng ta nhìn thấy hệ thống pháp luật là "có ra có vào", có sửa đổi, có bổ sung.

Hàng năm, Quốc hội vẫn có những quy định mới nên kiểm soát thế nào. Các quy định của pháp luật mới trở nên rất quan trọng. Bài học nhãn tiền của chúng ta, cải cách thủ tục hành chính một thời gian sau, một số thủ tục bãi bỏ lại quay trở lại, bãi bỏ ở ngành này có thể lại quay trở lại ở ngành khác.

Về lâu dài, ông Hiếu bày tỏ rất mong muốn Chính phủ nên có một cơ quan chuyên môn độc lập, nâng cấp hơn nhóm tư vấn chính sách, và các nước gọi là cơ quan cải cách thể chế, trực thuộc Thủ tướng hoặc Chính phủ và phải trao cho họ thẩm quyền trình đề xuất pháp luật. Bởi nhiều khi giao cho các bộ tự rà soát, tự đề xuất cắt bỏ thì rất khó và cơ quan cải cách thể chế này phải có thẩm quyền đấy. Còn cơ quan trước đây của chúng ta không có thẩm quyền đấy mà chỉ có thẩm quyền kiến nghị và cơ quan này sẽ giúp tăng thêm một lớp sàng lọc chất lượng của quy định pháp luật.

"Như Hàn Quốc, bất kể đề xuất nào trước khi đưa vào quy trình pháp luật chính thức là đưa Bộ Tư pháp thẩm tra, thì phải đệ trình cho cơ quan này và cơ quan này không đồng ý cho rằng dự thảo không đảm bảo chất lượng thì phải về soạn thảo lại. Tôi rất muốn cơ quan này sẽ đóng vai trò độc lập, khách quan", ông Hiếu lấy dẫn chứng.