Bài 1: Sàn thương mại điện tử có trách nhiệm bảo vệ người tiêu dùng

Người tiêu dùng lạc trong ma trận hàng giả

Trong bối cảnh khoa học công nghệ ngày càng phát triển thì thương mại điện tử luôn là kênh phân phối quan trọng, hỗ trợ tiêu thụ lượng lớn hàng hóa, nông sản cho doanh nghiệp, người dân.

Năm 2024, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ Việt Nam ước vượt mốc 25 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm 2023. Số này cao hơn so với dự báo 22 tỷ USD trước đó của Google, Temasek, Bain & Company đưa ra tại báo cáo "e-Economy SEA 2024". Như vậy, trong khu vực, quy mô thương mại điện tử Việt Nam hiện chỉ sau Indonesia (65 tỷ USD) và Thái Lan (26 tỷ USD).

Một góc giao diện bán đồ công nghệ của một ứng dụng thương mại điện tử.

Theo Bộ công thương, thời gian gần đây, bên cạnh sự hiện diện của các sàn online bán lẻ trong nước như Shopee, TikTok Shop, Lazada, Tiki và Sendo, thị trường đang chứng kiến cuộc đổ bộ của các sàn xuyên biên giới.

Có thể thấy, thương mại điện tử nói chung và các sàn thương mại điện tử nói riêng đang trở thành kênh phân phối sản phẩm quen thuộc của đa phần người Việt. Tuy nhiên, tính an toàn và sự bảo vệ dành cho người tiêu dùng trên các sàn thương mại điện tử dường như chưa cao, khiến người tiêu dùng lạc vào ma trận hàng giả, hàng nhái.

Một trường hợp điển hình là ngày 8/4/2024, thông tin từ Công an tỉnh Hà Tĩnh cho biết, đơn vị vừa triệt phá đường dây bán điện thoại giả mạo trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Shopee, Lazada, TikTok, Tiki; lừa đảo khoảng 7.000 bị hại trên cả nước, chiếm đoạt hơn 90 tỷ đồng.

Theo thông tin ban đầu, từ khoảng tháng 1/2024, Phòng Cảnh sát Hình sự Công an tỉnh Hà Tĩnh nhận được nhiều thông tin do các bị hại cung cấp và qua công tác điều tra trên không gian mạng; Phòng Cảnh sát Hình sự Công an tỉnh Hà Tĩnh đã phát hiện nhóm đối tượng lừa đảo nên đã lập chuyên án đấu tranh.

Từ đây, từng chân tướng kẻ lừa đảo trên không gian mạng dần được hé lộ với thủ đoạn hoạt động tinh vi và chuyên nghiệp, nhất là sự chỉ đạo chặt chẽ từ các đối tượng cầm đầu. Các đối tượng tuyển dụng và đào tạo nhân viên để thực hiện các bước như lập các gian hàng trên sàn thương mại điện tử Shopee, Lazada, TikTok, Tiki, chạy quảng cáo và tư vấn sản phẩm cho khách hàng.

Công an kiểm tra kho hàng kém chất lượng dùng để lừa đảo.

Phương thức lừa đảo của các đối tượng là đăng tải hình ảnh của điện thoại thông minh chính hãng với giá rẻ hơn rất nhiều so với thực tế, chỉ dao động từ 1,5 đến 2,5 triệu đồng, sau đó giao hàng là sản phẩm giả (gồm các cuộn dây sạc, sạc dự phòng, điện thoại có phím giá rẻ).

Khi tiếp cận được khách hàng, các đối tượng sẽ nhắn tin để tư vấn sản phẩm và thuyết phục khách hàng mua hàng, sau khi khách nhận hàng và thanh toán các đối tượng sẽ chặn liên lạc với nạn nhân.

Tương tự, hôm 21/5/2025, cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Bắc Giang vừa khởi tố vụ án, khởi tố bị can và tạm giam đối với Nguyễn Văn Khánh, sinh năm 1996 ở thôn Lải, xã Đại Lâm, huyện Lạng Giang về hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả. Kết quả điều tra xác định, từ cuối năm 2024, nhận thấy nhiều khách hàng có nhu cầu sử dụng mỹ phẩm nên Nguyễn Văn Khánh nảy sinh ý định sản xuất mỹ phẩm giả để bán kiếm lời.

Khánh đã lên mạng Internet tìm hiểu một số loại mỹ phẩm khử mùi cơ thể, serum trị mụn, làm trắng da đang được tiêu thụ trên thị trường, sau đó đặt in tem nhãn, bao bì giả của các sản phẩm này.

Đối tượng Nguyễn Văn Khánh bị khởi tố về hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả

Để thực hiện việc sản xuất, Khánh đã mua máy móc, nguyên liệu, công cụ, vỏ chai lọ để sản xuất tại nhà rồi bán ra thị trường thông qua sàn giao dịch thương mại điện tử Shopee, Tiktok.

Đến thời điểm bị phát hiện, Nguyễn Văn Khánh đã bán trót lọt trên 100 nghìn đơn hàng cho khách hàng tại các tỉnh, thành phố trong cả nước, doanh thu trên 6 tỷ đồng.

Tại cơ sở sản xuất của Nguyễn Văn Khánh, lực lượng chức năng thu giữ 13 loại mỹ phẩm khác nhau với gần 2.500 sản phẩm thành phẩm như: Kem tẩy trang, kem dưỡng da, serum trị mụn, trị hôi nách và hàng triệu vỏ bao bì, tem chống hàng giả, nhãn mác các loại và nguyên liệu như dung dịch, hương liệu pha chế không rõ nguồn gốc xuất xứ, bột phèn chua để sản xuất mỹ phẩm giả.

Không chỉ đơn thuần là hàng giả, người tiêu dùng còn có nguy cơ lạc lối vào việc mua bán, trao đổi những mặt hàng bị cấm trên không gian mạng.

Ví dụ, cũng tại Bắc Giang, cơ quan công an xác định từ năm 2023 đến đầu năm 2024, Hiếu Thái Nguyên (sinh năm 1983, trú tại tổ 6, phường Trưng Vương, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên) đã 3 lần mua linh kiện súng (kính ngắm, ống giảm thanh, bơm hơi…) của Vũ Thị H, sinh năm 1992 ở thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên. Được biết, H mua bán linh kiện súng nén hơi với nhiều đối tượng trên cả nước thông qua mạng xã hội.

Tang vật của quá trình chế tạo súng

Quá trình điều tra, Cơ quan Công an đã thu giữ số lượng vật liệu nổ đặc biệt lớn bao gồm: 38.497 hạt nổ, 610g thuốc phóng NC, khoảng 30 nghìn phôi vỏ hạt nổ bằng kim loại, 1 máy dập và 44kg đồng tấm mà các đối tượng sử dụng để chế tạo phôi vỏ hạt nổ.

Ngoài ra, cơ quan chức năng đã bóc gỡ đường dây mua bán, tàng trữ, chế tạo trái phép linh kiện súng, đạn chì, đạn thể thao các loại, thu giữ khoảng 7 tấn linh kiện súng, các loại đạn và nhiều máy móc để chế tạo linh kiện súng.

Sàn thương mại điện tử: Lợi và hại

Theo ThS. Vũ Thị Hải Lý, Trường Đại học Thương mại, sàn giao dịch thương mại điện tử mang đến rất nhiều lợi ích, giúp người mua giảm thời gian tìm kiếm thông tin và tiết kiệm chi phí; giảm sự hiểu lầm về thông tin giữa người mua và người bán; người mua nhanh chóng nhận được sản phẩm đã đặt (đặc biệt là sản phẩm có thể số hóa, như: sách, vé máy bay…). Các bên tham gia (người mua, người bán, các bên hỗ trợ khác) có thể thực hiện giao dịch trực tuyến dù đang ở các địa điểm khác nhau; giao dịch được thực hiện mọi lúc, mọi nơi.

Một nam shiper giao hàng từ sàn thương mại điện tử.

Tuy nhiên, sàn giao dịch sẽ không chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa được bán trên thị trường mà công việc chính của sàn là cung cấp nơi kết nối trực tuyến giữa người bán với khách hàng và giúp các giao dịch trở nên đơn giản, dễ dàng hơn (hiện một số sàn giao dịch lớn đã mở thêm tính năng cửa hàng bán hàng chính hãng và được sàn bảo đảm chất lượng).

Chiếm hơn 60% về quy mô của nền kinh tế số Việt Nam năm nay, thương mại điện tử là một trong hai động lực tăng trưởng chính, cùng du lịch online. Các chuyên gia cho biết, Việt Nam đang được xếp vào nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Điều này tạo động lực phát triển kinh tế, dẫn dắt chuyển đổi số trong doanh nghiệp.

Tuy nhiên, mô hình thương mại điện tử ngày càng phức tạp, đa dạng và chưa có quy định điều chỉnh riêng biệt. Cùng với đó, vấn đề kiểm soát hàng giả, kém chất lượng còn phức tạp trong bối cảnh những vi phạm trên không gian mạng ngày càng tinh vi.

Ngoài vấn nạn hàng giả, hàng nhái; người tiêu dùng có thể gặp nhiều vấn đề khác như không được bảo hành sản phẩm do người bán không cung cấp phiếu bảo hành, hoặc các điều kiện bảo hành không được thông tin rõ ràng, thiếu hàng so với đơn đặt ban đầu…, làm ảnh hưởng tới tâm lý, lòng tin của người tiêu dùng khi mua hàng trên sàn giao dịch thương mại điện tử.

Chính vì thế, sàn thương mại điện tử cần nhận thức được bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng không chỉ là nghĩa vụ mà cũng là quyền lợi của chính mình và là trách nhiệm với lợi ích chung của toàn xã hội.