Bài 1: Lễ hội là "kho báu" của Hà Nội

- Phóng viên: Theo ông, việc khai thác các lễ hội như là tài nguyên để phát triển công nghiệp văn hóa có phải là hướng đi hợp lý hay không? Với trải nghiệm của ông, mô hình lễ hội nào ở nước ta đã thành công trong việc lan tỏa văn hóa truyền thống, và trở thành một nguồn lực kinh tế ổn định cho địa phương?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội.

- PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi cho rằng, việc khai thác các lễ hội như một tài nguyên để phát triển

công nghiệp văn hóa là một hướng đi hợp lý, thậm chí là cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Lễ hội không chỉ là không gian tín ngưỡng và sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, mà còn là một phần của nền kinh tế sáng tạo, có thể đóng góp đáng kể vào sự phát triển bền vững của địa phương nếu được khai thác đúng cách.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải cân bằng giữa việc bảo tồn giá trị văn hóa nguyên bản và khai thác thương mại, tránh tình trạng lễ hội bị biến tướng thành một sản phẩm thuần túy để kiếm lợi nhuận.

Tôi nhận thấy, ở nhiều quốc gia, lễ hội đã trở thành một phần quan trọng của nền công nghiệp văn hóa, giúp quảng bá hình ảnh địa phương, thu hút du lịch và tạo ra nguồn thu ổn định. Nhật Bản có lễ hội Gion Matsuri ở Kyoto, Tây Ban Nha có lễ hội ném cà chua La Tomatina, Đức có Oktoberfest – tất cả đều là những sự kiện văn hóa truyền thống nhưng đã được tổ chức chuyên nghiệp, vừa giữ được bản sắc, vừa trở thành động lực kinh tế quan trọng.

Tôi tin rằng, Việt Nam cũng có tiềm năng rất lớn để phát triển mô hình này, bởi chúng ta có một kho tàng lễ hội phong phú, gắn liền với đời sống tâm linh và lịch sử của dân tộc.

Du khách nườm nượp đổ về chùa Hương

Thực tế, một số lễ hội ở nước ta đã thành công trong việc vừa giữ gìn giá trị truyền thống, vừa đóng góp vào sự phát triển kinh tế địa phương. Một ví dụ điển hình mà tôi thấy rõ nhất là lễ hội chùa Hương (Hà Nội). Đây không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng lớn nhất miền Bắc mà còn là một trong những lễ hội có tác động kinh tế mạnh mẽ đến cả một vùng.

Hệ thống dịch vụ đi kèm như vận chuyển, lưu trú, ăn uống, bán hàng lưu niệm đã tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn người dân địa phương. Tuy nhiên, vấn đề của lễ hội này là đôi khi bị thương mại hóa quá mức, làm ảnh hưởng đến không gian văn hóa. Nếu có sự quản lý chặt chẽ hơn, tôi tin rằng chùa Hương hoàn toàn có thể trở thành một mô hình phát triển công nghiệp văn hóa theo hướng bền vững hơn.

Lễ hội Tây Thiên năm 2025

Một mô hình khác mà tôi đánh giá cao, dù là lễ hội mới, là Festival Huế. Đây là một ví dụ điển hình về cách kết hợp giữa truyền thống và hiện đại để đưa văn hóa đến gần với công chúng. Không chỉ tôn vinh những giá trị văn hóa cung đình và dân gian, Festival Huế còn tạo ra một không gian giao lưu quốc tế, thu hút nghệ sĩ, du khách trong và ngoài nước.

Nhờ đó, kinh tế du lịch ở Huế phát triển mạnh mẽ, từ khách sạn, nhà hàng đến các ngành công nghiệp sáng tạo khác như thủ công mỹ nghệ, biểu diễn nghệ thuật. Điều đặc biệt là dù có sự đổi mới trong cách tổ chức, Festival Huế vẫn giữ được linh hồn của văn hóa cố đô, không bị biến thành một sự kiện thuần thương mại. Tôi nghĩ rằng, đây là một mô hình rất đáng học hỏi cho nhiều địa phương khác khi muốn phát triển lễ hội thành một phần của công nghiệp văn hóa.

- Phóng viên: Đối với Hà Nội, ông đánh giá như thế nào về tiềm năng trong việc đưa các lễ hội thành động lực phát triển kinh tế?

- PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi cho rằng, Hà Nội có tiềm năng rất lớn trong việc đưa các lễ hội trở thành động lực phát triển kinh tế, bởi đây không chỉ là trung tâm hành chính, chính trị mà còn là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa ngàn năm của dân tộc.

Với hơn 1.200 lễ hội lớn nhỏ diễn ra hàng năm, trải dài từ các lễ hội mang đậm yếu tố tâm linh, tín ngưỡng như hội Gióng, hội đền Sóc, hội chùa Hương, đến những sự kiện có tính chất lễ hội mang tính hiện đại, giao lưu quốc tế như Liên hoan thiết kế - sáng tạo, Lễ hội âm nhạc quốc tế Monsoon Gió mùa, Festival Áo dài...., Thủ đô hoàn toàn có thể khai thác kho tàng này để phát triển công nghiệp văn hóa, góp phần thúc đẩy kinh tế du lịch và nâng cao vị thế văn hóa của thành phố.

Không khí sử thi được tái hiện tại lễ hội đền Hai Bà Trưng

- Phóng viên: Gần đây, Thành ủy, UBND thành phố Hà Nội đã có nhiều nỗ lực trong việc phát triển công nghiệp văn hóa nói chung và phát huy giá trị lễ hội nói riêng. Dưới góc nhìn của chuyên gia văn hóa cũng như nhà quản lý, ông nhận định như thế nào về cách làm của Hà Nội?

- PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nhận thấy rằng, trong thời gian gần đây, Thành ủy, UBND thành phố Hà Nội đã có những bước đi khá bài bản trong việc phát huy giá trị lễ hội, đồng thời hướng đến việc xây dựng một hệ sinh thái công nghiệp văn hóa bền vững. Nghị quyết số 09-NQ/TU về phát triển công nghiệp văn hóa giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030 đã xác định rõ lễ hội không chỉ là di sản cần bảo tồn mà còn là nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế sáng tạo. Đây là một quan điểm rất đúng đắn, bởi nếu biết cách tổ chức và khai thác hợp lý, lễ hội có thể trở thành một sản phẩm văn hóa hấp dẫn, vừa thu hút khách du lịch, vừa tạo ra nhiều cơ hội kinh tế cho cộng đồng địa phương.

Điều đáng mừng là Hà Nội đã không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn lễ hội theo cách truyền thống, mà đang có những nỗ lực trong việc định vị và nâng cấp lễ hội để phù hợp với xu thế phát triển mới. Một số lễ hội có sức hút lớn như lễ hội Gióng, lễ hội chùa Hương đã được tổ chức bài bản hơn, có sự đầu tư về công tác quản lý, dịch vụ du lịch, truyền thông, giúp nâng cao trải nghiệm cho người tham gia mà vẫn giữ được bản sắc văn hóa.

Tôi cũng nhận thấy rằng, nhiều sự kiện mang tính đương đại như Festival Áo dài Hà Nội, Lễ hội Âm nhạc Quốc tế, Tuần lễ Văn hóa - Du lịch đã tạo ra những cú hích quan trọng, giúp quảng bá hình ảnh của Hà Nội ra thế giới, thu hút sự quan tâm của du khách quốc tế.

Màn đồng diễn dân vũ áo dài màu sắc

Tuy nhiên, để thực sự biến lễ hội thành động lực kinh tế, tôi nghĩ rằng, Hà Nội cần tiếp tục có những điều chỉnh hợp lý để tối ưu hóa tiềm năng này. Trước hết, cần có một chiến lược phát triển lễ hội gắn với kinh tế du lịch, thay vì chỉ dừng lại ở việc tổ chức sự kiện văn hóa đơn thuần. Hiện nay, nhiều lễ hội vẫn chủ yếu diễn ra theo hình thức truyền thống, chưa thực sự kết nối chặt chẽ với các dịch vụ du lịch đi kèm như tour tham quan, trải nghiệm văn hóa, hay phát triển sản phẩm lưu niệm đặc trưng. Nếu có một mô hình kinh tế hoàn chỉnh xung quanh lễ hội, không chỉ là một sự kiện kéo dài vài ngày, mà có thể tạo ra nguồn thu ổn định cho cả năm, thì giá trị kinh tế của lễ hội sẽ được nâng lên đáng kể.

Một điểm nữa mà tôi cho rằng Hà Nội cần quan tâm là việc ứng dụng công nghệ trong tổ chức và quảng bá lễ hội. Trong thời đại số, các nền tảng trực tuyến có thể giúp mở rộng tầm ảnh hưởng của lễ hội, thu hút nhiều đối tượng tham gia hơn, đặc biệt là giới trẻ và du khách quốc tế. Tôi thấy, một số lễ hội lớn đã bắt đầu ứng dụng công nghệ như bán vé online, livestream các nghi thức lễ hội, hay cung cấp ứng dụng di động để hướng dẫn du khách. Đây là những bước đi đúng đắn, nhưng cần được nhân rộng và chuyên nghiệp hơn để thực sự biến Hà Nội thành một điểm đến lễ hội tầm cỡ khu vực.

Sắc màu Tết tại Sơn Tây

Ngoài ra, tôi nghĩ rằng, để phát triển lễ hội thành một phần của công nghiệp văn hóa, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Lễ hội không chỉ là trách nhiệm của nhà quản lý, mà còn là không gian văn hóa của người dân.

Nếu người dân được trao quyền tham gia tổ chức, đóng góp ý tưởng, phát triển dịch vụ du lịch địa phương, thì họ sẽ có động lực gìn giữ và phát huy lễ hội theo cách bền vững hơn. Tôi thấy mô hình này đã thành công ở một số địa phương như Huế hay Hội An, khi người dân trở thành những “đại sứ văn hóa”, vừa bảo tồn di sản, vừa hưởng lợi từ chính di sản của mình. Hà Nội hoàn toàn có thể học hỏi mô hình này để phát triển một hệ sinh thái lễ hội vừa có tính văn hóa, vừa có tính kinh tế.

(Còn nữa)