Về Vạn Phúc, nghe kể chuyện nghề dệt lụa

Làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất

Mới đây, ngày 6/3/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công bố nghề dệt lụa Vạn Phúc, phường Vạn Phúc, quận Hà Đông thuộc Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Làng nghề dệt lụa truyền thống Vạn Phúc là một trong những làng nghề nổi tiếng lâu đời, với hơn 1.000 năm. Làng nghề từng được công nhận kỷ lục “Làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất vẫn còn duy trì hoạt động đến ngày nay” do Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam trao tặng.

Làng lụa Vạn Phúc, Hà Đông ngày nay

Làng dệt lụa Vạn Phúc còn có tên gọi khác là làng dệt lụa Hà Đông thuộc phường Vạn Phúc - Hà Đông - Hà Nội. Vốn tồn tại hơn 1000 năm, làng tơ lụa Vạn Phúc là 1 trong những làng dệt lụa đẹp nhất ở Việt Nam.

Lụa Vạn Phúc từng được chọn may quốc phục dưới các đời vua nhà Nguyễn, từ vua Khải Định đến vua Bảo Đại đều sai sứ thần ra tận Vạn Phúc mua sa, gấm đem về dùng. Lụa Vạn Phúc cũng như các sản phẩm thủ công truyền thống của các làng nghề Hà Nội, thường được nhắc đến trong thơ ca:

“The La, lĩnh Bưởi, chồi Phùng

Lụa vân Vạn Phúc, nhiễu vùng Mỗ Bôn”

Từ sản phẩm của một làng, lụa, gấm Vạn Phúc đã vượt qua giá trị hàng hoá đơn thuần trở thành một sản phẩm của văn hoá, biểu tượng của cái đẹp, của vùng đất Hà Đông và Thủ đô Hà Nội.

Đây là sản phẩm truyền thống có từ lâu đời

Cho đến hôm nay, lụa Vạn Phúc vẫn giữ được nét đẹp truyền thống của nó. Tơ lụa Vạn Phúc luôn được người dân trong nước lẫn bạn bè quốc tế đánh giá là đẹp bền. Bởi hoa văn trên lụa đa dạng, trang trí cân xứng, đường nét thanh thoát, giản đơn mang đến sự dứt khoát, phóng khoáng cho người xem, người mặc.

Nổi tiếng bởi bền, đẹp, mềm mại, nhẹ nhàng, lụa Vạn Phúc vẫn luôn mang đến cho du khách một cái nhìn rất văn hóa, rất truyền thống và ấn tượng. Cái nét đặc sắc, độc đáo ấy chính là nhờ đôi bàn tay khéo léo, điêu luyện, tinh đời của người dân Vạn Phúc. Trải qua bao thế hệ, lụa Vạn Phúc vẫn luôn giữ được những thủ pháp nghệ thuật truyền thống.

Nét đẹp lụa Vạn Phúc

Lụa Vạn Phúc có nhiều loại nhưng nổi tiếng nhất phải kể tới lụa vân. Lụa vân luôn được ưa thích vì chất liệu mỏng mịn, không nhăn, có cả hoa nổi và hoa chìm, khi mặc thấy thoáng mát vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông. Sắc màu lụa vân đa sắc biến đổi lung linh.

Sản phẩm rực rỡ sắc màu

Hoa văn trang trí trên lụa vân rất đa dạng như mẫu Song Hạc, Thọ Đỉnh, Tứ Quý… khiến cho các bộ trang phục trở nên duyên dáng, sống động. Ðiều đặc biệt, độc đáo của lụa vân là ở cách dệt, người thợ phải dệt khéo léo, hoàn toàn thủ công để tạo nên tấm lụa vân nổi tiếng khắp nơi.

Những người giữ lửa nghề lụa

Với sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp thời trang nổi tiếng, nhiều nhãn hàng liên tục được ra mắt, ngày càng nhiều người kinh doanh phục trang thì chuyện giữ gìn làng nghề và nét đẹp truyền thống càng trở thành một bài toán khó. Đặc biệt, với nghề lụa Vạn Phúc, để cho ra một sản phẩm, mất nhiều thời gian và công đoạn, thì việc giữ gìn và bảo tồn càng khó khăn.

Lụa Vạn Phúc với nhiều hoa văn đặc sắc

Từng một thời, không chỉ người dân làng lụa Vạn Phúc mà cả những người mê lụa truyền thống nghĩ rằng, lụa Vân trong ca dao xưa sẽ chỉ còn là câu chuyện qua lời kể của những bậc cao niên trong làng, khó có thể nào tồn tại lâu đời cho đến ngày hôm nay.

Thế nhưng, với bàn tay cần mẫn, bằng tình yêu của mình, nhiều nghệ nhân tại nơi đây, vẫn giữ trọn vẹn, ngày đêm cần mẫn để nét đẹp văn hóa ngày càng được phát triển chứ không phải mai một theo thời gian.

Nghệ nhân Phạm Khắc Hà - Chủ tịch Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc giới thiệu sản phẩm lụa tiến vua

Lớn lên trong thời chiến, người con làng Vạn Phúc (nay thuộc quận Hà Đông, TP Hà Nội) - ông Phạm Khắc Hà lựa chọn lên đường vào Nam chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Những năm tháng chiến tranh gian khổ đã trở thành đoạn ký ức không thể nào quên đối với ông.

Xa quê nhiều năm nhưng hình ảnh tấm lụa cùng khung dệt vẫn luôn hiện hữu trong trái tim ông. Bởi lẽ thanh niên Vạn Phúc sinh ra và lớn lên tại mảnh đất này vẫn luôn được tiếp thu truyền thống nghề dệt lụa. Gia đình ông Hà đã gắn bó với nghề dệt từ bao đời nay, chính vì vậy mà chàng thanh niên khi đó mang trong mình niềm khao khát được tiếp tục theo cha ông nối nghề.

Ông Hà chia sẻ: “Tôi gắn bó với nghề lâu đến vậy cũng là nhờ truyền thống cha ông truyền dạy và cái say mê với nghề đã được hình thành từ rất sớm. Là một người con đất Lụa, tôi đã quyết tâm giữ và phát triển nghề, đưa Lụa Vạn Phúc thành công được như hôm nay”.

Đối với ông Hà, lụa Vạn Phúc rất đặc biệt, nó mang một nét đặc sắc rất riêng mà chỉ nơi đây mới có. Hoa văn trên tấm lụa được vẽ tay tỉ mỉ rồi dệt lên chứ không giống các sản phẩm nơi khác chỉ đơn thuần là in lên.

Nhắc lại chuyện hồi sinh nghề dệt lụa, đặc biệt là việc góp công khôi phục dòng lụa vân từng một thời làm nên thương hiệu của làng, ông Hà kể: “Năm 1991, tôi nghỉ hẳn công việc tại nhà máy. Thời điểm đó, người làng bỏ nghề nhiều. Họ đua nhau bán máy dệt, gỡ bỏ khung cửi rồi bỏ làng, bỏ quê đi xứ khác làm thuê, kiếm sống… cảnh làng nghề buồn và đìu hiu lắm”.

Người làng đua nhau bỏ nghề nhưng cảnh tượng đó chẳng làm ông Hà chán nản, “chất lính” cứng cỏi luôn thôi thúc ông Hà phải giữ nghề. “Gia đình tôi đã có ít nhất 5 đời làm nghề dệt lụa tơ tằm truyền thống, bản thân tôi từ khi lên 10, tuổi thơ đã gắn liền với những sợi tơ, tiếng thoi dệt lụa.

Tôi luôn tâm niệm phải giữ lấy nghề vì nghề là máu thịt, mồ hôi, xương cốt cha ông làng Vạn Phúc để lại”. Vậy nên, bằng tất cả sự tâm huyết, quyên tâm giữ trọn nghề, bỏ ngoài tai những lời cười nhạo ông Hà đã dùng tất cả vốn liếng để xây dựng lại nghề dệt lụa.

Để nâng cao chất lượng sản phẩm và sức cạnh tranh trên thị trường, ông quyết định đầu tư, nâng cao công cụ sản xuất, kết hợp tìm hiểu thị trường để tìm đầu ra cho sản phẩm lụa tơ tằm truyền thống.

Để tạo ra sự khác biệt, ngoài những sản phẩm, mẫu mã truyền thống lâu đời, ông Hà còn sáng tạo thêm các sản phẩm mới. Sản phẩm lụa hoa dây mang đặc trưng riêng của cơ sở ông Hà ra đời. Đây là hàng lụa mỏng, có hoa nổi, hoa chìm. Điểm đặc biệt ở sản phẩm này là, hoa nổi trên mặt lụa thì bóng mịn, hoa chìm phải soi qua ánh sáng mới thấy được. Ông Hà bảo, nếu xét trìu tượng thì lụa hoa dây ẩn chứa phần nào nét đẹp dịu dàng, đằm thắm của người phụ nữ Việt Nam, thuần khiết mà thanh nhã.

Nhờ những đóng góp tích cực trong lĩnh vực phát triển làng nghề truyền thống, ông Phạm Khắc Hà liên tục được người dân tín nhiệm, giữ cương vị Chủ tịch hiệp hội làng nghề Vạn Phúc.

Năm 2015, ông Hà là nghệ nhân duy nhất được vinh danh bảng vàng gia tộc, được Ban tổ chức “Kí ức Hà Nội” tặng Giấy khen nghệ nhân lụa truyền thống. Cùng thời điểm này, ông được nhận Danh hiệu “Thương binh sản xuất, kinh doanh giỏi Thủ đô” - là một trong những Cựu chiến binh tiêu biểu được Ban Chấp hành Hội Cựu chiến binh Hà Nội vinh danh.