Siết chặt quản lý mạng xã hội, xây dựng không gian mạng an toàn

Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống người dân Việt Nam, từ kết nối cộng đồng, kinh doanh trực tuyến đến chia sẻ thông tin.

Theo báo cáo Digital Việt Nam 2025 từ Datareportal, tính đến tháng 5/2025, Việt Nam có 79,1 triệu người dùng internet, với 72 triệu người sử dụng ít nhất một nền tảng mạng xã hội, chiếm 91% người dùng internet và 73% tổng dân số. Tuy nhiên, sự bùng nổ này kéo theo nhiều bất cập như thông tin sai lệch, lừa đảo trực tuyến và các hành vi vi phạm pháp luật.

Để giải quyết, Chính phủ đã ban hành Nghị định 147/2024/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng, có hiệu lực từ 25/12/2024. Nghị định này, cùng với bối cảnh cải cách hành chính và sáp nhập các bộ ngành vào tháng 5/2025, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc siết chặt quản lý mạng xã hội và người dùng internet, hướng đến một không gian mạng an toàn, lành mạnh.

Sáp nhập bộ ngành và vai trò trung tâm trong quản lý không gian mạng

Từ tháng 3/2025, Việt Nam đã triển khai cải cách hành chính quy mô lớn theo Nghị quyết 176 của Quốc hội (18/2/2025), giảm số bộ từ 18 xuống 14, hợp nhất 10 bộ thành 5, nhằm tăng hiệu quả quản lý và thúc đẩy kinh tế.

Cụ thể, Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) đã sáp nhập với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) để hình thành Bộ KH&CN mới, chịu trách nhiệm quản lý khoa học, công nghệ, viễn thông, chuyển đổi số và thông tin mạng.

Theo Nghị định 55/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1/3/2025), Bộ KH&CN mới, do Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng dẫn dắt, quản lý 25 đơn vị, bao gồm các lĩnh vực như viễn thông, công nghệ thông tin, thương mại điện tử và chính sách chuyển đổi số quốc gia. Một số chức năng liên quan đến an ninh mạng đã được chuyển sang Bộ Công an, trong khi quản lý báo chí và xuất bản được giao cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Sự sáp nhập này tạo ra một “siêu bộ” với vai trò trung tâm trong quản lý không gian mạng, đặc biệt trong bối cảnh Nghị định 147/2024/NĐ-CP được triển khai. Bộ KH&CN mới không chỉ kế thừa nhiệm vụ của Bộ TT&TT cũ mà còn thúc đẩy tích hợp công nghệ và chuyển đổi số, tạo động lực cho việc thực thi các quy định về kiểm soát thông tin mạng.

Thách thức quản lý không gian mạng

Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội tại Việt Nam đã làm gia tăng các vấn đề nghiêm trọng. Theo báo cáo của Bộ KH&CN (cập nhật tháng 4/2025), từ tháng 1 đến tháng 4/2025, hơn 150.000 tài khoản và website nghi vấn lừa đảo trực tuyến đã bị vô hiệu hóa, nhưng các hành vi vi phạm vẫn tiếp diễn như: Thông tin sai lệch và tin giả; Lừa đảo trực tuyến; Nội dung độc hại ảnh hưởng trẻ em; “Báo hóa” mạng xã hội.

Cụ thể như, các tài khoản ảo trên Facebook, YouTube phát tán tin giả về chính sách nhà nước, y tế hoặc kinh tế, gây hoang mang dư luận. Ví dụ, tháng 2/2025, một số kênh YouTube lan truyền thông tin sai lệch về “khủng hoảng tài chính” tại Hà Nội, buộc Trung tâm Xử lý Tin giả Việt Nam yêu cầu gỡ bỏ 15 video trong 24 giờ.

Lực lượng công an nghiên cứu làm rõ thủ đoạn lừa đảo trên không gian mạng

Gần đây, tháng 3/2025, Công an TP HCM triệt phá một đường dây lừa đảo qua TikTok, chiếm đoạt hơn 1,2 tỷ đồng từ 300 nạn nhân, sử dụng tài khoản ảo giả mạo thương hiệu lớn.

Khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo (tháng 3/2025) cho thấy 35% trẻ em dưới 16 tuổi tiếp xúc với nội dung bạo lực hoặc không phù hợp trên TikTok và YouTube, với thời gian sử dụng mạng xã hội trung bình 6 giờ mỗi ngày.

Nhiều trang thông tin điện tử tổng hợp tự ý sản xuất nội dung điều tra, phóng sự, vi phạm quy định báo chí. Tháng 4/2025, Bộ KH&CN xử phạt 10 trang mạng xã hội với tổng số tiền 500 triệu đồng vì “báo hóa” và đăng tải nội dung sai lệch.

Nghị định 147/2024/NĐ-CP: Khung pháp lý mới

Nghị định 147/2024/NĐ-CP, ban hành ngày 9/11/2024, thay thế Nghị định 72/2013/NĐ-CP và Nghị định 27/2018/NĐ-CP, đưa ra các quy định chặt chẽ để quản lý thông tin mạng. Những điểm chính bao gồm:

Người dùng phải xác thực tài khoản bằng số điện thoại di động Việt Nam hoặc số định danh cá nhân. Trẻ em dưới 16 tuổi cần cha mẹ hoặc người giám hộ đăng ký và giám sát tài khoản, nhằm giảm tài khoản ảo và tăng trách nhiệm người dùng.

Các nền tảng phải gỡ bỏ nội dung vi phạm (tin giả, kích động bạo lực, nội dung độc hại) trong 24 giờ sau khi nhận yêu cầu từ Bộ KH&CN hoặc 48 giờ nếu có khiếu nại từ người dùng. Tài khoản vi phạm thường xuyên có thể bị khóa vĩnh viễn.

Cấm cấp phép trò chơi mô phỏng cờ bạc hoặc sử dụng hình ảnh lá bài. Người chơi dưới 18 tuổi bị giới hạn 60 phút mỗi phiên, tối đa 180 phút mỗi ngày trên tất cả trò chơi.

Các trang thông tin điện tử tổng hợp chỉ được đăng lại tin tức từ ba cơ quan báo chí, chậm hơn một giờ so với nguồn gốc và không được sản xuất nội dung điều tra, phóng sự. Mạng xã hội không được tổ chức bài viết thành chuyên mục cố định.

Các nền tảng xuyên biên giới (Facebook, YouTube, TikTok) có từ 100.000 lượt truy cập mỗi tháng từ Việt Nam phải thông báo thông tin liên hệ với Bộ KH&CN, lưu trữ dữ liệu người dùng, và cung cấp thông tin khi cơ quan chức năng yêu cầu. Nền tảng trong nước phải được cấp phép để cung cấp dịch vụ livestream hoặc hoạt động phát sinh doanh thu.

Nhiều người là nạn nhân của đối tượng lừa đảo qua mạng xã hội để làm nhiệm vụ, hưởng hoa hồng qua kênh tiktok

Nghị định 147/2024/NĐ-CP nhận được nhiều phản hồi từ người dân, phản ánh sự đồng thuận lẫn lo ngại.

Chị Trần Thị Lan, một phụ huynh ở quận Cầu Giấy, Hà Nội, chia sẻ: “Tôi rất ủng hộ việc xác thực tài khoản cho trẻ em. Con tôi từng xem những video không phù hợp trên TikTok, giờ có quy định này tôi yên tâm hơn”.

Anh Nguyễn Văn Hùng, chủ doanh nghiệp kinh doanh online tại Bắc Từ Liêm (Hà Nội), cho biết: “Tài khoản ảo làm mất uy tín thương hiệu của tôi. Nghị định giúp giảm lừa đảo, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh”.

Anh Lê Minh Tuấn, một sinh viên trường Đại học Hà Nội, bày tỏ: “Xác thực bằng số điện thoại hoặc CMND khiến tôi lo thông tin cá nhân bị lộ. Tôi có thể sẽ hạn chế đăng bài trên mạng”.

Chị Phạm Thị Hoa, chủ cửa hàng thời trang online tại phố Phạm Ngọc Thạch (Đống Đa, Hà Nội), chia sẻ: “Tôi chưa hiểu rõ cách xác thực tài khoản cho hoạt động livestream bán hàng. Nếu phải đầu tư thêm hệ thống, chi phí sẽ tăng, gây khó cho người kinh doanh nhỏ”.

Hành trình xây dựng không gian mạng lành mạnh

Nghị định 147/2024/NĐ-CP, kết hợp với sự sáp nhập Bộ TT&TT vào Bộ KH&CN, mang lại nhiều tác động tích cực. Xác thực tài khoản giúp giảm tài khoản ảo, hỗ trợ điều tra vi phạm và bảo vệ người dùng trước lừa đảo. Quy định về trẻ em dưới 16 tuổi bảo vệ nhóm đối tượng dễ tổn thương, trong khi kiểm soát nội dung ngăn chặn tin giả và thông tin độc hại.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh tại lễ công bố Nghị định 55 (Ngày 1/3/2025): “Sự hợp nhất của Bộ KH&CN và các quy định mới như Nghị định 147 sẽ tạo động lực để Việt Nam xây dựng một không gian mạng minh bạch, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia.”

Tuy nhiên, nghị định đối mặt với một số thách thức. Theo đó, Nghị định yêu cầu xác thực tài khoản và lưu trữ dữ liệu người dùng làm dấy lên lo ngại về quyền riêng tư, đòi hỏi các nền tảng đầu tư vào công nghệ bảo mật. Việc gỡ bỏ nội dung trong 24 giờ tạo áp lực cho các nhà cung cấp dịch vụ, với nguy cơ xóa nhầm nội dung hợp pháp.

Doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt trong lĩnh vực kinh doanh online, đối mặt với khó khăn trong việc tuân thủ quy định mới về xác thực và cấp phép livestream. Bộ KH&CN đã tổ chức 10 hội thảo (từ tháng 1 đến tháng 4/2025) để hướng dẫn doanh nghiệp, nhưng nhiều người vẫn chưa nắm rõ quy trình, đòi hỏi tăng cường tuyên truyền.

Nghị định 147/2024/NĐ-CP, được triển khai trong bối cảnh cải cách hành chính với sự sáp nhập Bộ TT&TT vào Bộ KH&CN, là bước đi chiến lược để kiểm soát thông tin mạng. Để nghị định phát huy hiệu quả, cần sự phối hợp đồng bộ. Bộ KH&CN phải tăng cường giám sát, hướng dẫn thực thi và phổ biến quy định đến người dân.

Các nền tảng như Meta, YouTube, TikTok cần đầu tư vào công nghệ kiểm duyệt và bảo mật dữ liệu. Người dùng, đặc biệt là phụ huynh và thanh niên, cần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và sử dụng mạng xã hội trách nhiệm.

Ý kiến người dân, từ sự ủng hộ của phụ huynh, doanh nghiệp đến lo ngại của giới trẻ, cho thấy cần triển khai nghị định minh bạch, với tuyên truyền rõ ràng để tạo đồng thuận. Các ví dụ thực tiễn, như xử lý lừa đảo, ngăn chặn tin giả và bảo vệ trẻ em, minh họa tiềm năng của nghị định trong việc xây dựng môi trường mạng an toàn.

Với Nghị định 147 và sự hỗ trợ từ Bộ KH&CN mới, Việt Nam đang khẳng định quyết tâm tạo dựng một không gian số minh bạch, nơi công nghệ phục vụ con người mà không trở thành hiểm họa. Như Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long nhấn mạnh tại hội nghị ngày 15/4/2025: “Nghị định 147 là công cụ để bảo vệ quyền lợi người dân, thúc đẩy chuyển đổi số và đảm bảo an ninh mạng trong kỷ nguyên mới”.