Phát triển làng nghề Hà Nội: Khi du lịch và chuyển đổi số cùng vào cuộc

Làng nghề Hà Nội – tiềm năng lớn, dư địa rộng

Hà Nội hiện có khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó 337 làng nghề truyền thống đã được công nhận. Đây là con số lớn nhất cả nước, phản ánh bề dày lịch sử cũng như sự phong phú về loại hình nghề thủ công trên địa bàn Thủ đô. Các làng nghề không chỉ tạo sinh kế cho hàng chục nghìn lao động nông thôn mà còn lưu giữ những giá trị văn hóa đặc sắc, góp phần định hình bản sắc vùng đất Thăng Long – Hà Nội.

Đông đảo du khách đến Liên hoan Ẩm thực và Du lịch làng nghề, phố nghề 2025

Những làng nghề tiêu biểu như gốm sứ Bát Tràng, dệt lụa Vạn Phúc, mây tre đan Phú Vinh, nón Chuông, sơn mài Hạ Thái… đã tạo dựng được thương hiệu trên thị trường trong nước và quốc tế. Sản phẩm làng nghề Hà Nội hiện đã xuất khẩu tới gần 90 quốc gia và vùng lãnh thổ, đóng góp quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng thủ công mỹ nghệ của Việt Nam.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Đình Hoa, làng nghề Thủ đô có lợi thế rất lớn về chiều sâu văn hóa và kỹ năng nghề, song việc phát triển vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Phần lớn cơ sở sản xuất còn nhỏ lẻ, công nghệ chậm đổi mới, khả năng liên kết chuỗi còn hạn chế. Nhiều làng nghề dù nổi tiếng nhưng chưa được tổ chức bài bản để trở thành điểm đến du lịch, dẫn đến giá trị gia tăng từ hoạt động dịch vụ chưa cao.

Thực tế cũng cho thấy, quá trình đô thị hóa nhanh đã tạo áp lực lớn lên không gian làng nghề. Một số nghề truyền thống đứng trước nguy cơ mai một do thiếu lao động kế cận, môi trường sản xuất bị thu hẹp, trong khi thị trường ngày càng đòi hỏi sản phẩm có chất lượng, mẫu mã và câu chuyện rõ ràng hơn. Đây là bài toán đặt ra cho Hà Nội trong việc vừa bảo tồn, vừa phát triển làng nghề theo hướng bền vững.

Du lịch và chuyển đổi số – hướng đi tất yếu nâng cao giá trị làng nghề

Trong bối cảnh đó, du lịch được xác định là một trong những động lực quan trọng giúp làng nghề Hà Nội mở rộng không gian phát triển. Khi làng nghề trở thành điểm đến, sản phẩm thủ công không chỉ được tiêu thụ như một loại hàng hóa mà còn được nâng tầm thông qua trải nghiệm văn hóa, lịch sử và sáng tạo.

Du khách trải nghiệm Liên hoan Ẩm thực và Du lịch làng nghề, phố nghề 2025

Ông Nguyễn Đình Hoa cho rằng, phát triển du lịch làng nghề cần chuyển từ tư duy “bán sản phẩm” sang “bán trải nghiệm”. Theo đó, mỗi làng nghề phải được nhìn nhận như một không gian văn hóa sống, nơi du khách có thể tìm hiểu lịch sử hình thành nghề, trực tiếp quan sát và tham gia vào các công đoạn sản xuất, gặp gỡ nghệ nhân và cảm nhận nhịp sống của làng quê truyền thống.

Thực tiễn cho thấy, một số làng nghề của Hà Nội đã từng bước đi theo hướng này. Bát Tràng không chỉ là trung tâm sản xuất gốm sứ mà đang dần hình thành không gian du lịch – sáng tạo, kết hợp giữa sản xuất, trưng bày và trải nghiệm. Vạn Phúc cũng khai thác giá trị của làng lụa truyền thống để phát triển du lịch gắn với không gian văn hóa, góp phần quảng bá hình ảnh làng nghề trong quá trình hội nhập.

Cùng với du lịch, chuyển đổi số được xem là công cụ quan trọng giúp làng nghề thích ứng với xu thế tiêu dùng mới. Việc số hóa sản phẩm, xây dựng cơ sở dữ liệu, ứng dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, quảng bá trên các nền tảng số và tham gia thương mại điện tử đang mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn cho các cơ sở sản xuất.

Theo đại diện Sở Du lịch Hà Nội, thành phố đang định hướng xây dựng các tuyến du lịch làng nghề gắn với các điểm đến văn hóa – lịch sử, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quảng bá, giới thiệu sản phẩm và điểm đến. Các chương trình hỗ trợ đào tạo kỹ năng số cho người dân làng nghề cũng được triển khai nhằm giúp họ chủ động hơn trong hoạt động kinh doanh và xúc tiến thương mại.

Việc làng nghề gốm sứ Bát Tràng và làng nghề dệt lụa Vạn Phúc được công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu là minh chứng cho tiềm năng và vị thế của làng nghề Hà Nội. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, danh hiệu chỉ thực sự phát huy giá trị khi được cụ thể hóa bằng các sản phẩm du lịch đặc trưng, mô hình kinh tế hiệu quả và sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương.

Phát triển bền vững từ bảo tồn đến đổi mới sáng tạo

Phát triển làng nghề Hà Nội gắn với du lịch và chuyển đổi số không chỉ là giải pháp trước mắt mà là chiến lược lâu dài. Để đạt được mục tiêu này, việc bảo tồn giá trị truyền thống cần song hành với đổi mới sáng tạo, trong đó con người – đặc biệt là đội ngũ nghệ nhân – giữ vai trò trung tâm.

Thực tiễn cho thấy, những làng nghề phát triển hiệu quả đều là nơi có sự đồng thuận cao trong cộng đồng, có quy hoạch rõ ràng và biết tận dụng các chính sách hỗ trợ của Thành phố. Việc đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao kỹ năng nghề và kỹ năng số, cải thiện môi trường sản xuất và xây dựng sản phẩm du lịch có bản sắc là những yếu tố then chốt quyết định tính bền vững.

Các sản phẩm của làng nghề mộc Vạn Điểm được đông đảo du khách trong nước và quốc tế yêu thích. Ảnh: VGP.

Bên cạnh đó, phát triển du lịch làng nghề cần được đặt trong tổng thể quy hoạch đô thị và nông thôn, bảo đảm hài hòa giữa phát triển kinh tế và gìn giữ không gian văn hóa truyền thống. Việc chạy theo lợi ích ngắn hạn, thương mại hóa quá mức có thể làm mai một bản sắc – yếu tố cốt lõi tạo nên sức hấp dẫn của làng nghề.

Trong bối cảnh Hà Nội hướng tới xây dựng Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại và sáng tạo, việc du lịch và chuyển đổi số cùng vào cuộc chính là cơ hội để làng nghề khẳng định vai trò và vị thế mới. Khi di sản được bảo tồn bằng những cách làm phù hợp với thời đại, làng nghề Hà Nội sẽ không chỉ là ký ức của quá khứ mà còn trở thành động lực phát triển quan trọng cho kinh tế – xã hội Thủ đô hôm nay và mai sau.