Nhiều nhà đầu tư mua trái phiếu vì ham lãi suất cao, không hiểu rõ rủi ro

Chất lượng nhà đầu tư trái phiếu doanh nghiệp chưa cao

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc, việc phát triển thị trường vốn trung, dài hạn như thị trường trái phiếu doanh nghiệp là công việc hết sức khó khăn.

Trên thực tế, khung khổ pháp lý đối với thị trường này đã bắt đầu từ năm 1994, tuy nhiên đến năm 2016, thị trường mới bước vào giai đoạn phát triển và trong giai đoạn này đã có phát sinh một số vấn đề ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của thị trường.

Mặc dù Bộ Tài chính đã theo sát tình hình phát triển của thị trường để báo cáo Quốc hội, Chính phủ có các điều chỉnh chính sách nhưng không thể phủ nhận những khó khăn, thách thức, rủi ro mà thị trường phải đối mặt.

Nguyên nhân chính là do một số doanh nghiệp lợi dụng cơ chế khuyến khích tự do kinh doanh, hoạt động, lựa chọn hình thức, phương thức huy động, phân bổ, sử dụng vốn được quy định tại Luật Doanh nghiệp 2020 cộng thêm sự thiếu thông tin của một số nhà đầu tư để tăng vốn ảo, sau đó phát hành trái phiếu doanh nghiệp với khối lượng lớn.

Đặc biệt là đối với doanh nghiệp kinh doanh bất động sản là lĩnh vực có nhiều rủi ro, các doanh nghiệp sử dụng đòn bẩy tài chính lớn nhưng chưa có quy định về chỉ tiêu an toàn tài chính trong lĩnh vực xây dựng và bất động sản, bao gồm các chỉ tiêu về giới hạn huy động vốn khi cấp phép hoạt động kinh doanh bất động sản, cấp phép các dự án đầu tư, kinh doanh bất động sản đảm bảo doanh nghiệp có đủ năng lực tài chính để triển khai dự án.

Bên cạnh đó, chất lượng nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư cá nhân chưa cao, kiến thức tài chính, năng lực phân tích rủi ro của nhiều nhà đầu tư hạn chế. Nhiều nhà đầu tư chuyên nghiệp là cá nhân mua trái phiếu chỉ vì lãi suất cao, không hiểu rõ rủi ro, quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật, mặc dù đã được các cơ quan Nhà nước thông tin, tuyên truyền, cảnh báo rất nhiều lần.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc.

Mặt khác, tính tuân thủ và đạo đức nghề nghiệp của một số doanh nghiệp phát hành và tổ chức cung cấp dịch vụ chưa cao. Nguyên nhân của những bất ổn trong thời gian vừa qua xuất phát từ một số tổ chức, trong đó có ngân hàng thương mại, đã phân phối trái phiếu cho một số lượng lớn các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ bao gồm cả những người dân gửi tiền tiết kiệm ngân hàng.

Cùng với đó, hoạt động giám sát, kiểm tra, thanh tra của các cơ quan quản lý Nhà nước còn gặp nhiều khó khăn do phạm vi, đối tượng liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp ngày càng mở rộng, các hành vi vi phạm pháp luật trên thị trường ngày càng tinh vi, khó phát hiện và xử lý.

Quy định pháp luật về người có liên quan, sở hữu chéo, tăng vốn điều lệ của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật doanh nghiệp còn chưa đầy đủ. Cơ chế và nguồn lực giám sát liên thông giữa các lĩnh vực của thị trường tài chính còn hạn chế.

Theo ông Phớc, đứng trên góc độ cơ quan quản lý Nhà nước, cơ quan quản lý đã đúc rút ra một số bài học kinh nghiệm.

Thứ nhất là phải coi trọng công tác phân tích, dự báo tình hình để chủ động, linh hoạt và ứng phó nhanh với những biến động về kinh tế - tài chính trong và ngoài nước; phối hợp chặt chẽ chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ và các chính sách vĩ mô khác để giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế, tạo điều kiện ổn định, phát triển nhanh, an toàn, hiệu quả, bền vững thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Thứ hai, phát triển cân đối, hài hòa các kênh cung ứng vốn từ thị trường vốn, thị trường tín dụng và mối quan hệ liên thông giữa các thị trường với đối tượng sử dụng vốn là các doanh nghiệp trong nền kinh tế.

Thứ ba, trong chỉ đạo, điều hành cần sự chủ động, linh hoạt, sáng tạo để ứng biến kịp thời với sự vận động của thị trường, đảm bảo mục tiêu an toàn, lành mạnh, hiệu quả, bền vững.

Thứ tư, cơ quan quản lý cũng cần phải tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, phát hiện sớm các nguy cơ, rủi ro và các sai phạm để răn đe, chấn chỉnh, đảm bảo sự an toàn của thị trường.

Thứ năm, tăng cường công tác đào tạo, tuyên truyền, phổ biến kiến thức tài chính theo các cấp độ cho các nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư cá nhân để hiểu rõ về rủi ro, quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật khi tham gia thị trường.

Thị trường dần lấy lại niềm tin nhà đầu tư

Người đứng đầu Bộ Tài chính cho biết, trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2022, thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển nhanh với quy mô tăng trưởng bình quân khoảng 33%/năm, đáp ứng nhu cầu huy động vốn dài hạn cho nền kinh tế theo đúng chủ trương, mục tiêu của Đảng và Nhà nước là phát triển cân bằng giữa thị trường tín dụng và thị trường trái phiếu nhằm giảm áp lực cho hệ thống ngân hàng.

Các vụ việc liên quan đến Tập đoàn Tân Hoàng Minh, Ngân hàng SCB đã tác động tiêu cực đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Tuy nhiên, trong năm 2022, thị trường trái phiếu doanh nghiệp có nhiều biến động, do ảnh hưởng của thị trường tài chính trong và ngoài nước, các vụ việc liên quan đến Tập đoàn Tân Hoàng Minh, Ngân hàng SCB đã tác động tiêu cực đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp, niềm tin của nhà đầu tư suy giảm, doanh nghiệp hạn chế phát hành trái phiếu.

Trước bối cảnh đó, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành triển khai đồng bộ các giải pháp về hoàn thiện pháp luật, quản lý giám sát để vừa ổn định, khôi phục niềm tin của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, vừa chấn chỉnh, xử lý nghiêm các sai phạm để thị trường phát triển minh bạch, hiệu quả.

Với các giải pháp của Chính phủ, Bộ Tài chính và các bộ, ngành, trong năm 2023, thị trường trái phiếu doanh nghiệp bắt đầu có sự phục hồi, đặc biệt kể từ thời điểm sau khi Nghị định số 08/2023/NĐ-CP bắt đầu có hiệu lực.

Theo đó, từ khi Nghị định số 08/2023/NĐ-CP có hiệu lực đến hết năm 2023 đã có 81 doanh nghiệp phát hành với khối lượng 269,5 nghìn tỷ đồng, so với 2 tháng đầu năm, các doanh nghiệp chỉ phát hành được 882 tỷ đồng cho thấy sự phục hồi tốt của thị trường.

Đồng thời, các doanh nghiệp đã tích cực bố trí nguồn lực thanh toán trái phiếu doanh nghiệp đến hạn và thực hiện đàm phán với nhà đầu tư cũng như tái cơ cấu và gia hạn trái phiếu doanh nghiệp nhằm giảm áp lực trả nợ gốc, lãi khi trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn. Khối lượng mua lại trái phiếu doanh nghiệp tính đến hết năm 2023 đạt 238 nghìn tỷ và đã có nhiều doanh nghiệp đã có phương án đàm phán.

Thời điểm hiện nay, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã có dấu hiệu phục hồi, từng bước khắc phục lại niềm tin của nhà đầu tư sau sự việc Ngân hàng SCB xảy ra vào cuối năm 2022.

Trong đó, việc Chính phủ ban hành Nghị định số 08/2023/NĐ-CP được các Hiệp hội, thành viên thị trường đánh giá cao, góp phần ổn định tâm lý nhà đầu tư, giãn áp lực trả nợ trái phiếu đáo hạn. Đồng thời, Nghị định số 08/2023/NĐ-CP cũng là văn bản pháp lý tiền đề làm cơ sở để các bộ ngành tiếp tục ban hành các văn bản nhằm tháo gỡ khó khăn ngắn hạn của thị trường tài chính.

Theo nhận định của lãnh đạo Bộ Tài chính, các chính sách và giải pháp của Chính phủ thời gian qua đã giúp ổn định tâm lý thị trường, cùng với đó việc quyết liệt triển khai công tác kiểm tra, giám sát và thông tin, tuyên truyền, cảnh báo rủi ro.

"Các chủ thể tham gia thị trường từ nhà đầu tư đến doanh nghiệp phát hành, các tổ chức cung cấp dịch vụ đã tăng cường tính tuân thủ pháp luật, minh bạch hơn trong hoạt động. Đây là chuyển biến quan trọng để thị trường phát triển thị trường bền vững, an toàn, hiệu quả hơn", ông Phớc nói.

Cũng theo lãnh đạo Bộ Tài chính, khối lượng trái phiếu đáo hạn năm 2024 cũng ở mức tương đối cao, khoảng 301 nghìn tỷ đồng. Tuy nhiên, so với bối cảnh giai đoạn cuối năm 2022 và các tháng đầu năm 2023 khi vụ việc ngân hàng SCB xảy ra, kinh tế vĩ mô và thị trường tài chính, tiền tệ hiện nay đều ổn định hơn rất nhiều.

Tăng trưởng GDP có xu hướng phục hồi, quý sau cao hơn quý trước, tính chung cả năm 2023, lạm phát được kiểm soát ở mức phù hợp; cung cầu hàng hóa thiết yếu được bảo đảm, hoạt động mua sắm hàng hóa, tiêu dùng nội địa duy trì mức tăng khá; số lượng doanh nghiệp đăng ký thành lập mới tăng 7,2% so với năm 2022. Đầu tư công được đẩy mạnh về số vốn thực hiện, tốc độ tăng tỷ lệ giải ngân ở mức cao, an sinh xã hội được quan tâm kịp thời, hiệu quả.

Đây là các điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh, có dòng tiền để thực hiện nghĩa vụ thanh toán gốc, lãi với nhà đầu tư. Đối với từng ngành, lĩnh vực có đặc điểm hoạt động riêng, theo đó mức độ phục hồi, phát triển khác nhau.

Đáng nói, riêng đối với lĩnh vực bất động sản, thị trường đã có dấu hiệu phục hồi, số lượng dự án đã hoàn thành quý IV/2023 là 29 dự án, cao hơn so với số dự án đã hoàn thành trong Quý III/2023 là 21 dự án, quý II/2023 là 7 dự án, quý I/2023 là 14 dự án. Sau khi Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đất đai được Quốc hội thông qua, các khó khăn pháp lý cho thị trường bất động sản đã từng bước được tháo gỡ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp sớm hoàn thành dự án, có dòng tiền để thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với nhà đầu tư.

Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho rằng, thị trường trái phiếu doanh nghiệp nằm trong tổng thể thị trường tài chính, có mối quan hệ chặt chẽ với diễn biến kinh tế vĩ mô trong, ngoài nước và các chính sách điều hành vĩ mô tổng thể, các giải pháp tháo gỡ khó khăn thị trường bất động sản, tín dụng ngân hàng, chứng khoán.

Đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành triển khai quyết liệt các giải pháp đồng bộ, kể từ quý II/2023 tình hình thị trường trái phiếu doanh nghiệp có dấu hiệu cải thiện và tâm lý nhà đầu tư đã dần ổn định trở lại, một số tổ chức chủ động mua lại trái phiếu để cơ cấu lại nguồn vốn, hoạt động đàm phán cơ cấu lại trái phiếu tiếp tục được triển khai giúp tổ chức phát hành trước mắt có thêm thời gian phục hồi sản xuất kinh doanh và tạo ra dòng tiền trả nợ, tháo gỡ áp lực thanh khoản.