Nguy cơ xung đột giữa các đồng minh NATO ở Đông Địa Trung Hải nhấn chìm khu vực

Tàu khảo sát Oruc Reis của Thổ Nhĩ Kỳ, được hộ tống bởi hai tàu hải quân, trên vùng biển Đông Địa Trung Hải hôm 20/8/2020. Ảnh: CNN

Mâu thuẫn mới trên những tranh chấp cũ

Căng thẳng đang âm ỉ ở vùng biển phía Đông Địa Trung Hải giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, đều là các đồng minh của NATO nhưng là đối thủ trong lịch sử, có thể bùng phát thành một cuộc đối đầu quân sự. Hôm 25/8, các tàu hải quân của cả hai nước đều phô trương lực lượng tại khu vực tranh chấp ở Đông Địa Trung Hải trong bối cảnh cuộc chạy đua giành nguồn dự trữ khí đốt và dầu mỏ đang đẩy thêm mâu thuẫn mới vào những tranh chấp cũ.

Căng thẳng lại bùng lên khi Ankara thông báo gia hạn chương trình thăm dò địa chấn ở vùng biển tranh chấp, dự kiến ban đầu kết thúc vào ngày 24/8. "Các tàu hải quân của Thổ Nhĩ Kỳ và đồng minh sẽ tiến hành các cuộc huấn luyện hàng hải ở phía Đông Địa Trung Hải vào ngày 25/8 để thúc đẩy sự phối hợp và khả năng tương tác", Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ cho biết.

Theo một nghiên cứu năm 2010 của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, ước tính có khoảng 1,7 tỷ thùng dầu có thể khai thác và 122 nghìn tỷ feet khối khí tại khu vực lòng chảo Levant ở Đông Địa Trung Hải.

Bản đồ khu vực tranh chấp ở Đông Địa Trung Hải. Ảnh: BBC

Hy Lạp coi việc thăm dò khí đốt của Thổ Nhĩ Kỳ là bất hợp pháp. Athens đã phản ứng bằng cách đưa ra thông điệp phản đối và thông báo tổ chức các cuộc tập trận hải quân tại cùng địa điểm ở phía Nam Thổ Nhĩ Kỳ và đảo Kastellorizo - Hy Lạp, chỉ cách bờ biển Thổ Nhĩ Kỳ hơn 1,6 km.

Phát ngôn viên chính phủ Hy Lạp Stelios Petsas nói với các phóng viên hôm 24/8: "Hy Lạp đang phản ứng một cách bình tĩnh và sẵn sàng cả trên phương diện ngoại giao và hành động. Và với niềm tin quốc gia, chúng tôi sẽ làm mọi thứ cần thiết để bảo vệ quyền chủ quyền của mình".

Trong khi đó, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan gọi phản ứng của Hy Lạp là "phá bĩnh" và "gây nguy hiểm tới an toàn hàng hải" với các tàu trong khu vực. "Từ lúc này, Hy Lạp sẽ là nước duy nhất chịu trách nhiệm về bất kỳ diễn biến tiêu cực nào trong khu vực", ông Erdogan nói hôm 24/8.

Đức nỗ lực hòa giải

Trong khi các đồng minh NATO sử dụng chính sách “ngoại giao pháo hạm”, kéo thêm nhiều quốc gia vào tranh chấp, thì Đức đang tìm cách giảm leo thang căng thẳng có nguy cơ lan ra khắp khu vực. “Các cửa sổ đối thoại giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ lúc này phải được mở rộng hơn và không được đóng lại. Ngoài ra, thay vì những hành động khiêu khích mới, chúng ta giờ đây cần các bước để tháo ngòi và bắt đầu thảo luận trực tiếp”, Ngoại trưởng Đức Heiko Maaas đăng trên Twitter trước chuyến thăm tới cả Athens và Ankara ngày 25/8 nhằm tìm cách đưa hai nước trở lại bàn đàm phán.

Các tàu chiến tham gia cuộc tập trận Hy Lạp-Mỹ ở phía nam đảo Crete, vào ngày 24/8/2020. Ảnh: Bộ Quốc phòng Hy Lạp

Những nỗ lực của Đức nhằm đạt được một thỏa thuận giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ từng gặp thất bại hồi tháng 7 vừa qua. Thổ Nhĩ Kỳ chỉ tạm dừng các cuộc khảo sát khí đốt trong khu vực tranh chấp trong khi các cuộc đàm phán đang diễn ra. Tuy nhiên, đàm phán đã thất bại sau khi Hy Lạp ký một thỏa thuận phân định ranh giới trên biển với Ai Cập và kể từ đó, Ankara nối lại các cuộc khảo sát trong vùng biển tranh chấp.

Bộ trưởng Năng lượng Thổ Nhĩ Kỳ Fatih Donmez cho biết các tàu của nước này tiếp tục hoạt động “theo luật pháp quốc tế”, đồng thời cho rằng Hy Lạp đang tìm cách “liên minh” với các nước khác vì “thiếu tín nhiệm”.

Ông Donmez dường như ám chỉ việc Hy Lạp nhận hỗ trợ từ Pháp và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Để thể hiện tình đoàn kết với Hy Lạp, Pháp cho biết họ sẽ tăng cường hiện diện quân sự ở Đông Địa Trung Hải để đáp trả việc Thổ Nhĩ Kỳ thăm dò dầu khí và triển khai máy bay chiến đấu, tàu chiến đến khu vực đảo Crete của Hy Lạp vào giữa tháng 8.

Tàu khảo sát Oruc Reis của Thổ Nhĩ Kỳ ngoài khơi bờ biển Antalya ngày 24/7/2020. Ảnh: DHA

Khí đốt - nguồn cơn mới của tranh chấp

Tranh chấp lãnh thổ giữa Thổ Nhĩ Kỳ, Hy Lạp và Cyprus (Síp) vốn âm ỉ trong khu vực nhiều năm qua. Tuy nhiên, "các nguồn khí đốt tự nhiên ngoài khơi của khu vực đã thay đổi tất cả trong 5 năm trở lại đây", Michael Tanchum, thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu An ninh và Châu Âu của Áo cho biết. Theo chuyên gia này, nguồn tài nguyên khí đốt đã biến nơi đây thành "một chiến trường quan trọng, hội tụ các đứt gãy địa chính trị lớn liên quan đến EU, Trung Đông và Bắc Phi”.

Khu vực tranh chấp cũng liên quan đến các yêu sách lãnh thổ từ Cyprus. Hòn đảo bị chia cắt giữa Cộng hòa Thổ Bắc Cyprus tự xưng (của người Cyprus gốc Thổ Nhĩ Kỳ ở phía Bắc - vốn chỉ được Thổ Nhĩ Kỳ công nhận) và Cộng hòa Cyprus (của người Cyprus gốc Hy Lạp ở phía Nam, được quốc tế công nhận).

Các tàu chiến tham gia cuộc tập trận quân sự Hy Lạp-Mỹ ở phía nam đảo Crete, vào ngày 24/8. Ảnh: Bộ Quốc phòng Hy Lạp

Cộng hòa Cyprus đã cấp cho các công ty quốc tế, như ENI của Italy, Total của Pháp, giấy phép khai thác trữ lượng khí đốt ở Đông Địa Trung Hải. Và Ankara đã phản ứng rằng hành động này đã loại người Cyprus gốc Thổ Nhĩ Kỳ khỏi nguồn lợi tài nguyên khí đốt.

“Cả Pháp và đối tác thân thiết là UAE cạnh tranh với Thổ Nhĩ Kỳ để giành ảnh hưởng trên khắp Trung Đông và châu Phi. Đông Địa Trung Hải là nơi Pháp và UAE có thể gây áp lực lên Thổ Nhĩ Kỳ tại một khu vực mà Ankara coi là sống còn với lợi ích quốc gia. Điều này khiến Thổ Nhĩ Kỳ đáp trả bằng cách tăng gấp đôi các hành động leo thang”, ông Tanchum bình luận.

Nhưng những rủi ro của cuộc đối đầu này là rõ ràng. Chuyên gia Tanchum cho biết: “Đã xảy ra một vụ va chạm giữa tàu chiến Hy Lạp và tàu chiến Thổ Nhĩ Kỳ, trong đó tàu Thổ Nhĩ Kỳ chịu một số thiệt hại”. "Nguy cơ tính toán sai lầm hoặc các sự cố khác - có thể khơi ngòi cho một cuộc đụng độ mở không ai mong muốn - hiện đang ở mức cao nguy hiểm”, ông nói.