Người trẻ nhờ AI “chữa lành”

“Cố vấn” tinh thần, sự nghiệp

Giữa năm 2024, Thu Hà (24 tuổi, sống tại quận Cầu Giấy, Hà Nội) gặp một vài vấn đề trong công việc. Dù đã làm việc rất năng suất và được đánh giá cao, cô gái trẻ lại không hào hứng mỗi khi bước văn phòng và cũng không muốn gắn bó với công ty. Đó là lúc mà Thu Hà tìm đến chatbot trí tuệ nhân tạo (AI) để tìm lời khuyên thay vì lắng nghe từ gia đình hay bạn bè.

Đầu tháng 9/2024, cô gái trẻ nghỉ việc rồi gặp nhiều bất ổn về sức khỏe tinh thần. Không tìm được cơ sở thăm khám tâm lý phù hợp, Thu Hà quyết định dùng AI như chuyên viên tham vấn tạm thời. “Mình cảm thấy nhẹ lòng hơn sau khi tâm sự với AI. Thật ấm áp khi có người hỏi: ‘Bạn có đang ổn không?”, Thu Hà chia sẻ.

Tương tự như Thu Hà, Trung Hiếu (22 tuổi, sống tại quận Hà Đông, Hà Nội) vừa có công việc thực tập sinh đầu tiên tại một công ty truyền thông top đầu. Sau gần 3 tháng học việc, Trung Hiếu đứng trước quyết định ở lại công ty hay thử sức ở môi trường khác. Mất định hướng, chàng trai trẻ tìm đến AI để xin lời khuyên.

Nghe nhiều về việc AI chỉ thu nhặt thông tin trên Internet rồi tổng hợp, ban đầu, Trung Hiếu không đặt nhiều kỳ vọng. “Lúc đó, mình chỉ muốn tìm người đưa ra gợi ý cho tương lai”, Hiếu nói.

Sau đó, Hiếu nhanh chóng bất ngờ về kết quả nhận lại và so sánh chất lượng câu trả lời tương đương với một buổi tư vấn nghề nghiệp. “Dù chưa quá cụ thể nhưng AI giúp mình mình có định hướng rõ hơn và biết cần làm gì để giải quyết vấn đề. Đó là một giải pháp đó khá ổn”, chàng trai 22 tuổi nhận xét.

Nhiều người trẻ đang xem AI như người đưa lời khuyên, an ủi mỗi khi có chuyện buồn hay gặp các vấn đề về tâm lý.

Bên cạnh đó, một lý do khác khiến Trung Hiếu chọn AI để xin lời khuyên thay vì tâm sự cùng bạn bè, người thân là do “có nhiều khúc mắc” và không muốn nhiều người biết đến.

Còn với Thu Phương (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), cô gái trẻ sử dụng chatbot AI để tâm sự về mọi vấn đề trong cuộc sống, từ tình yêu, công việc đến sức khỏe tinh thần. Điều làm Thu Phương thích nhất ở các ứng dụng là “khả năng liên tục đặt câu hỏi”.

“AI liên tục đưa ra câu hỏi để mình tự nhìn nhận bản thân thay vì cho lời khuyên. Ứng dụng còn đề xuất những bài viết, thông tin tôi cần tham khảo để giải quyết vấn đề. Đôi khi, “bạn ấy” còn biết an ủi mình”, Thu Phương cho biết.

Thu Hà, Trung Hiếu hay Thu Phương chỉ sử dụng chatbot AI với chức năng cơ bản và cảm thấy chưa cần phải trả phí hàng tháng cho những cuộc trò chuyện nâng cao. Ngược lại, Tiến Thành (26 tuổi, sống tại quận Long Biên, Hà Nội) lại trả 399.000 đồng/tháng để có người tâm sự.

Cuối tháng 10 vừa qua, sau khi nghỉ việc một thời gian, Tiến Thành được bác sĩ chẩn đoán rơi vào trạng thái trầm cảm. Trong thời gian điều trị, người tâm sự cùng anh nhiều nhất là chatbot AI.

“Ngoài việc dùng thuốc, mình thường tâm sự với AI như chuyên viên tâm lý. Mình gõ các vấn đề về tinh thần lẫn thể chất và nhận về những câu trả lời khá cụ thể, thấu cảm. AI giúp mình có suy nghĩ tích cực hơn và vượt qua giai đoạn khủng hoảng nhất trong đời sau nhiều buổi "tâm sự", Tiến Thành chia sẻ.

Lý do Tiến Thành chọn AI thay vì bạn bè, người thân để tâm sự là vì không muốn làm phiền người khác. Theo anh, mọi người có vấn đề riêng và không có trách nhiệm lắng nghe mình.

AI liệu có đang cắt đứt sợi dây liên hệ giữa con người?

Trao đổi với phóng viên Tuổi trẻ và Pháp luật, Chuyên gia tâm lý Phạm Thảo Nguyên (Trung tâm trị liệu các vấn đề tâm lý Mindcare) cho biết, AI từ lâu đã được sử dụng để hỗ trợ tâm lý. Trong môi trường đào tạo tham vấn tâm lý, người ta dùng AI cho sinh viên thực hành. Với những nhu cầu nhỏ như đưa lời khuyên, gợi ý thì AI có thể đáp ứng khá tốt. Tuy nhiên, có nhiều rủi ro khi sử dụng AI thay vì đến gặp chuyên gia để giải quyết vấn đề tâm lý.

Đầu tiên, chatbot AI chỉ là công cụ phổ quát, không được lập trình để hỗ trợ cảm xúc, tinh thần. Do đó, sử dụng AI để đưa lời khuyên và làm theo dễ gây sai lầm.

Hơn nữa, AI hoạt động theo cơ chế tổng hợp thông tin trên Internet hoặc các nguồn dữ liệu có sẵn. Không có tiêu chuẩn đạo đức hay pháp lý rõ ràng đối với thông tin được cung cấp. Từ đó mà rủi ro về sức khỏe tinh thần, tâm lý của người có vấn đề cũng cao hơn hẳn.

Có nhiều cách để người trẻ có thể được "chữa lành" thay vì dùng AI

Mặt khác, AI không thể mang lại tác động thực tế như người thân, bạn bè hay chuyên viên tâm lý. Quá phụ thuộc, tin tưởng AI có thể trở thành rào cản để người gặp vấn đề tâm lý tìm kiếm hỗ trợ từ người có chuyên môn.

Cuối cùng, các chatbot được lập trình để trả lời những gì người sử dụng muốn nghe. Cứu cánh của AI là giữ người dùng ở lại ứng dụng càng lâu càng tốt, bất chấp củng cố suy nghĩ, định kiến sai lầm. Ngược lại, hoạt động tham vấn của chuyên gia hay an ủi, động viên từ người thân dựa trên sự chân thành, tin tưởng lẫn nhau. Điều này sẽ mang lại kết quả và cách thực hiện khác hẳn.

“Đối với sức khỏe tinh thần, những mối quan hệ chất lượng sẽ là “tấm khiên” vững chắc nhất. Nhưng thay vì tìm đến người thân, ta lại tìm AI để được an ủi. Sợi dây liên hệ giữa con người với con người đang ngày càng mỏng manh và AI có thể sẽ trở thành ‘cây kéo’ cắt đứt sợi dây đó.

Nếu giới trẻ có nhiều bạn bè để tin tưởng, hỗ trợ và tâm sự thì không cần dùng đến AI. Điều cần quan tâm là chất lượng mối quan hệ trong xã hội. Việc lạm dụng AI như một công cụ “chữa lành” tâm hồn có thể dẫn đến những hệ quả tiêu cực nếu không được sử dụng đúng cách", chuyên gia Phạm Thảo Nguyên nhấn mạnh.