Nghệ nhân khắc dấu - người lưu giữ hồn xưa Hà Thành

Lưu giữ chút hồn cốt của Thăng Long

Đi khắp các con phố, nẻo đường Hà Nội ở đâu cũng thấy "hơi thở" gấp gáp của cuộc sống đô thị hiện đại. Nhưng ít ai biết được trong lòng của sự hối hả ấy vẫn có những con người cặm cụi tỉa tót cho những “dấu ấn xưa”.

Tại con phố Tô Tịch, Hàng Quạt có một nghề truyền thống vẫn đang được giữ gìn đó là khắc và bán con dấu gỗ. Tại đây, có một người luôn tâm huyết gìn giữ nghề khắc dấu gỗ của gia đình mình và từng ngày góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của Hà Nội xưa. Nghệ nhân ấy là ông Phạm Ngọc Toàn, hay du khách trong và ngoài nước thân thương đặt cho cái tên “Người nắm giữ dấu ấn thời gian”.

Người nghệ nhân già Phạm Ngọc Toàn đang khắc những con dấu trong cửa hàng. (Ảnh: Hoàng Lan)

Thả bước trong khu phố cổ, không khó để nhận ra ông Phạm Ngọc Toàn với trang phục giản đơn, chỉ là chiếc áo phông trắng cùng quần kẻ sọc xanh bao năm vẫn vậy. Suốt mấy thập kỷ qua, ông luôn cặm cụi tỉ mỉ, tập trung trên chiếc bàn nhỏ kê trước cửa hàng khắc dấu gỗ Phúc Lợi ngự trên số 6 Hàng Quạt.

Khác với vẻ ngoài trầm lặng, ông Toàn nhiệt tình, nói chuyện với khách rất duyên. Sau khi nồng nhiệt chia tay một khách hàng, chúng tôi may mắn có cơ hội cùng chuyện trò, tâm sự với nghệ nhân và chiêm ngưỡng quá trình tạo ra con dấu gỗ.

Hơn nửa đời gắn bó với nghề, dưới bàn tay khéo léo của ông đã có không biết bao nhiêu con dấu, khuôn hình được ra đời và đi đến nhiều nơi ở trong nước cũng như trên thế giới. Ông Toàn cho biết, nghề khắc dấu gỗ là nghề tổ của gia đình vì thế bản thân đã quen với những con dấu từ tấm bé. “Thật ra, tôi được gắn bó với nghề từ nhỏ. Khi đi học ở trường về, tôi thường mày mò các dụng cụ như đục, dao... rồi học theo bố và ông để làm những cái mình thích”, ông Toàn nhớ lại.

Cô bé người Pháp hào hứng chọn con dấu cho riêng mình (Ảnh: Hoàng Lan)

Nếu như trước đây con dấu gỗ chủ yếu có hình vuông hoặc tròn, khắc chữ triện và một số hoa văn trong tín ngưỡng thì giờ đây để thích nghi với sự phát triển của xã hội và đáp ứng được yêu cầu của khách hàng, những con dấu đã có sự thay đổi về hình dáng và kích thước. Không chỉ vậy, để bắt kịp xu hướng của giới trẻ, người thợ khắc dấu gỗ thủ công còn phải tự mày mò, học hỏi để sáng tạo ra những con dấu có thiết kế độc lạ, ấn tượng.

Để làm ra một con dấu tưởng chừng đơn giản nhưng phải bắt tay vào mới thấy được nét tỉ mỉ. Người thợ phải trải qua nhiều công đoạn khác nhau như mài phôi, vẽ phác họa hay chạm khắc rồi tinh chỉnh. Ông Toàn cho biết, gỗ dùng làm con dấu phải là gỗ thừng mực, đây là loại thích hợp nhất để làm con dấu bởi chất gỗ nhẹ, mịn và thấm mực đều. Hình khắc trên con dấu có thể mang cá tính riêng của chủ sở hữu, hoặc như chứa đựng tâm tư, lời nhắn nhủ, lời chúc... của người tặng.

Ông chia sẻ bản thân sinh ra trong thời chiến. “Trước kia, những con dấu này chỉ phục vụ cho dân văn phòng, công sở. Nhưng từ khi có du lịch thì con dấu này còn trở thành vật kỷ niệm, quà sinh nhật... Nắm bắt xu thế, bác quay sang làm những hình ảnh về Việt Nam như hoa sen, chùa Một Cột,.... cũng một phần vì muốn quảng bá cho nền văn hóa nước mình” - ông nói.

Mỗi một con dấu đều được người nghệ nhân thổi hồn vào những ý nghĩa khác nhau.Con dấu nhỏ, sứ mệnh lớn. Không chỉ có khách hàng trong nước, những con dấu thủ công cũng thu hút sự quan tâm đặc biệt của du khách và truyền thông quốc tế. Đặc biệt, ông Toàn và cửa tiệm khắc dấu gỗ thủ công Phúc Lợi đã xuất hiện trên nhiều chỉ dẫn du lịch bằng tiếng Nhật và tiếng Anh, được lưu truyền là địa điểm nên ghé thăm tại Hà Nội.

Quảng bá văn hoá Hà Nội thông qua nghề khắc dấu

Ông Phạm Ngọc Toàn không chỉ đơn thuần coi khắc dấu là một nghề nghiệp. Thông qua công việc tỷ mẩn này, ông gửi gắm mong muốn quảng bá hình ảnh, văn hoá của Thủ đô Hà Nội.

Những năm gần đây, ông Toàn thường xuyên đem con dấu nhỏ tiếp cận bộ phận lớn giới trẻ. Nghệ nhân Toàn cho rằng: “Đối với khách du lịch, thì bác cảm nhận được bác có thể quảng bá văn hóa Việt Nam ra toàn thế giới. Còn đối với giới trẻ bọn cháu, bác có thể giúp các cháu ghi lại những kỉ niệm, những dấu ấn riêng của tuổi trẻ”.

Hình ảnh Hà Nội trong con dấu của nghệ nhân. (Ảnh: Hoàng Lan)

Bạn Phương Linh (Hà Nội) chia sẻ: “Mình có một đam mê là tới những làng nghề Việt Nam, được ngắm nhìn những thứ thuộc về cổ xưa. Tuy nhiên, đây là lần đầu mình tới con phố có người làm con dấu thủ công. Thật tiếc vì không biết tới nơi này sớm hơn. Mỗi con dấu đều mang trong mình một nét đẹp riêng, đó chính là nét đẹp văn hóa của Hà Nội, của Việt Nam xưa mà mình nghĩ thế hệ chúng ta ngày nay nên trân trọng”.

Chia sẻ về những khó khăn khi theo đuổi nghề truyền thống, ông Phạm Ngọc Toàn giãi bày: “Nghề khắc dấu thủ công đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận nhưng thu nhập không cao. Hơn nữa, cùng với sự phát triển của công nghệ và sự ra đời của nhiều món đồ chơi thiết kế bắt mắt, hiện đại, nghề khắc dấu truyền thống đã phần nào bị mai một. Cũng chính vì thế mà trong thời gian làm nghề đã có thời điểm bác định dừng lại để chuyển sang làm nghề khác có thu nhập tốt hơn.

Tuy nhiên, vì nghĩ đây là nghề truyền thống của cha ông để lại cũng như mong muốn quảng bá nét văn hóa của Việt Nam tới bạn bè quốc tế, bác đã quyết tâm bám nghề đến cùng. Với bác, khắc dấu là sự tâm huyết và là cách duy trì nét đẹp của gia đình, của Hà Nội…”

Cô bé người Pháp hào hứng chọn con dấu cho riêng mình (Ảnh: Hoàng Lan)

Vì vậy, khắc dấu gỗ với người nghệ nhân này không đơn thuần là nghề, mà còn là lưu truyền, là lưu giữ, đem cả cái truyền thống và cả cái văn hoá gửi gắm vào con dấu nhỏ bé đem ra thế giới rộng lớn.

Với ông Toàn, sự nổi tiếng không quan trọng mà hơn cả là làm sao giữ được nghề truyền thống trước sự thay đổi của xã hội, làm sao để đưa con dấu ấy mang theo văn hoá Thủ đô, văn hoá Việt ra thế giới. Nghệ nhân Phạm Ngọc Toàn vẫn luôn cho rằng, niềm vui và động lực lớn nhất để ông gắn bó với nghề là mỗi thành phẩm do bàn tay mình chế tác được khách hàng đón nhận và trân trọng.