Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ là Di sản Văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp

Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ là một di sản văn hóa phi vật thể mang giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội, là minh chứng cho sự sáng tạo và tài hoa của người Việt ở vùng Kinh Bắc, châu thổ Bắc Bộ, Việt Nam. Tại tỉnh Bắc Ninh, những người làm tranh dân gian Đông Hồ hiện ở phường Thuận Thành. Những sản phẩm của nghề làm tranh dân gian Đông Hồ là những bức tranh phản ánh đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán, tín ngưỡng, triết lý nhân sinh của người Việt.

Đồng chí Mai Sơn và Đoàn đại biểu Việt Nam tham dự kỳ họp thứ 20 của UNESCO tại Ấn Độ.

Tranh dân gian Đông Hồ có 4 loại chính gồm: Tranh truyền thống vẽ bằng tay (tranh in nét và vẽ thủy mặc, vờn màu); Tranh vừa in vừa vẽ; Tranh in bằng ván khắc gỗ; Tranh khắc gỗ, trong đó phổ biến nhất là tranh đen trắng (tranh vẽ thủy mặc, vờn màu) và tranh màu được in bằng bản khắc gỗ. Các sản phẩm tranh này có những đặc điểm riêng của tranh dân gian Đông Hồ nổi tiếng và hiện vẫn còn được sản xuất và tiêu thụ, tuy số lượng hạn chế.

Về kỹ thuật làm tranh in bằng ván khắc gỗ, tranh Đông Hồ chủ yếu là tranh khắc gỗ in tay, hay còn được gọi là tranh in mộc bản, tức là loại tranh khắc bằng ván gỗ, dùng để in. Tranh dân gian Đông Hồ tập trung phản ánh xoay quanh 5 chủ đề: Tranh chúc tụng; tranh lịch sử, tranh truyện/sự tích, tranh thờ, tranh sinh hoạt. Ngày nay, một số mẫu mã mới được sáng tác cùng với các sản phẩm mới như lịch, quà tặng, tranh dương bản làm bằng gỗ dùng trang trí nhà cửa, nhà hàng, khách sạn, công sở, làm đồ lưu niệm cho du khách như một biểu hiện đậm nét của bản sắc văn hóa Việt.

Nguyên liệu làm tranh Đông Hồ đều từ tự nhiên gồm: Giấy dó quét điệp, nhẹ, bền, hút màu tốt; màu đen từ than lá tre, rơm; xanh từ lá chàm ngâm ủ; vàng từ hoa hòe hoặc quả dành dành; đỏ son từ sỏi son nghiền mịn; trắng điệp từ vỏ sò điệp. Các màu được lọc, cô đặc, rồi pha với hồ nếp tạo thành chất màu đặc, bám giấy, bền ánh sáng và giữ được lâu.

Tranh Đông Hồ được in theo phương thức xấp ván, nghĩa là cầm ván in rập xuống bìa màu, sao cho màu thấm đều vào hình khắc trên ván rồi in lên giấy điệp, lấy miếng xơ mướp xoa đều lên mặt sau của giấy để màu hoặc nét in đều lên giấy. Trong một bức tranh thường có 5 màu, thường in theo thứ tự: Đầu tiên là màu đỏ, sau đó là màu xanh, tiếp theo là màu vàng rồi đến màu trắng, cuối cùng là in nét bằng màu đen.

Hiện, nghề làm tranh Đông Hồ đang đứng trước nguy cơ mai một, cần phải bảo vệ khẩn cấp. Những thách thức về nhân lực, nguồn nguyên liệu, thị trường tiêu thụ và công tác bảo vệ di sản đặt ra yêu cầu cấp bách về các biện pháp bảo vệ và phát triển bền vững nghề thủ công truyền thống này.

Thay mặt tỉnh Bắc Ninh và cộng đồng chủ thể di sản, đồng chí Mai Sơn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh cam kết triển khai nghiêm túc kế hoạch bảo vệ đã đệ trình nhằm gìn giữ di sản và phát huy bền vững các giá trị cho tương lai.