Kỳ 2: Sai phạm nghiêm trọng của Tổng Công ty thép Việt Nam tại dự án Gang thép Thái Nguyên

Như thông tin đã đưa, ngày 20/2/2019, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Bùi Ngọc Lam đã ban hành Thông báo Kết luận thanh tra Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên.

Tại Kết luận thanh tra, ngoài việc chỉ ra những sai phạm của Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO), Thanh tra Chính phủ cũng chỉ rõ những sai phạm nghiêm trọng của Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNS).

Theo Thanh tra Chính phủ, mặc dù là đại diện chủ sở hữu vốn tại TISCO nhưng VNS không làm đầy đủ trách nhiệm, đã có những vi phạm.

Cụ thể, VNS đã chấp thuận nội dung Báo cáo nghiên cứu khả thi do TISCO lập chưa đầy đủ cơ sở trình Bộ Công Thương, Thủ tướng Chính phủ. Tại thời điểm thẩm định, phê duyệt Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án, trong đó công suất thiết kế chưa đúng với quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (sau đó Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt bổ sung); không thẩm định năng lực nhà thầu tư vấn lập Báo cáo nghiên cứu khả thi; thẩm định phê duyệt dự án khi chưa có thiết kế cơ sở; Báo cáo đánh giá tác động môi trường, không có thuyết minh phương án giải phóng mặt bằng tái định cư; chưa được tổ chức cho vay vốn thẩm định phương án tài chính và phương án trả nợ; chưa xác định cụ thể nguồn vốn tự có, nguồn nguyên liệu để đảm bảo tính khả thi của dự án.

Bên cạnh đó, VNS cũng thẩm định phê duyệt tổng mức đầu tư thiếu cơ sở; tổng hợp chi phí tách riêng phần lắp đặt và đưa một số chi phí vào tổng mức đầu tư không đúng quy định; chi phí quản lý dự án vượt so với quy định tại Quyết định số 10/2005/QĐ-BXD ngày 15/4/2005; điều chỉnh cơ cấu tổng mức đầu tư và kế hoạch đầu tư Dự án nhưng không thẩm định làm rõ những nội dung điều chỉnh một số chi phí trong tổng mức đầu tư theo quy định tại khoản 2 Điều 14 Nghị định số 12/2009/NĐ-CP; không xác định chi tiết các nội dung chi phí cho công tác chạy thử theo quy định tại tiết 1.1.6 điểm 1.1 khoản 1 mục II Thông tư số 05/2007/TT-BXD; thiếu kiểm tra, giám sát TISCO trong việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án…

Ngoài ra, VNS cũng thẩm định chưa đầy đủ nội dung dẫn đến phê duyệt kế hoạch đầu tư do TISCO trình với nội dung không đúng quy định; phê duyệt Hồ sơ mời thầu giai đoạn 1, giai đoạn 2, giai đoạn 2 đấu lại do TISCO trình không đúng quy định; phê duyệt điều chỉnh gói thầu EPC số 01# từ 143.250.000 USD thành 160.980.640 USD không đúng quy định tại khoản 26 Điều 4, khoản 4 Điều 6 Luật Đấu thầu 2005, Điều 8, khoản 2 Điều 9 Nghị định số 111/2006/NĐ-CP.

Theo Thanh tra Chính phủ, VNS đã thiếu kiểm tra, giám sát dẫn đến việc TISCO thương thảo, ký kết hợp đồng, phụ lục hợp đồng và các hợp đồng thầu phụ thiếu chặt chẽ, không đúng quy định. Không thẩm tra mà sử dụng số liệu của Tổng công ty cổ phần Xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON), trình các bộ, ngành và Thủ tướng Chính phủ chi phí phát sinh Phần C (15.570.099 USD) không có căn cứ. Không chỉ đạo TISCO áp dụng điều khoản phạt Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) vi phạm hợp đồng và báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét để hủy đấu thầu lại theo quy định khi MCC đề xuất điều chỉnh hợp đồng đưa ra nhiều hạng mục không hợp lý, không có căn cứ pháp lý.

Đồng thời, VNS cũng có ý kiến chấp thuận với đề nghị của TISCO tách Phần C, ký hợp đồng (03 bên) giữa TISCO, VINAINCON, MCC; ký hợp đồng với các Nhà thầu phụ khác và thanh toán theo đơn giá là vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật về đầu tư, Hợp đồng EPC số 01#.

Thanh tra Chính phủ cũng kết luận, VNS đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ việc điều chỉnh chi phí xây dựng Phần C, đề nghị Bộ Công Thương trình Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư, trong khi các bộ, ngành cho rằng không có cơ sở điều chỉnh tổng mức đầu tư không đúng với Hợp đồng EPC số 01#, cố ý vi phạm các quy định của pháp luật về đầu tư, ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và nội dung văn bản hướng dẫn của Bộ Xây dựng.

Kết luận thanh tra nêu rõ, Dự án cải tạo mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên (Dự án) được Thủ tướng phê duyệt chủ trương đầu tư (Văn bản số 342/TTg-CN ngày 05/4/2005); giao Tổng Công ty Thép Việt Nam tổ chức thẩm định, xem xét phê duyệt; Công ty Gang thép Thái Nguyên là Chủ đầu tư. Tổng mức đầu tư được Hội đồng Quản trị (HĐQT) VNS phê duyệt tại Quyết định số 684/QĐ-ĐT ngày 05/10/2005 là 3.843 tỷ đồng (242,5 triệu USD). Dự án gồm 02 gói thầu chính: (1) Gói thầu mỏ sắt Tiến Bộ đã hoàn thành đưa vào sử dụng với giá trị thanh toán là 224.057 triệu đồng; (2) Gói thầu EPC Dây chuyền công nghệ luyện kim (143 triệu USD, sau là 160,9 triệu USD) đấu thầu rộng rãi; Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) trúng thầu với giá 160,9 triệu USD.

Ngày 12/7/2007, Hợp đồng số 01#EPC/TISCO-MCC được ký giữa Bên giao thầu (Bên A) là TISCO và Bên nhận thầu EPC (Bên B) là Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC), cam kết tại Điều 9 “giá hợp đồng tổng thầu EPC là 160.888.887 USD. Giá hợp đồng này là giá trọn gói không thay dổi trong suốt quá trình thực hiện Hợp đồng và đã bao gồm các loại thuế được xác định trong Hợp đồng, các chi phí cần thiết để thực hiện Hợp đồng theo phương thức Tổng thầu EPC”; trong đó, giá trị Phần E (tư vấn, thiết kế) là 3.145.572 USD, Phần P (thiết bị) là 114.813.414 USD, Phần C (xây dựng và lắp đặt) là 42.929.901 USD, thời gian thực hiện hợp đồng là 30 tháng (hợp đồng có hiệu lực từ ngày 03/9/2007). Sau ký hợp đồng, MCC đã được tạm ứng 35,6 triệu USD; trong quá trình thực hiện Hợp đồng, TISCO và MCC ký 10 Phụ lục điều chỉnh nhiều nội dung quan trọng của Hợp đồng EPC đã ký.

Ngày 15/5/2013, Chủ tịch HĐQT TISCO ký Quyết định số 489/QĐ-GTTN phê duyệt điều chỉnh TMĐT Dự án là 8.104.907,173 triệu đồng (tăng 4.261.000 triệu đồng), thời gian thực hiện đến hết năm 2014 đi vào hoạt động. Thực tế, Gói thầu EPC đã tạm dừng thi công từ năm 2013 đến nay, các hạng mục đều chưa hoàn thành. Chủ trương đầu tư Dự án là phù hợp với yêu cầu thực tế nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khai thác quặng, sản xuất thép, ổn định việc làm, tăng thu nhập cho gần 5.000 cán bộ, công nhân viên.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện Dự án, TISCO, MCC, VNS, Bộ Công Thương, các cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan đã có những khuyết điểm, sai phạm. Đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho Dự án là 4.421.522 triệu đồng; tổng dự nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là 3.896.838 triệu đồng (hiện lãi vay phải trả trên 40 tỷ đồng/tháng), trong đó thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng (Phần E là 2,9 triệu USD/3,1 triệu USD, 92,77%; Phần P 106,6 triệu USD/114,8 triệu USD 92,89%) nhưng các hạng mục của Dự án đều chưa hoàn thành, đến năm 2013 MCC và các nhà thầu đã dừng thi công; TISCO đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỷ đồng, vượt giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu USD (42 xe ô tô là 1,033 triệu USD, 5 đầu máy toa xe là 5,4 triệu USD...).