Khám phá những bí ẩn của những công trình kiến trúc cổ ở Hà Nội

Giảng đường như “thánh đường”

Giới trẻ ngày nay thường ngưỡng mộ những bức bích hoạ khổng lồ của kiến trúc phương Tây, đặc biệt là những công trình kiến trúc tôn giáo thời Phục hưng. Thế nhưng, ngay tại trung tâm Hà Nội, trên con phố Lê Thánh Tông cũng có một bức hoạ khổng lồ được vẽ theo phong cách bích hoạ châu Âu như thế. Vẽ theo phong cách phương Tây, nhưng nội dung tác phẩm lại hoàn toàn mang chất Việt. Đó là bức hoạ ở giảng đường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), nơi xưa kia là Đại học Đông Dương, rồi Đại học Tổng hợp.

Bức họa ở giảng đường Đại học Khoa học Tự nhiên gợi cảm giác như đang ở thánh đường

Trung tâm bức hoạ là cổng tam quan truyền thống quen thuộc vùng đồng bằng Bắc Bộ, nằm dưới một tán cây cổ thụ sum suê. Hai bên cổng là một đôi câu đối về sự học, dịch nghĩa là: “Nhân tài là nguyên khí quốc gia/Đại học là gốc của giáo hóa”.

Khoảng không gian rộng trước cổng tam quan, là nơi họa sĩ mô tả sinh động chân dung của những con người của xã hội Việt Nam cách đây tròn một thế kỷ - khi Việt Nam còn là thuộc địa, gồm cả người Pháp lẫn những cư dân bản xứ. Họ thực hiện các động tác thể hiện các chuyên môn khác nhau mà ngôi trường đào tạo: Bác sĩ thú y điều trị một con bò, các nhà hóa học thực hiện phân tích, bác sĩ thực hiện việc kích thích, tiêm vắc-xin và nhổ, quan tòa đang tranh biện, kỹ sư hướng dẫn nông dân cách thức hoạt động của máy cày…

Bức họa khổng lồ có kích thước 11x7m, đặt ở trung tâm giảng đường. Kết hợp với kiến trúc với những cây cột, mái vòm khổng lồ, giảng đường gợi cảm giác như một thánh đường – nhưng đây là thánh đường của tri thức.

Chưa hết, điều bất ngờ tiếp theo, tác giả của bức hoạ khổng lồ này là hoạ sĩ Victor Tardieu – Hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Mỹ thuật Đông Dương, cái nôi đào tạo ra hàng loạt nhân tài mỹ thuật cho đất nước, giúp mỹ thuật Việt vang danh thế giới. Bức họa có đến 200 nhân vật khác nhau, trong đó có chính… cha con hoạ sĩ.

Nhiều người vẫn nghĩ công trình là một kiến trúc Pháp. Nhưng thực tế không phải vậy. Các kiến trúc sư sử dụng rất nhiều hoạ tiết trang trí của phương Đông, của Việt Nam để “phối” vào phong cách kiến trúc phương Tây. Kết quả là họ tạo ra một phong cách kiến trúc mới, không gặp ở đâu trên thế giới, được định danh là kiến trúc Đông Dương.

Những vết đạn gần 80 năm tuổi

Một đặc trưng của Hà Nội là những con phố Pháp, những công trình do người Pháp xây dựng. Những con phố Pháp điển hình ở khu vực quận Hoàn Kiếm được thiết kế ô bàn cờ, luôn một sự hài hoà, đầy nhịp điệu giữa các toà nhà – vườn hoa – mặt nước. Trục đường từ Lý Thái Tổ - Lê Thánh Tông có những điểm nhấn về kiến trúc như: Ngân hàng Nhà nước - Bắc Bộ Phủ - Nhà hát Lớn – Đại học Tổng hợp là một điển hình như thế. Chỉ một quãng đường ngắn không dài. Đan xen những công trình kiến trúc là những vườn hoa: Diên Hồng, Cổ Tân, Tao Đàn...

Nếu đi bộ ở khoảng cách gần, người ta sẽ ngạc nhiên khi giữa Hà Nội hiện đại, hàng rào sắt của toà nhà Bắc Bộ phủ lại có đầy những “vết sẹo” lồi lõm. Thậm chí có cả những thanh sắt bị xuyên thủng, hay trên thanh sắt còn găm những mẩu kim loại.

Những “vết sẹo” này có một lịch sử độc đáo, đầy bi tráng.

Nhà khách Chính phủ đã quen thuộc nhưng không nhiều người để ý những vết đạn 80 năm tuổi

Người Việt ai cũng thuộc làu việc Cách mạng tháng Tám thành công tại Hà Nội vào ngày 19/8. Nhưng không phải ai cũng biết “mốc son” đánh dấu sự thành công này là khi quân ta chiếm Phủ Thống sứ Bắc Kỳ - nơi chính là Nhà khách Chính phủ hiện nay.

Cách mạng tháng Tám thành công, Bác Hồ về Hà Nội và đọc Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945. Người có một thời gian sống, làm việc tại nơi này. Khi Toàn quốc kháng chiến nổ ra tháng 12/1946, Bắc Bộ phủ là một trong những nơi quân Pháp tập trung lực lượng mạnh để chiếm lại. Hoả lực quân Pháp vượt trội, không ngạc nhiên khi những vết sẹo trên hàng rào sắt chủ yếu hướng từ bên ngoài vào.

Đây cũng là nơi Anh hùng Lê Gia Đỉnh hy sinh, khi mình anh ở lại chiến đấu, cản đường cho quân ta rút lui trong một trận chiến không cân sức. Anh hùng Lê Gia Đỉnh được mệnh danh là người “cảm tử quân số 1” của Hà Nội.

Kho tàng bí mật… không ẩn giấu

Nhà hát Lớn là một trong những biểu tượng của Hà Nội mà ai cũng biết. Nhưng điều không phải ai cũng biết nơi đây vốn là một đầm lầy. Phải khi tiếp cận gần, thì người ta mới biết những câu chuyện thú vị. Để xây dựng được toà nhà khổng lồ này, những người thợ xưa đã phải đóng tới 35 nghìn chiếc cọc tre. Nhiều nguyên vật liệu khi xây dựng phải nhập khẩu từ Pháp sang.

Nếu giảng đường Đại học Đông Dương tạo cảm giác như một thánh đường thì nội thất bên trong Nhà hát Lớn lộng lẫy như một cung điện châu Âu.

Nhà hát Lớn - địa điểm “check-in” bậc nhất Thủ đô

Nằm ngay sau Nhà hát Lớn là Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, xưa kia là Viện Viễn Đông Bác Cổ. Nếu như Đại học Đông Dương khởi đầu cho kiến trúc Đông Dương thì với Viện Viễn Đông Bác Cổ, những yếu tố kiến trúc, mỹ thuật phương Đông được sử dụng đậm nét. Bởi thế, ngay với những người không am tường kiến trúc, người ta cũng có cảm giác thân quen ngay từ cái nhìn đầu tiên.

Người Hà Nội luôn ghi nhớ những ký ức đau thương khi người Pháp nổ súng chiếm thành Hà Nội và luôn thận trọng trước những gì người Pháp xây dựng. Nhưng những công trình đem lại ích lợi cho cuộc sống được người Hà Nội đón nhận, và trở nên thân quen, gắn bó, thậm chí thành biểu tượng cho văn hoá Hà Nội.

Tháng 11 này, hàng loạt công trình kiến trúc Pháp trên sẽ mở cửa đón cộng đồng, trong Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024 mang tên “Giao lộ Sáng tạo”.