Hạn chế việc gửi đơn khiếu nại, tố cáo lòng vòng trong các cơ quan Quốc hội

Tại phiên họp, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga cho biết, quá trình xây dựng dự thảo Nghị quyết đã tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan; tổng kết việc thực hiện các quy định về tiếp công dân, tiếp nhận, phân loại, xử lý đơn và giám sát của Quốc hội, HĐND đối với việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh.

Dự thảo Nghị quyết đã được chỉnh lý, hoàn thiện trên cơ sở tiếp thu đầy đủ ý kiến góp ý của Chính phủ, các bộ, ngành liên quan, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội và Thường trực HĐND các tỉnh, thành phố, nhằm bảo đảm kịp thời phục vụ việc tổ chức thi hành pháp luật ngay sau khi các luật sửa đổi có hiệu lực, đặc biệt là Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND có hiệu lực từ ngày 1/5/2026.

Ủy ban Dân nguyện và Giám sát đã đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định cho phép áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn trong việc xây dựng, ban hành Nghị quyết và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, thông qua tại phiên họp này.

Phó Chủ nhiệm Thường trực Uỷ ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga trình bày tờ trình dự thảo Nghị quyết.

Về nội dung, dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số vấn đề chủ yếu sau:

Một là, sửa đổi, bổ sung trách nhiệm xử lý đơn của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội gắn với giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh thuộc lĩnh vực phụ trách; bổ sung quy định nhằm hạn chế việc xử lý đơn trùng lặp, gửi lòng vòng trong các cơ quan của Quốc hội; đồng thời điều chỉnh thẩm quyền, trách nhiệm của Thường trực Hội đồng nhân dân cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương mới.

Hai là, bổ sung quy định về tiếp công dân trực tuyến, trách nhiệm tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động tiếp công dân, tiếp nhận, phân loại, xử lý đơn và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh.

Ba là, quy định cụ thể thẩm quyền giám sát, theo đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội giám sát hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền ở Trung ương; Hội đồng nhân dân, các cơ quan của HĐND giám sát hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền ở địa phương cùng cấp.

Trường hợp cần thiết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội giám sát hoạt động của các chủ thể khác ở Trung ương và địa phương; HĐND, các cơ quan của HĐND cấp tỉnh giám sát hoạt động của các chủ thể khác ở địa phương.

Bốn là, bổ sung quy định về việc kiến nghị chủ thể có thẩm quyền thực hiện giám sát trong trường hợp cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền không giải quyết, không trả lời hoặc khi không đồng ý với kết quả giải quyết, trả lời; qua đó gắn trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc giải quyết, trả lời các khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh do các cơ quan của Quốc hội, Hội đồng nhân dân chuyển đến.

Năm là, quy định cụ thể cơ chế phối hợp, trao đổi thông tin trong xử lý đơn và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh nhằm bảo đảm phân cấp, phân quyền nhưng vẫn có sự liên thông, đồng bộ trong hoạt động giám sát; đồng thời bổ sung quy định về nguồn tiếp nhận đơn và điều kiện xử lý đơn để khắc phục tình trạng trùng lặp, nhiều cơ quan cùng xử lý một vụ việc.

Sáu là, bổ sung quy định về chế độ, chính sách đối với đội ngũ công chức được giao nhiệm vụ tham mưu, giúp việc tại các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân. Hồ sơ dự thảo Nghị quyết cũng đã đánh giá cụ thể về nguồn nhân lực, cơ sở vật chất và tài chính hiện có, bảo đảm điều kiện thi hành Nghị quyết sau khi được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu tại phiên họp.

Cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đánh giá cao Ủy ban Dân nguyện và Giám sát đã xây dựng dự thảo Nghị quyết với nhiều điểm mới, “nâng tầm công tác dân nguyện, giám sát lên xứng đáng với vị trí một Ủy ban chuyên trách”.

Góp ý cụ thể, về đối tượng áp dụng, quy trình thực hiện xử lý đơn thư, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng cần phải cụ thể hoá hơn thay vì chỉ nói chung chung.

Phó Chủ tịch Quốc hội phân tích, khái niệm “đại biểu Quốc hội” không phải lúc nào cũng đồng nhất, bởi trong thực tế có đại biểu giữ chức vụ và đại biểu không giữ chức vụ, đại biểu chuyên trách và đại biểu kiêm nhiệm; đại biểu HĐND cũng tương tự. Mỗi nhóm có vị trí, vai trò và trách nhiệm khác nhau, nên không thể quy định chung như nhau.

Trong đại biểu Quốc hội còn có nhiều chức danh cụ thể như: Chủ tịch Quốc hội, các Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Chủ nhiệm, Phó Chủ nhiệm các Ủy ban của Quốc hội… Mỗi chức danh gắn với thẩm quyền và lĩnh vực phụ trách riêng.

“Ví dụ đơn thư gửi cho tôi với tư cách Phó Chủ tịch Quốc hội, hoặc gửi theo nội dung đồng chí phụ trách lĩnh vực này để kiến nghị, phản ánh, thì không thể xem đơn đó chỉ là gửi đại biểu Quốc hội theo nghĩa chung”, dẫn chứng như vậy, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, nếu chỉ dùng thuật ngữ đại biểu Quốc hội sẽ là chưa đủ.

Theo đó, cần cụ thể hóa đối tượng áp dụng theo các chức danh như: Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội (theo lĩnh vực phụ trách), Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban, Phó Chủ nhiệm Ủy ban…

Ngoài ra, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng yêu cầu cần làm rõ trường hợp một người đồng thời có nhiều tư cách. Chẳng hạn, có người vừa là Thủ tướng Chính phủ vừa là đại biểu Quốc hội; khi công dân gửi đơn “kính gửi đồng chí Thủ tướng Chính phủ, đại biểu Quốc hội…”, thì phải xác định rõ việc xử lý đơn được thực hiện theo tư cách nào. Nội dung này cần quy định rõ ràng, tránh cách hiểu và áp dụng chung chung.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng góp ý, về việc tiếp công dân của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội hiện quy định “tiếp công dân khi xét thấy cần thiết” còn mang tính chung chung, khó áp dụng thống nhất, ông đề nghị làm rõ theo hướng chỉ tiếp công dân đối với các nội dung thuộc đúng chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền được phân công và lĩnh vực phụ trách. Trường hợp không thuộc thẩm quyền thì từ chối tiếp hoặc trả lại đơn, đồng thời hướng dẫn công dân gửi đến cơ quan có thẩm quyền phù hợp.

Về việc tiếp công dân của đại biểu Quốc hội tại địa phương, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, trường hợp đại biểu Quốc hội tiếp công dân tại địa phương nào thì phải thông báo cho Đoàn đại biểu Quốc hội của địa phương đó, để Đoàn chủ trì bố trí địa điểm và tham gia phục vụ, bảo đảm sự phối hợp và quản lý thống nhất.

Về trách nhiệm của Ủy ban Dân nguyện, đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội phân cấp cho Ủy ban Dân nguyện ban hành các văn bản hướng dẫn về tiếp nhận, xử lý đơn và quy trình tiếp công dân, nhằm bảo đảm thống nhất trong toàn bộ Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội. Qua đó, tránh tình trạng mỗi cơ quan thực hiện theo một cách khác nhau, gây băn khoăn cho người dân khi cùng là cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhưng cách xử lý lại không thống nhất.

Về việc xử lý đơn thư, cần quy định rõ nguyên tắc: đơn thuộc thẩm quyền thì xem xét, giải quyết theo quy định; không thuộc thẩm quyền thì trả lại và nêu rõ lý do. Thực tiễn tại Ủy ban Pháp luật trước kia cho thấy, khi thực hiện trả lời đầy đủ tất cả các đơn, kể cả đơn từ chối vì không đúng thẩm quyền, thì số lượng đơn thư gửi đến đã giảm ngay khoảng 50 - 60%.

Để hạn chế tối đa việc lưu đơn, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng đề nghị, đối với các đơn không đủ điều kiện xử lý (như đơn vô danh, không rõ nội dung, không đọc được), cần hủy ngay và lập biên bản, không cần lưu trữ một năm rồi mới hủy. Đối với các đơn đã được cơ quan có thẩm quyền giải quyết và không có căn cứ xem xét lại, nên trả lại đơn và chỉ lưu hồ sơ theo dõi việc đã trả lại, không lưu kéo dài.

“Nguyên tắc chung là mọi đơn đều cần có phản hồi, để người dân nắm rõ kết quả xử lý và tránh tâm lý chờ đợi, khiếu kiện kéo dài”, Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội Phạm Thị Thanh Mai phát biểu tại phiên họp.

Góp ý đối với dự thảo nghị quyết, dưới góc độ thực tế của địa phương, Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội Phạm Thị Thanh Mai cho biết, về tiếp công dân trực tuyến, hiện nay trong các điều khoản giao Chính phủ có điểm liên quan đến tiếp công dân và nội dung tố cáo, theo quy định phải bảo vệ người tố cáo và bảo mật nội dung.

Do đó trong quá trình đảm bảo an ninh mạng và tính bảo mật, đề nghị cần có quy định giao Chính phủ ràng buộc trách nhiệm khi tiếp công dân trực tuyến cũng như đảm bảo bảo vệ người tố cáo thông qua hình thức này.

Theo bà Phạm Thị Thanh Mai, trước đây, công tác tiếp công dân và tham mưu xử lý đơn thư chủ yếu do cơ quan thanh tra cấp huyện thực hiện. Hiện nay, theo mô hình tổ chức mới, cấp xã chỉ còn bộ phận văn phòng được phân công thực hiện nhiệm vụ này. Riêng tại thành phố Hà Nội, việc phân cấp quản lý Nhà nước được thực hiện rất mạnh mẽ, dẫn đến khối lượng nội dung liên quan đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh được giao xuống chính quyền cấp xã là rất lớn.

Trong thực tiễn phát sinh nhiều trường hợp công dân viện dẫn các quy định của luật, nghị định thuộc thẩm quyền cấp tỉnh, thành phố, nhưng theo phân cấp quản lý nhà nước hiện hành thì nội dung giải quyết lại thuộc thẩm quyền của chính quyền cấp xã. Khi đơn được chuyển về cấp xã giải quyết, không ít trường hợp công dân không đồng tình với việc xác định thẩm quyền, cho rằng vụ việc phải do cấp trên xem xét.

Hiện nay, các địa phương đang căn cứ vào nghị quyết của HĐND về phân cấp quản lý Nhà nước, quyết định của UBND và nội dung ủy quyền để thực hiện việc phân loại, hướng dẫn công dân gửi đơn đến đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết.

Từ thực tiễn trên, Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội Phạm Thị Thanh Mai đề nghị trong Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khi quy định về tiếp nhận, phân loại, xử lý đơn, cần bổ sung nội dung liên quan đến phân cấp quản lý Nhà nước phù hợp với tình hình thực tiễn của từng địa phương. Quy định này sẽ tạo thuận lợi cho địa phương trong quá trình phân loại, xử lý đơn, đồng thời góp phần giảm bức xúc của công dân khi cho rằng thẩm quyền giải quyết thuộc cấp tỉnh, thành phố.

Về việc tiếp công dân “khi xét thấy cần thiết”, Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội đề nghị bổ sung quy định theo hướng đại biểu tiếp công dân theo đề nghị của công dân. Văn phòng có trách nhiệm tham mưu, phục vụ và thông báo cụ thể về thời gian, địa điểm tiếp công dân. Đồng thời, cần quy định rõ tính pháp lý của việc đại biểu nhận lời tiếp công dân, để các bộ phận giúp việc có căn cứ tổ chức thực hiện, bảo đảm thống nhất trong quá trình triển khai; việc tiếp công dân có thể được tổ chức tại trụ sở tiếp công dân hoặc tại địa điểm nơi phát sinh vụ việc kiến nghị, tùy tính chất cụ thể.

Thực tế cho thấy có trường hợp công dân gửi đơn đến rất nhiều cơ quan, cá nhân, kể cả các đại biểu Quốc hội. Nếu xác định đơn đã được gửi đến các cơ quan có thẩm quyền và đang được giải quyết, thì không tiếp tục chuyển đơn nhằm tránh xử lý lòng vòng. Tuy nhiên, do nhiều đơn không ghi rõ đã gửi đến những đâu, việc phân loại gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội Phạm Thị Thanh Mai cho rằng rất cần sớm có phần mềm kết nối, chia sẻ thông tin để hỗ trợ công tác này.

“Hiện nay, chúng tôi mới chỉ kết nối được với phần mềm của Ban Tiếp công dân thành phố để nắm tình trạng xử lý vụ việc; trong khi đó, các đại biểu khác chưa có tài khoản truy cập, nên vẫn phải thực hiện chuyển đơn theo quy trình thông thường, chưa xử lý triệt để tình trạng chồng chéo, trùng lặp”, bà Mai chia sẻ.

Về thời hạn giải quyết đơn, Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội cũng đề nghị bổ sung quy định về thời hạn giải quyết đơn đối với Thường trực HĐND cấp tỉnh, cấp xã và các ban của HĐND, nhằm bảo đảm tính thống nhất và trách nhiệm trong xử lý. Thực tế hiện nay, dù đơn gửi đến Chủ tịch, Phó Chủ tịch hay đại biểu, thì đều tập trung về một đầu mối là Văn phòng (Phòng Thông tin dân nguyện) để thực hiện phân loại và báo cáo, do đó việc quy định rõ thời hạn là hết sức cần thiết.

Qua thảo luận, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xác định dự thảo Nghị quyết đủ điều kiện để biểu quyết thông qua về mặt nguyên tắc và giao Ủy ban Dân nguyện và Giám sát phối hợp với Ủy ban Pháp luật và Tư pháp hoàn thiện dự thảo.

Theo đó, tại phiên họp, 100% Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội có mặt đã biểu quyết thông qua dự thảo Nghị quyết về mặt nguyên tắc.