Doanh nghiệp ''ngán'' làm dự án hạ tầng giao thông vì sợ nhiều rủi ro

Chia sẻ tại Hội thảo “Truyền thông về hạ tầng giao thông: Nhìn nhận và định hướng” diễn ra sáng 4/9, PGS.TS Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam cho rằng, các dự án PPP triển khai trong thời gian qua đã bộc lộ nhiều vướng mắc về thể chế, chính sách.

Theo ông Chủng, các vấn đề vướng mắc chủ yếu là công tác lựa chọn nhà đầu tư, quy định về quản lý sử dụng vốn đầu tư, chia sẻ lợi ích và rủi ro giữa nhà nước và các nhà đầu tư còn xung đột mà chưa có chế tài khắc phục. Ngoài ra còn có các vướng mắc về vay vốn tín dụng và đặc biệt là bất cập của các trạm thu phí đặt ngoài phạm vi dự án, giá của dịch vụ đã gây ra nhiều xung đột dẫn đến những đánh giá chưa thực sự khách quan về các loại dự án BOT (Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao) đã hoàn thành.

Nói cụ thể hơn về việc chia sẻ rủi ro trong các hợp đồng BOT, ông Chủng cho biết, trong nền kinh tế thị trường, giá trị pháp lý của các hợp đồng được đặt lên hàng đầu khi phải đưa ra xử lý theo pháp luật. Tuy vậy, kể cả cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư chưa đầu tư một cách chuyên nghiệp cho quá trình thương thảo và ký kết hợp đồng; chưa nhận dạng hết các loại rủi ro cùng các giải pháp xử lý.

Quang cảnh Hội thảo.

"Chính vì vậy, việc vi phạm hợp đồng BOT xảy ra khá nhiều trong thời gian qua mà không có chế tài xử lý. Tôi đề nghị cần có bộ phận chuyên nghiệp và có chuyên môn sâu, có kinh nghiệm để tập trung thương thảo và chuẩn bị các hợp đồng", ông Chủng nói.

Về chế tài xử lý, ông Chủng thẳng thắn: "Chúng ta thường nói với nhau thích thì kiện ra tòa, nhưng không phải cứ lôi nhau ra tòa khi nào cũng được. Tôi đề nghị Luật PPP sắp tới có thể đưa thiết chế hòa giải tại Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam khi có tranh chấp trong các hợp đồng BOT rói riêng và hợp đồng theo phương thức PPP nói chung''.

Tại Hội thảo, ông Hồ Minh Hoàng - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Đèo Cả (tập đoàn chuyên thi công đường cao tốc và hầm qua núi gồm hầm Đèo Cả, đèo Cổ Mã, hầm Cù Mông; cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn, Chi Lăng - Hữu Nghị...) cũng thẳng thắn chia sẻ rất nhiều bất cập, rào cản, vướng mắc cần được tháo gỡ khi thực hiện các dự án hạ tầng giao thông.

Ông Hoàng cho biết, các cam kết hỗ trợ của nhà nước rất rủi ro, khi đầu vào của các phương án tài chính được tính toán và cam kết của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là hỗ trợ vốn, trạm thu phí, cam kết trong hợp đồng dự án... nhưng trên thực tế thì cơ quan nhà nước ngoài việc không thực hiện những cam kết khi đã ký hợp đồng; không đấu tranh bảo vệ được, trái lại khi có các quy định mới không xem xét lại hệ quả mà gây thêm áp lực cho dự án.

"Dự án hầm Đèo Cả được nhà nước hỗ trợ phân bổ 5.048 tỷ đồng từ vốn trái phiếu Chính phủ nhưng đã giải ngân chậm gần 2 năm, Quốc hội đã thu hồi 1.180 tỷ đồng do việc giải ngân bị kéo dài so với kế hoạch ban đầu. Bộ Giao thông vận tải đề nghị bỏ trạm thu phí La Sơn - Túy Loan khi chưa thống nhất làm rõ phương án bù đắp với nhà đầu tư", ông Hoàng lấy ví dụ.

Trong khi đó về vốn, theo ông Hoàng, các ngân hàng tài trợ vốn bản chất cũng như một nhà đầu tư kinh doanh tiền tệ, mặc dù được hưởng lợi ích từ lãi suất cho vay cao nhất khu vực nhưng khi dự án gặp phải khó khăn, vướng mắc thì bàng quan, im lặng. Ngân hàng chỉ quan tâm đến việc thu đủ, thu đúng và sẵn sàng phát ra thông điệp rủi ro là do nhà nước và nhà đầu tư đã không thực hiện theo đúng cam kết.

Bất cập khác được ông Hoàng chỉ ra là một số dự án khi lãnh đạo nhà đầu tư hoặc doanh nghiệp là nhà đầu tư cũ có sự vi phạm pháp luật nhưng vi phạm đó không liên quan đến dự án nhưng cán bộ điều tra lại mở rộng phạm vi thu thập thông tin, tài liệu với cả các nhân sự và giao dịch mới vốn không liên quan đến vụ án.

"Thực tế này làm môi trường đầu tư trở nên bất an, khiến các bên đang tích cực tháo gỡ khó khăn tại một số dự án lo sợ, né tránh. Ví dụ như tại dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn, đối tượng Nguyễn Văn Dương là Chủ tịch HĐQT của một công ty là nhà đầu tư cũ phạm tội đánh bạc nhưng các nhà đầu tư khác, nhà thầu cũng phải tham gia giải trình và cung cấp tài liệu cho cơ quan điều tra", ông Hoàng lấy dẫn chứng.

Bên cạnh đó, theo ông Hoàng, trong một số trường hợp dự án đang gặp khó khăn thì các cuộc thanh tra, kiểm tra lại diễn ra thường xuyên hơn, những sai sót được tích lũy để cung cấp thông tin cho dư luận làm tăng thêm áp lực cho các dự án nhưng không đánh giá hết các sai sót về mặt cơ chế, chính sách pháp luật, mà chủ yếu đánh giá những bất lợi về một bên làm ảnh hưởng đến quyền lợi của nhà đầu tư, làm nhận thức của người dân về dự án BOT bị thiên lệch.

Đại diện Tập đoàn Đèo Cả cũng chia sẻ một khó khăn nữa là về thông tin truyền thông. Có không ít nhà báo, phóng viên báo chí luôn mang sẵn định kiến về dự án BOT là móc túi dân, lợi ích nhóm, đặc biệt không ít bài báo tường thuật việc gây mất trật tự an ninh ở trạm thu phí, thông tin đậm các cuộc thanh tra đối với dự án BOT, trong khi tiếng nói của nhà đầu tư thì được đưa rất hạn chế.

Ngoài ra, về phía người dân thì vẫn còn có định kiến về BOT vì thời gian đầu thực hiện quy mô này đã tạo hình ảnh xấu với một số dự án bất cập và có vấn đề.

"Thừa nhận rằng, thời gian qua có một số dự án chậm tiến độ, không đạt yêu cầu về chất lượng, có những nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm, thậm chí nợ đầm đìa vẫn được làm. Từ đó, dẫn đến có những suy nghĩ quy chụp, đánh đồng tất cả các dự án với nhau, cho rằng việc thu phí là phục vụ cho nhà đầu tư", ông Hoàng chia sẻ.

Trên cơ sở đưa ra những vướng mắc, khó khăn, ông Hoàng kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền sớm có biện pháp xử lý, để nhà đầu tư yên tâm thực hiện các dự án.