Cần đòn bẩy thể chế trong đột phá phát triển hạ tầng

Đột phá phát triển hạ tầng

Kết cấu hạ tầng là cấu phần nền tảng của năng lực quốc gia – nơi hội tụ giữa phát triển kinh tế, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và năng lực cạnh tranh bền vững. "Đột phá" không chỉ là tăng tốc đầu tư, mà là tăng năng lực vận hành của toàn hệ thống- được đo bằng thời gian, chi phí và độ tin cậy của luồng hàng, luồng người, luồng năng lượng và luồng dữ liệu.

Hạ tầng đô thị và các khu công nghiệp ở tỉnh ngày càng được đầu tư theo hướng hiện đại, xanh, sạch, đẹp.

Sau gần bốn thập niên tiến hành công cuộc Đổi mới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế, xã hội và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, để bước vào kỷnguyên phát triển mới – kỷ nguyên của sáng tạo, xanh hóa và bền vững, đất nước ta cần một cú hích mạnh mẽ về kết cấu hạ tầng kinh tế – xã hội.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nhận định: Hạ tầng không chỉ là những công trình vật chất, mà là năng lực vận hành của quốc gia – khả năng kết nối người dân, doanh nghiệp, vùng miền và các chuỗi giá trị. Một nền hạ tầng hiện đại giúp giảm chi phí giao dịch, tăng năng suất lao động, và mở ra không gian phát triển mới. Ngược lại, hạ tầng yếu kém chính là "điểm nghẽn rất lớn" trong quá trình phát triển.

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội

Theo đồng chí nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nhìn lại những năm qua, đặc biệt là nhiệm kỳ 2021-2025, nhiều dự án hạ tầng lớn đã được đầu tư, nhưng vẫn cần tiếp tục ưu tiên cho hạ tầng chiến lược, nhất là bảo đảm tính đồng bộ, tính kết nối và hiệu ứng lan tỏa. Đây là lúc chúng ta cần chuyển từ tư duy "xây dựng công trình" sang tư duy "kiến tạo hệ thống"- coi hạ tầng như một cấu phần thể chế của năng lực quốc gia.

Nghiên cứu Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, nội dung về đột phá hạ tầng đề ra là: "Tiếp tục hoàn thiện đồng bộ và đột phá mạnh mẽ trong xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội; nhất là kết cấu hạ tầng giao thông đa phương thức, hạ tầng công nghệ phục vụ cho quá trình quản lý, quản trị và kiến tạo phát triển, hạ tầng phục vụ chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, thích ứng với biến đổi khí hậu".

TS. Nguyễn Sĩ Dũng, đột phá này cần được hiểu theo nghĩa hệ thống – không chỉ là mở rộng đầu tư công trình, mà là nâng cao năng lực vận hành của toàn bộ kết cấu hạ tầng quốc gia. Bài viết đề xuất cách tiếp cận mới cho đột phá hạ tầng, bao gồm phương pháp xác lập ưu tiên khoa học, năm trụ cột đầu tư chiến lược, và cơ chế thực thi hiện đại theo mô hình Văn phòng quản lý dự án quốc gia (NPMO).

"Đột phá" không chỉ là tăng tốc đầu tư, mà là tăng năng lực vận hành của toàn hệ thống- được đo bằng thời gian, chi phí và độ tin cậy của luồng hàng, luồng người, luồng năng lượng và luồng dữ liệu. Một con đường chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó kết nối được với các hành lang kinh tế, rút ngắn thời gian vận chuyển và giảm chi phí logistics. Một mạng điện chỉ phát huy cao nhất giá trị khi có khả năng điều độ thông minh, kết nối các nguồn năng lượng tái tạo và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Một hạ tầng số chỉ thực sự hữu ích khi nó trở thành "xương sống" của quản trị công và đổi mới sáng tạo. Vì vậy, đột phá hạ tầng cần được định vị lại: từ "đầu tư mở rộng" sang "thiết kế vận hành"; từ "đơn ngành" sang "liên kết hệ thống"; từ "chi phí đầu tư" sang "hiệu quả vòng đời". Đây là cách tiếp cận thể hiện tầm nhìn thể chế và năng lực quản trị hiện đại", TS. Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh.

Đòn bẩy thể chế

Tiếp tục phân tích Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, nội dung về đột phá hạ tầng, TS. Nguyễn Sĩ Dũng cho rằng, đột phá phát triển hạ tầng là một phép thử của năng lực tổ chức và điều hành đất nước. Một quốc gia phát triển không chỉ ở quy mô kinh tế, mà còn ở khả năng triển khai các dự án lớn đúng tiến độ, đúng chất lượng, và mang lại hiệu quả, lợi ích lâu dài. Mỗi cây cầu, mỗi tuyến metro, mỗi mạng điện hay dữ liệu quốc gia đều là thước đo của kỷ luật thể chế, năng lực điều phối và niềm tin xã hội.

Hạ tầng tại các khu vực nông thôn ngày càng được đầu tư đồng bộ, hiện đại.

Do đó, cùng với đột phá hạ tầng, cần song hành đột phá thể chế (để tháo gỡ ràng buộc pháp lý, tạo không gian linh hoạt cho đầu tư) và đột phá nhân lực (để có đội ngũ kỹ sư, chuyên gia, nhà quản lý dự án chuyên nghiệp).

"Nếu Đổi mới năm 1986 là cuộc cách mạng về thể chế kinh tế, thì Đại hội XIV cần mở ra cuộc cách mạng về thể chế hạ tầng- cuộc cách mạng của tư duy hệ thống, của chuẩn mực bền vững và của năng lực thực thi. Mỗi đồng vốn đầu tư hạ tầng phải được đo bằng hiệu quả hệ thống, bằng năng suất quốc gia và bằng phúc lợi của người dân. Khi hạ tầng trở thành mạch máu khỏe mạnh của đất nước, Việt Nam sẽ có đủ năng lượng, kết nối và sức bật để bước vào kỷ nguyên phát triển hùng cường, hiện đại và bền vững vào năm 2045", nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội bày tỏ.