Xây dựng nông thôn mới đang có dấu hiệu chững lại

Toàn cảnh hội nghị tổng kết Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới khu vực DHNTB và Tây Nguyên (ảnh: Thúy Hằng)

Sáng 7/9, tại TP Tam Kỳ, Ban Chỉ đạo Trung ương Các chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) phối hợp UBND tỉnh Quảng Nam tổ chức Hội nghị tổng kết Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới (NTM) vùng Duyên hải Nam Trung Bộ (DHNTB) và Tây Nguyên (TN) giai đoạn 2010-2020.

Dự và chủ trì hội nghị có ông Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thông, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương Các chương trình MTQG; ông Phan Việt Cường, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Quảng Nam cùng đại diện lãnh đạo các bộ, ban, ngành T.Ư, lãnh đạo 13 tỉnh, thành phố từ Đà Nẵng đến Bình Thuận và các tỉnh Tây Nguyên.

Tiến độ xây dựng NTM nhiều tỉnh có dấu hiệu chững lại

Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ (DHNTB) bao gồm 8 tỉnh/thành phố: TP. Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận, với tổng diện tích tự nhiên toàn vùng là 44.540 km2, dân số trung bình 9.274.083 người, mật độ dân số 208,2 người/km2

Vùng Tây Nguyên (TN) gồm 5 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng xếp theo thứ tự vị trí địa lý từ Bắc xuống Nam, có diện tích tự nhiên là 54.474 km2 , dân số trung bình 5.871.000 người, mật độ dân số 108,0 người/km2 (Tổng điều tra dân số 2019).

Cả 2 vùng đều là các địa bàn giữ vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và môi trường sinh thái của Việt Nam.

Trong giai đoạn 2010-2019, tổng nguồn vốn huy động thực hiện chương trình của Vùng DHNTB và Tây Nguyên là 364.585 tỷ đồng; trong đó, ngân sách đối ứng của địa phương 20.049 tỷ đồng; vốn huy động từ người dân và cộng đồng 19.545 tỷ đồng. Tính đến tháng 6/2019, toàn vùng DHNTB đã có 378/825 xã đạt chuẩn NTM trong tổng số 825 xã tham gia xây dựng NTM.

Hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đã được cải thiện, đầu tư liên tục, thay đổi đáng kể diện mạo nông thôn, bước đầu cơ bản đáp ứng được nhu cầu phát triển sản xuất và đời sống của người dân

Chương trình OCOP sau hơn 1 năm triển khai, bước đầu đã đạt được những kết quả nhất định, góp phần thúc đẩy phát triển những sản phẩm đặc sản các địa phương (điển hình là các tỉnh Quảng Nam, Lâm Đồng). Tổng số sản phẩm dự kiến được chuẩn hóa đến 2020 của khu vực là 582 sản phẩm, chiếm 15,8% cả nước (cả nước là 3.684 sản phẩm).

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường phát biểu tại hội nghị (ảnh Thúy Hằng)

Tuy nhiên, Báo cáo của Văn phòng điều phối NTM Trung ương tại hội nghị cho biết, sau 10 năm triển khai, cả 2 vùng vẫn còn 27 huyện trên địa bàn 09 tỉnh (Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Kon Tum) chưa có xã đạt chuẩn nông thôn mới; vùng Tây Nguyên, còn một số tỉnh có tỷ lệ số xã đạt chuẩn dưới 30% (Đắk Lắk, Đắk Nông) và dưới 20% (Kon Tum); tỷ lệ xã dưới 10 tiêu chí của hai vùng chiếm 21,98% của cả nước; chất lượng công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới ở một số nơi còn chưa đảm bảo.

Tiến độ xây dựng NTM của nhiều tỉnh có dấu hiệu chững lại trong những năm gần đây (Ninh Thuận, Bình Thuận, Khánh Hoà, Quảng Ngãi, Kon Tum, Đắk Lắk); đặc biệt, tỉnh Khánh Hòa là địa phương tự cân đối ngân sách, có tiềm lực lớn, nhưng đến nay, kết quả xây dựng nông thôn mới còn rất hạn chế, chưa có đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn.

Trên bình diện chung, xây dựng nông thôn mới của vùng DHNTB và TN còn thiếu chiều sâu, thiếu toàn diện, mới chỉ tạo được điểm sáng ở một số nơi, tính lan tỏa, nhân rộng các mô hình điển hình chưa nhiều; một số địa phương chưa phát huy hết lợi thế về nguồn lực (đất đai, tài nguyên) để khai thác, hỗ trợ cho xây dựng nông thôn mới.

Nhiều ngành kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp) vẫn chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên, có nơi quá lạm dụng khai thác tài nguyên khoáng sản, rừng, biển, làm ảnh hưởng không nhỏ đến tính bền vững của hệ sinh thái; các liên kết cụm ngành còn thiếu, khả năng lan tỏa hạn chế; nhiều tiềm năng “rừng vàng, biển bạc” vẫn chưa được khai thác hiệu quả.

Nhiều địa phương, các công trình hạ tầng cơ sở chưa đồng bộ, nhất là hệ thống giao thông xuống cấp, chưa được đầu tư sửa chữa kịp thời, chưa đảm bảo tính kết nối từ thôn, buôn đến các tuyến huyện lộ, tỉnh lộ, quốc lộ.

Công tác quản lý, khai thác công trình thủy lợi, nước sạch, các thiết chế văn hóa, thể thao một số địa phương còn kém hiệu quả; chưa kết nối được kinh tế biển với các vùng sâu trong đất liền giữa các tỉnh DHNTB và TN (về du lịch lan toả, về giao lưu hàng hoá,...); chất lượng liên kết sản xuất và chất lượng HTX còn yếu, số lượng HTX bình quân của các tỉnh thấp nhất cả nước; chuyển đổi cơ cấu sản xuất ở nhiều tỉnh vẫn chủ yếu mang tính tự phát, chạy theo thị trường, chưa có sự gắn kết với thu hút doanh nghiệp vào đầu tư, chế biến.

Tỷ lệ thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt còn thấp; tính chủ động của nhiều địa phương trong tìm kiếm, lựa chọn công nghệ, thu hút nhà đầu tư xây dựng các công trình xử lý rác thải còn chưa cao; việc phát động nhân dân trồng cây xanh, trồng hoa chưa phát triển thành phong trào sâu rộng; việc tổ chức tuyên truyền, vận động nhân dân tự giác tham gia phân loại rác tại nguồn mới chỉ được một vài địa phương thực hiện; nhiều nơi, tiêu chí môi trường tuy đã đạt, nhưng chưa thực sự bền vững hoặc đi vào chiều sâu.

Thôn An Phước, xã Bình An, huyện Thăng Bình (Quảng Nam) xây dựng nông thôn mới (ảnh: Thanh Thủy)

Tình hình an ninh, trật tự ở nông thôn của các tỉnh, thành phố mặc dù cơ bản ổn định, nhưng đã để xảy ra hiện tượng kích động, lôi kéo người dân tham gia hoạt động trái pháp luật (Bình Thuận); vùng Tây Nguyên luôn tiềm ẩn nguy cơ bất ổn, do các thế lực thù địch luôn tìm cách kích động, chia rẽ khối đại đoàn kết trong nhân dân; tình trạng di dân tự do vẫn còn diễn ra ở một số nơi, vừa gây khó khăn cho công tác quản lý nhân khẩu, vừa gây ra nạn phá rừng, ảnh hưởng nhiều đến sản xuất và môi trường.

Việc chuyển đổi cơ cấu lao động ở nông thôn của hầu hết các tỉnh đều khá thấp; thu nhập người dân nông thôn tăng chậm, chưa bền vững, phụ thuộc nhiều thời tiết và biến động của thị trường.

Năng lực cán bộ trong xây dựng NTM còn yếu

Những địa phương có tỷ lệ số xã đạt chuẩn còn thấp, nguyên nhân chủ yếu là do xuất phát điểm thấp, địa bàn rộng, địa hình phức tạp, dân cư ở thưa thớt, phân tán (diện tích 02 vùng chiếm 29,6% diện tích cả nước, nhưng dân số chỉ chiếm khoảng 16% dân số cả nước), nhiều khu vực bị chia cắt bởi đồi núi, sông suối, nên việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng rất khó khăn, suất đầu tư lớn; ở khu vực Tây Nguyên, hình thái thời tiết với mùa khô, mùa mưa rất rõ, nên ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất cũng như tiến độ xây dựng các công trình hạ tầng.

Trong những năm gần đây, tình hình thời tiết diễn biến bất thường, thiên tai, bão, lũ lụt xảy ra nhiều, nhất là trận bão lịch sử năm 2017; tình trạng hạn hán kéo dài (Ninh Thuận, Bình Thuận); dịch bệnh ở gia súc, gia cầm xảy ra và diễn biến phức tạp,… ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất và đời sống của nhân dân, làm cho việc xây dựng nông thôn mới có nơi bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thiếu bền vững. Chất lượng công tác giáo dục, đào tạo còn hạn chế; trình độ dân trí, chất lượng nguồn nhân lực của các địa phương còn thấp.

Xây dựng NTM ở huyện miền núi Nam Trà My, Quảng Nam (ảnh:Phương Thuận)

Công tác chỉ đạo của một số địa phương chưa thực sự quyết liệt, có nơi giậm chân tại chỗ; công tác xúc tiến thương mại chưa thực sự hiệu quả, sự vào cuộc của lãnh đạo chủ chốt ở nhiều địa phương còn hạn chế; chưa phát huy được hết lợi thế về đất sản xuất, chưa kết nối được du lịch biển với du lịch nông thôn.

Năng lực cán bộ làm công tác xây dựng nông thôn mới nhiều địa phương còn yếu, chưa thực sự chủ động trong công tác tham mưu, đề xuất triển khai thực hiện Chương trình; chất lượng hoạt động của hệ thống Văn phòng Điều phối nông thôn mới các cấp ở các tỉnh, thành vùng DHNTB và TN thuộc diện yếu nhất cả nước, do hầu hết không bố trí đủ cán bộ làm việc chuyên trách, hoặc có bố trí, nhưng lại đưa cán bộ thiếu năng lực. Trong khi vai trò của cán bộ chủ chốt là hết sức quan trọng, nhất là trong công tác luân chuyển và bố trí cán bộ chủ chốt ở cơ sở.

Thực tiễn triển khai Chương trình thời gian qua cho thấy, ở nơi nào người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, đoàn thể thực sự quan tâm vào cuộc thường xuyên, quyết liệt thì kết quả xây dựng nông thôn mới sẽ có chuyển biến rõ nét cả về số lượng và chất lượng đạt chuẩn.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam Phan Việt Cường thăm các gian hàng trưng bày sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của các tỉnh duyên hải NTB&TN (ảnh Thúy Hằng)

Theo đó, nhiều ý kiến tham luận tại hội nghị cho rằng, để đẩy nhanh tiến trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn các tỉnh DHNTB và Tây Nguyên, từng địa phương cần phải có cách làm phù hợp với điều kiện thực tế, lựa chọn các nội dung, nhiệm vụ ưu tiên để thực hiện; vận dụng sáng tạo cơ chế chính sách của Trung ương, có phương thức huy động các nguồn lực phù hợp; phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế sẵn có gắn với ứng dụng khoa học công nghệ, thu hút doanh nghiệp về đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh.

Hệ thống chỉ đạo cần phải đồng bộ, hiệu quả; có bộ máy giúp việc đủ năng lực, chuyên nghiệp, sát thực tế sẽ là yếu tố quan trọng đảm bảo cho công tác chỉ đạo có hiệu quả. Kịp thời phát hiện các mô hình hay, cách làm sáng tạo, các phong trào thi đua hiệu quả để triển khai nhân rộng, tạo sự lan tỏa trên địa bàn.

Tiếp tục nhân rộng các mô hình, các điển hình tiên tiến, sáng kiến và kinh nghiệm hay về xây dựng NTM. Chủ động nghiên cứu và xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ xây dựng NTM đột phá cho vùng theo hướng lồng ghép các chương trình, dự án trên địa bàn nông thôn với Chương trình MTQG xây dựng NTM nhằm thống nhất cơ chế chính sách hỗ trợ các địa phương triển khai hiệu quả các nội dung của Chương trình, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư các nguồn lực, bảo đảm không chồng chéo, lãng phí nguồn lực; đồng thời đẩy nhanh tiến độ, thu hẹp khoảng cách xây dựng NTM so với các vùng khác của cả nước, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn...

Vấn đề mấu chốt trong triển khai thực hiện Chương trình chính là phát huy được vai trò chủ thể của người dân để người dân tích cực hưởng ứng, chủ động thực hiện các nhiệm vụ của mình... đây là các yếu tố quan trọng, có vai trò quyết định sự thành công trong chỉ đạo, thực hiện Chương trình xây dựng NTM.