Kì lạ với tục “cà răng, căng tai” của người Brâu trên vùng biên

Về trên làng Đăk Mế (xã Bờ Y, huyện Ngọc Hồi, Kon Tum), chúng tôi hết sức tò mò trước tục “cà răng, căng tai” của bà con đồng bào người Brâu có nguồn gốc ở vùng Nam Lào và Đông bắc Campuchia.

Theo người dân bản địa kể lại, từ hơn 100 năm trước hai anh em ruột Thao A Jong và Thao Tô đã dẫn theo bộ phận nhỏ dân tộc này di cư sang đất Việt Nam. Từ đó đến nay, người đồng bào Brâu đã sinh sôi, nảy nở.

Hiện tại trên địa bàn xã có hơn 500 nhân khẩu là tộc người Brâu. Tuy sinh sống trên vùng đất mới nhưng các tục lệ và lễ tết bà con vẫn luôn gìn giữ. Đặc biệt, người Brâu vẫn luôn giữ được các tập tục của dân tộc mình ở đất Lào xa xôi, nổi bật nhất là lễ cà răng (uốt pưng, dành cho con trai) và căng tai (sít tiêu, dành cho con gái).

Tục cà răng, căng tai của người đồng bào Brâu trên vùng biên

Theo đó, người con gái, con trai ở độ tuổi 13 - 14 có thể lập gia đình đều phải trải qua lễ cà răng, căng tai. Lúc này, cộng đồng mới xem là người trưởng thành, tự do yêu đương.

Cụ Y An (80 tuổi, làng Đăk Mế) hình dung lại khung cảnh 67 năm trước. Đó là một ngày cuối năm, khi bản làng đang chìm trong bóng tối, hàng chục trai gái cùng độ tuổi và đã quy tụ tại nhà rông. Lúc đó, cụ Y An đang là thiếu nữ 13 tuổi như bông hoa Pơ - Lang “sắc đỏ” giữa núi rừng Tây Nguyên cũng là thời điểm báo hiệu đến tuổi để thực hiện tục lệ căng tai…

Những chiếc khuyên làm bằng ngà voi hoặc các vật tương tự

Căng tai (síp tiêu) của nữ là một quá trình lâu dài. Từ 1- 2 tuổi, trẻ em nữ đã được xâu lỗ tai để đeo khuyên. Bà con Brâu dùng hai loại khuyên tai: thông thường được làm bằng ống nứa, gọi là tiêu. Những nhà khá giả cho con con gái họ đeo làm khuyên tai làm bằng ngà voi được mài nhẵn, tròn, đường kính từ 5-6 cm, gọi là bloóc.

Khi mới xâu lỗ tai, các cô gái Brâu đeo một mẩu tre nhỏ. Mẩu tre này được thay đổi bằng những đôi khuyên tai to dần lên, to đến mức làm cho đôi dái tai bị đứt hẳn. Nếu dái tai người con gái nào bị đứt thì xem là tín hiệu may mắn cho cả làng.

Những cô gái mới lớn đã được căng tai cho đến lúc già

Ngồi trước hiên nhà ở làng Đăk Mế, bà Y Pế (90 tuổi) kể về quá khứ với ánh mắt đầy hãnh diện: “Thời ấy, trong làng ai cũng được xâu lỗ tai, đó là một cách làm đẹp và vừa là cách thể hiện sự giàu có của gia đình. Người Brâu quan niệm lỗ xâu tai càng rộng càng đẹp, càng được đàn ông ngưỡng mộ. Căng tai càng rộng bao nhiêu thì chứng tỏ trong nhà có nhiều chiêng, ché, trâu bò... Những gia đình khá giả thường cho con gái mình đeo đeo ngà voi, vòng bạc; người nghèo thì đeo ống nứa, ống lồ ô được cắt cho vừa với lỗ tai…”.

“May mắn sinh ra trong một gia đình khá giả, cặp ngà voi căng tai của bà thời đó đổi được mấy cặp chiêng. Nhưng bây giờ con cháu không ai muốn đeo nó nữa”, bà Y Pế buồn rầu nói, rồi sờ lên đôi tai với hai chiếc lỗ tai khổng lồ đường kính rộng tới gần 5 cm.

Đối với tục cà răng dành cho con trai đến tuổi trưởng thành, già làng đã thực hiện nghi thức cúng Yàng (trời) và xung quanh là tiếng chiêng vang lên báo hiệu buổi lễ bắt đầu. Tiếp đó, những người đàn ông “thạo việc” đã dùng hòn đá mài liên tục gần 2 tiếng. Mài cho đến khi bốn chiếc răng cửa hàm trên sát đến tận lợi mới được xem là thành công. Cà răng xong, người Brâu đắp vào lợi một loạt cây rừng để tránh nhiễm trùng và cho vết thương mau lành.

Trải qua lịch sử, phong tục cà răng, căng tai đang bị mai một dần

“Hoàn thành nghi lễ cà răng người đó mới được coi là trưởng thành và có quyền tự do tìm kiếm bạn tình. Nếu không thì bị người trong làng chê cười, bạn bè khinh rẻ và không bắt được vợ chồng”, ông Thao Lợi, trưởng thôn Đăk Mế cho hay.

Cộng đồng người Brâu quan niệm tục cà răng là một nghi thức chuẩn mực, khuôn mẫu về cái đẹp, đồng thời thể hiện lòng can đảm để vượt qua thử thách đầu đời của người con trai. Đối với những người không được cà răng khi chết đi, linh hồn sẽ không về với thế giới của ông bà tổ tiên.

Nhìn chung, không riêng gì đồng bào Brâu ở Kon Tum, nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên cũng có tục cà răng, căng tai. Đó là một trong những nét văn hoá đặc trưng phản ánh về cái đẹp của một số tộc người. Nó đã từng tồn tại một thời gian dài trong lịch sử nhưng ngày nay với cuộc sống thời hiện đại do sự hội nhập và giao lưu văn hoá, kinh tế rộng rãi nên nhận thức và quan niệm của đồng bào cũng đã có nhiều thay đổi. Hiện nay, tục cà răng, căng tai không còn phổ biến ở các tộc người vùng Tây Nguyên, chỉ còn số ít người già từ 80-90 tuổi còn lưu giữ tập tục trên của đồng bào mình.