Hồi sinh sông Tô Lịch: Nỗ lực của Hà Nội, đã thấy "màu xanh" của hy vọng

Theo ghi nhận của phóng viên từ cuối tháng 8 đến những ngày đầu tháng 9/2025, dòng sông Tô Lịch đã chảy, màu xanh của dòng nước tiếp tục lan rộng đến những nơi cách đây chỉ vài tháng chỉ là dòng nước đen kịt, đặc quánh.

Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh kiểm tra tại Dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá, cuối năm 2024. Ảnh: Viết Thành/HNM.

Trước đó, sau trận mưa lớn kéo dài từ đêm 25/8, nước sông Tô Lịch dâng cao, chuyển màu xanh trong, không còn mùi hôi, khiến nhiều người đi qua ngỡ ngàng. Nhiều người ngạc nhiên khi thấy một "phiên bản" khác của dòng sông, vốn được xem là điểm đen về môi trường ở Hà Nội hàng chục năm qua.

Cả hệ thống chính trị vào cuộc, dòng nước sông Tô Lịch bắt đầu xanh trở lại.

Thực tế, từ giữa năm 2024, sau những trận mưa lớn, sông Tô Lịch đã có vài lần "chuyển mình" dù không rõ rệt như hiện nay. Nhiều người cho rằng, nguyên nhân không chỉ do lượng mưa lớn giúp pha loãng, cuốn trôi ô nhiễm mà còn nhờ các giải pháp của thành phố Hà Nội.

Còn nhớ, ngày 27/11/2024, tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh nhiệm vụ của thành phố là xử lý vấn đề ô nhiễm môi trường và ùn tắc giao thông. Trong đó, trọng tâm là xử lý ô nhiễm không khí, nguồn nước, đặc biệt giải quyết vấn đề ô nhiễm sông Tô Lịch.

Màu xanh của dòng nước tiếp tục lan rộng đến những nơi cách đây chỉ vài tháng chỉ là dòng nước đen kịt, đặc quánh.

Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, từ năm 2009, Hà Nội đã chi khoảng 30.000 tỷ đồng cho các dự án làm sạch sông Tô Lịch nhưng chưa đạt kết quả như mong đợi. Người đứng đầu Đảng nhấn mạnh, nhiệm vụ trước mắt là xử lý ô nhiễm nguồn nước, đặc biệt là sông Tô Lịch; làm sao để con sông trở thành dòng sông thơ của Hà Nội.

Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, cả hệ thống chính trị thành phố Hà Nội đã vào cuộc nghiên cứu, tham vấn ý kiến các bộ ngành, chuyên gia để có giải pháp hiệu quả nhất. Trong đó, giải pháp ban đầu được đưa ra là xây dựng hệ thống tách nước thải sinh hoạt, đưa về Nhà máy nước thải Yên Xá để nâng tỷ lệ nước thải được xử lý của Hà Nội lên 40% và lên phương án lấy nước sông Hồng bổ cập cho sông Tô Lịch trị giá 550 tỷ đồng. Hiện tại, những tiên tiến về công nghệ phục hồi dòng sông và những bài học kinh nghiệm về việc lấy lại sức sống cho dòng chảy đô thị trên khắp thế giới, gồm cả thành công và thất bại, đều có thể trao cho Hà Nội rất nhiều ý tưởng mới để xây dựng chiến lược của mình.

Có chỗ nước trong xanh có thể thấy được dưới lòng sông.

Ngày 2/12/2024, Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh cùng lãnh đạo các sở, ngành, địa phương của thành phố đã đi kiểm tra tiến độ hệ thống xử lý nước thải của Nhà máy nước thải Yên Xá và việc thực hiện các giải pháp làm sạch sông Tô Lịch.

Sau khi thị sát thực tế, chia sẻ khi kết luận Hội nghị lần thứ 20, Ban Chấp hành Đảng bộ TP Hà Nội ngày 4/12/2024, Bí thư Thành ủy Bùi Thị Minh Hoài lưu ý các đơn vị liên quan phải quan tâm đến vấn đề xử lý rác thải dọc dòng sông Tô Lịch. Bởi theo Bí thư Thành ủy, khi thành phố đã xử lý được vấn đề ô nhiễm nguồn nước, nhưng sông vẫn còn nhiều rác thải là “hoài công vô ích”.

Để có được màu xanh, đó là sự nỗ lực không biết mệt mỏi của cả hệ thống chính trị thành phố.

Do đó, Bí thư Thành ủy Bùi Thị Minh Hoài đã yêu cầu lãnh đạo các địa phương trên địa bàn dọc sông Tô Lịch chảy qua cần triển khai ngay việc thu gom rác thải, nhằm góp phần tạo cảnh quan sạch sẽ cho thành phố; làm sao dòng sông Tô Lịch giữa lòng Thủ đô trở thành dòng sông thơ mộng, không còn màu đen.

Trong khi đó, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh khẳng định: "Cải tạo sông Tô Lịch là nhiệm vụ trọng tâm. Thành phố cam kết huy động tối đa các nguồn lực, đẩy nhanh tiến độ và bảo đảm hiệu quả bền vững về môi trường, xã hội và văn hóa".

Như vậy, có thể thấy, trước chỉ đạo của Tổng Bí thư, quyết tâm chính trị của lãnh đạo thành phố Hà Nội là rất cao với những yêu cầu, việc làm được đưa ra cụ thể. Điều này đang mở ra cơ hội hồi sinh dòng Tô Lịch, một di sản sống chứa đựng bao huyền tích và lịch sử về vùng đất kinh kỳ nghìn năm văn hiến.

Sau nhiều năm nghiên cứu và thử nghiệm, Hà Nội chính thức khởi động kế hoạch hồi sinh sông Tô Lịch bằng các giải pháp căn cơ, được tính toán kỹ lưỡng với niềm hy vọng có thể làm “sống” lại dòng sông thơ, khôi phục mạch nguồn văn hóa.

Nhìn từ trên cao là một dòng nước xanh.

Theo đó, một trong những hạng mục quan trọng nhất của dự án cải tạo sông Tô Lịch là nạo vét bùn đất, loại bỏ nguồn ô nhiễm tích tụ dưới đáy sông. Giai đoạn đầu tiên được triển khai từ đoạn sông dài 5km, kéo dài từ đường Hoàng Quốc Việt đến Ngã Tư Sở. Khoảng 40.000 tấn bùn đất sẽ được nạo vét tại khu vực này.

Song song với công tác nạo vét, Hà Nội cũng đang dồn lực để hoàn thiện các dự án xử lý nước thải – chìa khóa để làm sạch các dòng sông ô nhiễm. Dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, với tổng đầu tư hơn 16.000 tỷ đồng, là tâm điểm của kế hoạch này. Dự án này có công suất thiết kế lên tới 270.000m³/ngày đêm, đóng vai trò trọng yếu trong việc thu gom và xử lý nước thải trước khi xả ra sông Tô Lịch và các nhánh sông khác. Đây là một phần quan trọng trong hệ thống cải tạo, nhằm đảm bảo khi bổ cập nước sạch vào, không còn nguồn ô nhiễm trực tiếp đổ ra sông.

Dòng chảy cơ bản đã được khơi thông.

Đồng thời, để khôi phục dòng chảy tự nhiên và cải thiện chất lượng nước, TP Hà Nội đã công bố phương án bổ cập nước từ hồ Tây và sông Hồng. Cụ thể, Sở Xây dựng được giao nhiệm vụ lấy nước từ hồ Tây thông qua cửa điều tiết Hồ Tây A và Cống Đõ Mương Thụy Khuê. Cùng với đó, Sở Xây dựng cũng đang nghiên cứu kỹ lưỡng đề xuất dẫn nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch theo trục đường Võ Chí Công, nhằm đảm bảo nguồn nước bổ sung ổn định và lâu dài.

Theo ghi nhận của phóng viên những ngày đầu tháng 9, dự án thí điểm xây dựng, lắp đặt thử nghiệm bãi lọc trồng cây ngập nước để bổ cập nước từ Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây vào hồ Tây, sau đó bổ cập cho sông Tô Lịch đã cơ bản hoàn thành. Đơn vị thi công đã lắp ống từ Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây vào hồ Tây qua hồ Sen, ống này có van điều tiết lượng nước xả ra hồ Sen. Hồ Sen đã được lắp hơn 40 bè thủy sinh, các bè này có nhiệm vụ lọc nước trước khi đổ ra hồ Tây.

Theo đại diện Ban Quản lý hồ Tây, các hạng mục tại hồ Sen đã cơ bản hoàn thành. Những ngày qua đơn vị vận hành đã bơm nước vào hồ Sen để sẵn sàng bổ cập vào hồ Tây, nước từ hồ Tây sau đó sẽ được bổ cập cho sông Tô Lịch.

Mặc dù có chỗ nước vẫn còn chưa "chuyển màu" , song không thể phủ nhận nỗ lực của thành phố trong hành trình tìm lại sự sống cho sông Tô Lịch.

Nguồn nước sử dụng để bổ cập nước vào hồ Tây là nước sau xử lý đạt tiêu chuẩn của Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây có lưu lượng khoảng 13.000m3/ngày đêm (công suất thiết kế 15.000-22.800m3/ngày).

Một hạng mục hạ tầng quan trọng khác là việc xây dựng đập dâng tại khu vực gần cầu Quang (Thanh Trì cũ). Đập dâng hoạt động như một “van điều tiết” nước, giúp giữ nước và điều chỉnh mực nước sông. Đặc biệt là vào mùa đông xuân, khi lưu lượng nước sông Tô Lịch giảm, đập dâng sẽ giữ lại một phần nước, duy trì mực nước trên sông để đảm bảo không bị cạn kiệt. Việc giữ nước và tăng cường lưu thông nước có thể giúp cải thiện chất lượng nước trên sông Tô Lịch, giảm thiểu ô nhiễm.

Đập dâng có chức năng tương tự đập tràn hay cống có cửa van, kết cấu ngăn nước của đập bằng túi cao su liên kết với móng đập, có thể điều chỉnh mực nước bằng cách bơm hoặc xả khí/nước vào túi. Đập dâng cao su có nhiều ưu điểm so với đập truyền thống như chi phí thấp, thi công nhanh, chịu được lún không đều và có thể xả lũ tốt.

Do đặc thù sông Tô Lịch có độ dốc đáng kể, chênh lệch cao độ đáy sông tại điểm đầu đường Hoàng Quốc Việt và điểm cuối Thanh Liệt khoảng 2m nên lượng nước bổ cập vào sông với lưu lượng thấp không đủ tạo dòng chảy và dâng nước trên toàn bộ chiều dài sông.

Hiện nay, sau khoảng 6 tháng thi công, đập dâng đầu tiên trên sông Tô Lịch tại phường Thanh Liệt (mới) đã thành hình. Ngoài đập dâng ở Thanh Liệt, TP Hà Nội dự kiến xây thêm 2 đập dâng khác tại cầu Dậu (quận Hoàng Mai cũ) và cầu Cót (quận Cầu Giấy cũ).

Cùng với các giải pháp về hạ tầng kỹ thuật, Hà Nội cũng đang triển khai đồng bộ các kế hoạch cải tạo cảnh quan và hệ sinh thái ven sông. Các tuyến đường dạo bộ, công viên cây xanh, khu vui chơi cộng đồng hai bên bờ sông Tô Lịch đang được nghiên cứu và quy hoạch chi tiết. Mục tiêu là tạo dựng một hành lang sinh thái đô thị, thân thiện với môi trường và người dân.

Có thể thấy, với sự vào cuộc quyết liệt, tích cực của cả hệ thống chính trị thành phố Hà Nội, đặc biệt là sự quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND TP, sông Tô Lịch đã có dấu hiệu hồi sinh khi dòng nước đã có màu xanh, không còn ken đặc; dường như đang được “lột xác” để tìm đường trở lại con sông thơ vốn có trước kia.

Mặc dù có chỗ nước vẫn còn chưa "chuyển màu" và còn nhiều thách thức, song với sự quyết tâm cao, cùng với những nỗ lực không ngừng của Hà Nội, các đơn vị triển khai đang thắp lên hy vọng về một tương lai xanh hơn cho sông Tô Lịch. Hành trình này đòi hỏi sự đồng lòng của chính quyền, chuyên gia và toàn xã hội để những dòng sông lịch sử không chỉ là ký ức, mà còn là niềm tự hào của Hà Nội mai sau.

Với tinh thần quyết tâm cao của cả hệ thống chính trị thành phố, sự đồng lòng của người dân và các giải pháp khoa học, bài bản – Hà Nội đang rất nỗ lực và quyết tâm viết nên câu chuyện đẹp về sự đổi thay, tái sinh và phát triển bền vững. Dòng sông Tô Lịch sẽ sớm sống lại và là biểu tượng mới cho một đô thị xanh – nhân văn – hiện đại trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của Thủ đô và cả dân tộc.