BÀI 3: QUYẾT LIỆT “GỠ NGHẼN”, KHÔNG ĐỂ LÃNG PHÍ NGUỒN LỰC

Hàng loạt dự án điện gió, mặt trời được nhà đầu tư bỏ vốn làm nhưng nhiều năm qua vẫn chưa thể đưa vào vận hành do vướng cơ chế, thủ tục, gây nên sự lãng phí rất lớn về của cải, nguồn lực xã hội. Nó không chỉ lãng phí về tài chính, mà hệ lụy nó gây ra khó đo đếm hết; một trong số hệ lụy đó là dẫn đến lãng phí niềm tin của người dân, nhà đầu tư.

I. KHÔNG ĐỂ LÃNG PHÍ CỦA “TRỜI CHO”

Trong bài viết “Chống lãng phí” hồi tháng 10/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm cho biết, lãng phí còn diễn ra khá phổ biến, dưới nhiều dạng thức khác nhau, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho phát triển. Một số dạng thức của lãng phí đang nổi lên gay gắt hiện nay, đó là: Chất lượng xây dựng, hoàn thiện pháp luật chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn công cuộc đổi mới dẫn đến khó khăn, cản trở việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực; lãng phí thời gian, công sức của doanh nghiệp, cá nhân khi thủ tục hành chính rườm rà; lãng phí tài nguyên thiên nhiên do quản lý, sử dụng chưa hiệu quả; lãng phí trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng của Nhân dân diễn ra dưới nhiều hình thức.

Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, lãng phí gây suy giảm nguồn lực con người, nguồn lực tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, tăng gánh nặng chi phí, gây cạn kiệt tài nguyên, gia tăng khoảng cách giàu nghèo. Hơn thế, lãng phí còn gây suy giảm lòng tin của người dân với Đảng, Nhà nước, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội, bỏ lỡ thời cơ phát triển.

Do đó, người đứng đầu Đảng yêu cầu tập trung giải quyết triệt để các nguyên nhân dẫn đến lãng phí tài sản công, tài nguyên thiên nhiên, nguồn lực chăm lo Nhân dân và phát triển đất nước. Trọng tâm là đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng, hoàn thiện và thực thi pháp luật, coi đây là yếu tố quan trọng để phòng, chống lãng phí. Trong đó, xây dựng pháp luật phải xuất phát từ thực tiễn; vừa làm vừa rút kinh nghiệm; không cầu toàn, không nóng vội; lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, khơi thông nguồn lực, giải quyết, khắc phục điểm nghẽn, mở rộng không gian, tạo đà cho phát triển; thường xuyên đánh giá hiệu quả, chất lượng chính sách sau ban hành để kịp thời điều chỉnh bất cập, mâu thuẫn, giảm thiểu thất thoát, lãng phí các nguồn lực.

Tại buổi thăm và làm việc với đoàn công tác của Tổng Bí thư Tô Lâm hồi tháng 12/2025, Tỉnh ủy Ninh Thuận (nay là Khánh Hòa) đánh giá, ngành năng lượng tái tạo là thế mạnh, đột phá nhưng còn khó khăn do quy hoạch, cơ chế, chính sách giá ban hành chậm và nhiều vướng mắc; tiến độ thực hiện các dự án hạ tầng truyền tải điện chậm. Tỉnh cũng đề nghị Trung ương sớm cho ý kiến, có cơ chế xử lý vướng mắc các dự án điện mặt trời, điện gió theo Kết luận 1027/KL-TTCP ngày 28/4/2023 của Thanh tra Chính phủ, trong đó có dự án điện mặt trời, điện gió của tỉnh để tháo gỡ khó khăn cho nhà đầu tư, tránh lãng phí nguồn lực xã hội.

Trước kiến nghị của địa phương, Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề nghị Chính phủ, các bộ, ngành, nhất là Bộ Công thương phải nhanh chóng tháo gỡ các điểm nghẽn về cơ chế, chính sách, vướng mắc, để thúc đẩy sự phát triển các dự án năng lượng của quốc gia nói chung, trong đó có các dự án năng lượng ở Ninh Thuận (nay là Khánh Hòa). “Tiền bạc của Nhà nước, của doanh nghiệp, của Nhân dân. Anh có phải có trách nhiệm xử lý, sai đến đâu xử lý đến đó. Trong cái sai đó có cả quản lý của Nhà nước, ai quản lý sai, ai vi phạm thì phải xử lý”, Tổng Bí thư Tô Lâm nói.

Cũng nói về sự lãng phí trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, đại biểu Quốc hội Nguyễn Hữu Thông (trước là đoàn Bình Thuận, nay là đoàn Lâm Đồng) cho biết, hàng loạt dự án điện gió, mặt trời được nhà đầu tư bỏ vốn làm nhưng nhiều năm qua chưa thể đưa vào vận hành do vướng cơ chế. Nhìn nhận thực trạng này ở góc độ nhà đầu tư, doanh nghiệp hay cơ quan quản lý Nhà nước, theo ông Thông, đều là sự lãng phí của cải, nguồn lực xã hội.

Ông Nguyễn Hữu Thông cho rằng, về tài chính, lãng phí khu vực này có thể lên tới hàng trăm nghìn tỷ đồng. Song hệ lụy nó gây ra khó đo đếm hết, một trong số hệ lụy được ông nhắc tới là lãng phí niềm tin của Nhân dân, nhà đầu tư.

Theo đại biểu Quốc hội Nguyễn Hữu Thông, hàng loạt dự án điện gió, mặt trời được nhà đầu tư bỏ vốn làm nhưng nhiều năm qua chưa thể đưa vào vận hành do vướng cơ chế. Nhìn nhận thực trạng này ở góc độ nhà đầu tư, doanh nghiệp hay cơ quan quản lý Nhà nước, đều là sự lãng phí của cải, nguồn lực xã hội.

Do đó, ông Nguyễn Hữu Thông kiến nghị Chính phủ tiếp tục rà soát các dự án qua thanh tra, kiểm tra hay chậm tiến độ do gặp khó vì văn bản pháp luật... để tháo gỡ. Chúng ta có thể ban hành cơ chế đặc thù nhằm gỡ vướng ở địa phương cụ thể, sau đó nhân rộng tại nhiều tỉnh, thành phố.

Cũng liên quan đến vấn đề này, tại kỳ họp bất thường lần thứ 9 của Quốc hội khóa XV tháng 2/2025, khi nói về việc đẩy mạnh sửa đổi, triển khai Quy hoạch điện 8 trong bối cảnh mới, đại biểu Quốc hội Dương Khắc Mai (trước là đoàn Đắk Nông, nay là đoàn Lâm Đồng) đề nghị Chính phủ cần nhanh chóng có giải pháp tháo gỡ những vướng mắc đối với các dự án năng lượng tái tạo. Theo ông, hiện nay “nhiều dự án đang đứng im như một dấu chấm than lớn giữa trời đất, gây lãng phí nguồn lực của xã hội”.

Hay tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV, diễn ra tháng 6/2023, nói về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Hiển (nay là Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội) cho biết, truyền thông đưa tin nhiều về tình trạng lãng phí năng lượng tái tạo và những khó khăn của những doanh nghiệp trong lĩnh vực này.

Đại biểu Quốc hội Dương Khắc Mai nói trên nghị trường Quốc hội: Hiện nay nhiều dự án năng lượng tái tạo đang đứng im như một dấu chấm than lớn giữa trời đất, gây lãng phí nguồn lực của xã hội.

Ông Hiển cho biết, Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định rất rõ, xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa nguồn năng lượng hóa thạch, sử dụng năng lượng gió và năng lượng mặt trời cho phát điện. Đây là định hướng chiến lược cho một giai đoạn phát triển; trước khi có nghị quyết này, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ cũng có nhiều văn bản có tính đột phá về cơ chế khuyến khích, hỗ trợ cho phát triển điện gió, điện mặt trời như Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam; và Quyết định số 37/2011/QĐ-TTg về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án điện gió tại Việt Nam.

Tuy nhiên, đại biểu Hiển cho biết, gần đây trong các văn bản điều hành, cơ quan chức năng có sự thay đổi đột ngột về mặt chính sách, nhất là các quy định về khung giá điện, nhà máy phát điện, nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp không những không khuyến khích, ưu đãi như Nghị quyết số 55-NQ/TW nêu, mà không ít các quy định còn thắt chặt hơn so với các dự án điện truyền thống, chứa nhiều quy định chưa thật sự hợp lý và tập trung... làm các nhà đầu tư không lường trước được rủi ro, không an tâm trong đầu tư phát triển dự án, vì hầu hết các thiết bị đều nhập từ nước ngoài.

Ông Hiển cũng cho biết thêm, những năm gần đây, nhiều nhà máy điện mặt trời, điện gió công suất lớn đã hoàn thành xây dựng và đi vào vận hành phát điện. Tuy nhiên, việc đầu tư các công trình truyền tải điện không đáp ứng được nhu cầu thực tế, dẫn đến Tập đoàn Điện lực Việt Nam phải cắt giảm công suất phát điện của các nhà máy, gây lãng phí tài nguyên và thiệt hại kinh tế cho các doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực này. Trong khi đó, Việt Nam đang trong tình trạng thiếu điện và phải nhập khẩu điện từ nước ngoài.

Từ đó các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp đều không có khả năng đạt mức sinh lời hiệu quả, nên có thể khiến nhiều nhà đầu tư đối diện nguy cơ vỡ nợ dẫn đến phá sản. Về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh doanh, việc thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo nhiều khả năng sẽ bị đóng băng.

Từ thực trạng, bất cập nêu trên, ông Hiển đề nghị Chính phủ, Bộ Công thương cần xem xét lại việc điều chỉnh các chính sách theo hướng có phương án giảm sốc, lộ trình hợp lý, tránh việc thay đổi chính sách một cách quá đột ngột khiến các nhà đầu tư không thể dự báo và có chiến lược kinh doanh phù hợp. Đồng thời, cần sớm có giải pháp tháo gỡ khó khăn, tránh thất thoát, lãng phí nguồn năng lượng tái tạo lớn đã được sản xuất nhưng không được đưa vào khai thác, sử dụng; có giải pháp đồng bộ, kịp thời, bảo đảm sự phát triển bền vững cho ngành năng lượng tái tạo, trong đó cần bảo đảm cơ chế giá mua điện phù hợp thực tiễn ngành điện nói chung và hài hòa giữa bên mua điện, các nhà đầu tư và người sử dụng điện.

Thực tế, từ đó đến nay, Chính phủ đã tổ chức nhiều cuộc họp, ban hành hàng loạt văn bản chỉ đạo gỡ vướng cho các dự án năng lượng tái tạo, trong đó có Nghị quyết số 233/NQ-CP ngày 10/12/2024 của Chính phủ về chủ trương, phương hướng tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo. Thậm chí, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nêu rõ, việc phải tháo gỡ ngay các vướng mắc để triển khai, đưa vào khai thác sử dụng đối với các dự án điện năng lượng tái tạo là yêu cầu khách quan, bức thiết.

Theo Thủ tướng, các dự án điện năng lượng tái tạo nếu không tháo gỡ để đưa vào vận hành sẽ gây lãng phí về nguồn vốn đã đầu tư; lãng phí nguồn điện, không bổ sung được nguồn điện trong khi chúng ta đang rất cần, nhất là giai đoạn 2026-2030. Việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các dự án này sẽ là cơ sở quan trọng để tăng cường nguồn điện phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 và thời gian tới.

Đặc biệt, người đứng đầu Chính phủ nhấn mạnh, việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc với các dự án điện năng lượng tái tạo phải công khai, minh bạch, không gây khó khăn, phiền hà, sách nhiễu. Chính phủ ra chủ trương tháo gỡ, các địa phương phải cùng với các doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, không ai phải chạy chọt gì cả. Đặc biệt nghiêm cấm việc chạy chọt, tiêu cực, tham nhũng rồi lại phải đi xử lý, mất người, mất của, mất thời gian, mất niềm tin, mất cơ hội. Nếu ai chạy chọt thì các cơ quan chức năng sẽ xử lý nghiêm.

Mới đây nhất, ngày 22/7/2025, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình đã ký Công điện số 118/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc khẩn trương thực hiện các nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết số 233/NQ-CP ngày 10/12/2024 của Chính phủ về chủ trương, phương hướng tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo.

Công điện nêu, ngày 10/12/2024, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 233/NQ-CP về tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo, đây là chủ trương hoàn toàn đúng đắn và rất cần thiết để xử lý các tồn đọng trong nhiều năm qua. Chính phủ cũng đã giao Bộ Công thương nghiên cứu, rà soát kỹ các trường hợp khó khăn, vướng mắc của dự án điện năng lượng tái tạo, đề xuất các cấp thẩm quyền xử lý từng loại vướng mắc, đảm bảo không xảy ra tiêu cực, lợi ích nhóm, không để lãng phí; Bộ Công thương đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Nghị quyết số 233/NQ-CP.

Trong quá trình triển khai thực hiện, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình đã có nhiều chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương, cơ quan nghiêm túc, khẩn trương thực hiện. Nghị quyết số 233/NQ-CP đã đi vào cuộc sống, tháo gỡ khó khăn của nhiều doanh nghiệp, nhiều địa phương; phần lớn các địa phương, bộ, ngành, cơ quan về cơ bản đã tích cực tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, hoàn thành một số nhiệm vụ được giao nhưng còn nhiều nhiệm vụ vẫn chưa hoàn thành, chưa tháo gỡ được khó khăn cho nền kinh tế như báo cáo của Bộ Công thương; vẫn còn một số địa phương, bộ, ngành, cơ quan chưa làm hết trách nhiệm trong việc tháo gỡ khó khăn, cho các dự án.

Trên tinh thần trách nhiệm, công khai, minh bạch, không né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, không lãng phí, tham nhũng, lợi ích nhóm; để tiếp tục thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 233/NQ-CP, sớm tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo, góp phần huy động nguồn lực cho nền kinh tế, giải quyết các vấn đề kiến nghị của doanh nghiệp và địa phương, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Chủ tịch UBND tỉnh/thành phố: Đồng Nai, Lâm Đồng, Khánh Hòa, TP Hồ Chí Minh và Đắk Lắk (theo địa bàn hành chính sau sáp nhập), liên quan đến thủ tục quản lý đất đai của dự án điện gió và điện mặt trời được nêu tại Kết luận 1027/KL-TTCP chỉ đạo thực hiện, hoàn thành xử lý vướng mắc, khó khăn đối với các thủ tục liên quan đến đất đai của các dự án được nêu tên trong Kết luận 1027/KL-TTCP; báo cáo kết quả hoàn thành trước ngày 25/7/2025.

Về vướng mắc, khó khăn hưởng giá FIT của các dự án điện gió, điện mặt trời, trên cơ sở kết quả thực hiện nhiệm vụ được giao tại Thông báo số 334/TB-VPCP ngày 28/6/2025, Chính phủ giao Bộ trưởng Bộ Công thương, Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam chỉ đạo rà soát, đề xuất, kiến nghị rõ phương án xử lý nêu tại văn bản số 729/BC-BCT ngày 15/7/2025 của Bộ Công thương, trên cơ sở đó lấy ý kiến các bộ, cơ quan liên quan, tổng hợp, tiếp thu, giải trình báo cáo Chính phủ trước ngày 25/7/2025.

Có thể thấy, việc tháo gỡ vướng mắc cho các dự án năng lượng tái tạo đã được Trung ương, Chính phủ rất quan tâm, chỉ đạo rất quyết liệt. Trước đó, tại phiên họp thứ 28 diễn ra ngày 7/7 dưới sự chủ trì của Tổng Bí thư Tô Lâm, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực cũng đã yêu cầu các đơn vị liên quan khẩn trương chỉ đạo xử lý dứt điểm những khó khăn, vướng mắc đối với các dự án năng lượng tái tạo. Điều này là cơ sở để các nhà đầu tư kỳ vọng vào quyết sách phù hợp cho cả Nhà nước và nhà đầu tư.

II. KHÔNG THỂ CHẬM CHỄ HƠN ĐƯỢC NỮA

Việt Nam đang đối mặt nguy cơ thiếu điện nếu chúng ta không bổ sung nguồn mới; đặc biệt để thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế từ 8% trở lên trong năm 2025 và giai đoạn 2026-2030 là 2 con số thì lại càng không thể để thiếu điện. Mặt khác, sắp tới, tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh thực hiện lộ trình chuyển đổi giao thông xanh thì nhu cầu sử dụng điện lại càng lớn hơn nữa. Và năng lượng tái tạo chính là giải pháp nhanh, bền vững và không phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu; song để hiện thực hóa cần đồng bộ nhiều giải pháp, tháo gỡ những nút thắt, yếu tố then chốt quyết định.

Do đó, việc “cởi trói” cho các dự án năng lượng tái tạo là không thể chậm chễ, bởi nếu chậm sẽ gây nhiều hệ lụy. Điều dễ thấy nhất đó là khủng hoảng thiếu điện - một nguy cơ hiện hữu khi nâng tăng trưởng GDP lên trên 8% và 2 con số thì cũng đồng nghĩa với nhu cầu điện tăng tương ứng.

"Nếu Việt Nam chậm chân, sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là lĩnh vực công nghiệp xanh (pin, bán dẫn, ô tô điện)". Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi.

Theo ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, nếu không có năng lượng tái tạo mà hoàn toàn chỉ dựa vào nhiệt điện than hoặc nhập khẩu rất dễ mất cân bằng an ninh năng lượng. Hệ quả là thiếu điện cho sản xuất – cắt giảm điện – đình trệ đầu tư nước ngoài FDI. Đơn cử như năm 2023, nhiều khu công nghiệp ở tỉnh Bắc Giang (cũ), Bắc Ninh bị cắt điện đột ngột vào mùa nắng nóng, gây thiệt hại hàng triệu USD/ngày cho doanh nghiệp.

Mặt khác, nếu năng lượng tái tạo không phát triển, Việt Nam phải tiếp tục phụ thuộc vào nhiệt điện than và khí đốt sẽ khiến phát thải CO2 tăng mạnh làm trầm trọng biến đổi khí hậu. Trong khi trên thế giới, các quỹ đầu tư và tập đoàn lớn chỉ đầu tư vào nền kinh tế xanh – sạch – bền vững. Nếu Việt Nam chậm chân, sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là lĩnh vực công nghiệp xanh (pin, bán dẫn, ô tô điện).

Trong khi đó, các ông lớn nước ngoài như Apple, Samsung, LEGO... đều đưa tiêu chí năng lượng sạch vào chiến lược chọn địa điểm đầu tư. Cả thế giới đang bước vào cuộc đua năng lượng sạch, ai đi chậm sẽ tụt hậu cả về công nghệ lẫn năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ông Huy cho biết, bên cạnh chúng ta, các nước như Thái Lan, Philippines, Indonesia... đã có quỹ hỗ trợ năng lượng tái tạo và kế hoạch giảm điện than cụ thể. Trong khi Việt Nam vẫn còn loay hoay triển khai Quy hoạch điện 7, 8, 8 điều chỉnh trong cơ chế tự làm khó nhau thay vì tìm lối thoát.

Trong cuộc đua này, không phát triển năng lượng tái tạo không phải là đứng yên mà là đang tụt hậu và tự làm yếu mình. Do đó, phát triển năng lượng tái tạo không chỉ là trách nhiệm với môi trường mà là bài toán sống còn về kinh tế – năng lượng – địa chính trị.

Theo đánh giá của vị chuyên gia, chậm phát triển năng lượng tái tạo cũng đồng nghĩa với chấp nhận áp lực tài chính – môi trường tăng cao, chi phí nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch ngày càng đắt đỏ (xăng, dầu, LNG). Mặt khác, chi phí ứng phó thiên tai, nước biển dâng, sạt lở, hạn mặn... sẽ bào mòn ngân sách quốc gia, bởi như theo một thống kê, năm 2020, thiên tai khiến Việt Nam thiệt hại hơn 13.500 tỷ đồng, phần lớn do biến đổi khí hậu .

“Trong cuộc đua này, không phát triển năng lượng tái tạo không phải là đứng yên mà là đang tụt hậu và tự làm yếu mình. Do đó, phát triển năng lượng tái tạo không chỉ là trách nhiệm với môi trường mà là bài toán sống còn về kinh tế – năng lượng – địa chính trị”, ông Huy nói.

Cũng theo ông Huy, tài nguyên điện gió, điện mặt trời là của “trời cho”, việc chậm khai thác nguồn năng lượng này một ngày là lãng phí thêm một ngày đối với nguồn tài nguyên này. Do đó, Chính phủ cần có chính sách dài hạn và ổn định trong thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo, có như thế thì nhà đầu tư mới an tâm rót vốn khai phóng của “trời cho” phát huy nội lực làm giàu cho đất nước.

Ở góc độ nhà đầu tư, ông Nguyễn Trọng Ninh, Trưởng phòng quản lý dự án năng lượng tái tạo của một doanh nghiệp ở Lâm Đồng đánh giá cao sự quyết liệt của Trung ương và Chính phủ trong việc chỉ đạo tháo gỡ vướng mắc cho các dự án năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, ông bày tỏ cần sớm có giải pháp cụ thể, có một lối ra hài hòa cho cả Nhà nước và nhà đầu tư.

Theo ông Ninh, việc áp dụng quy định mới để đánh giá các dự án trong quá khứ đã khiến nhiều nhà đầu tư rơi vào thế khó, dù họ đã thực hiện đúng các quy trình theo quy định tại thời điểm triển khai. Không ít kiến nghị đã được gửi tới các cơ quan chức năng từ Hiệp hội Năng lượng tái tạo, các doanh nghiệp và nhà đầu tư đều cho rằng, vướng mắc hiện tại không phát sinh từ lỗi của họ mà đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Ngay cả Kết luận số 1027/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ cũng đã nhìn nhận, trách nhiệm liên quan đến cả 3 bên là chủ đầu tư, Tập đoàn Điện lực Việt Nam và Công ty Mua bán điện.

Ông Ninh cũng cho rằng, trong bối cảnh hàng loạt dự án chờ văn bản chấp nhận nghiệm thu nên vẫn chưa thể vận hành, các doanh nghiệp lo ngại việc bị hồi tố giá FIT, chậm thanh toán, và cắt giảm công suất không rõ căn cứ đã khiến nguồn lực bị đóng băng, dòng vốn tín dụng đình trệ, còn niềm tin thị trường thì ngày một xói mòn.

“Đây là lúc cần sự phối hợp, không phải sự né tránh; chỉ cần ngành điện chủ động phối hợp, hướng dẫn thủ tục chấp nhận nghiệm thu bổ sung, mọi vướng mắc sẽ được tháo gỡ. Nhưng thay vào đó, sự trì hoãn và né tránh đang khiến hàng chục ngàn tỷ đồng bị chôn vùi, dòng tiền tín dụng bị tắc nghẽn, còn niềm tin bị bào mòn từng ngày”, ông Ninh nói và cho rằng, không thể dùng quy định “sinh sau” để phủ nhận quyền lợi “đúng hạn” của doanh nghiệp. Ngành điện không thể trì hoãn được nữa mà phải là một phần của giải pháp; phát triển điện sạch là nghĩa vụ chiến lược, không phải một “món nợ hành chính”.

Theo thống kê, chỉ riêng khoảng 15.000MW điện tái tạo đã hòa lưới, tổng dư nợ còn lại lên tới hơn 10 tỷ USD. Đây không chỉ là con số tài chính, mà là biểu hiện của một hệ sinh thái đầu tư đang có nguy cơ rạn nứt nếu không sớm tháo gỡ những rào cản mang tính thể chế.

Việt Nam đã đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Để hiện thực hóa cam kết này, phát triển năng lượng tái tạo không thể chỉ là một chiến lược vĩ mô, mà cần được cụ thể hóa bằng những hành động quyết liệt, đồng bộ và trách nhiệm ở cấp thực thi.

“Việc xử lý các dự án đang vướng mắc cần một cách tiếp cận linh hoạt và thực tiễn, thay vì máy móc áp dụng hồi tố. Các cơ quan chức năng, đặc biệt là ngành điện với vai trò trung gian mua điện, sớm có giải pháp hợp lý. Có thể thấy, đây là lúc để nhìn nhận lại vai trò của thể chế trong bảo vệ quyền lợi chính đáng cho nhà đầu tư, đồng thời giữ vững hình ảnh một quốc gia đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ trong hành trình năng lượng sạch”, ông Nguyễn Trọng Ninh chia sẻ.

Ở góc độ là cơ quan quản lý Nhà nước, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, thời gian qua, Bộ Công thương đã tích cực phối hợp với các bộ, ngành, địa phương triển khai và điều chỉnh nhiều nội dung liên quan đến phát triển điện lực cho phù hợp với kịch bản tăng trưởng 2 con số, giai đoạn 2026-2030.

Đến nay, tổng công suất các nguồn điện hiện tại ước tính khoảng 236.000MW. Trong đó, điện than chiếm khoảng 14% tổng công suất; điện khí chiếm 15%; thủy điện đạt khoảng 34.000MW, chiếm 15%; năng lượng tái tạo đạt tổng cộng 122.400MW, chiếm khoảng 51,15%. Như vậy, so sánh với Quy hoạch điện 8 ban đầu, Quy hoạch điện 8 điều chỉnh có tỷ lệ nguồn năng lượng tái tạo tăng đáng kể.

Việc xử lý các dự án đang vướng mắc cần một cách tiếp cận linh hoạt và thực tiễn, thay vì máy móc áp dụng hồi tố. Các cơ quan chức năng, đặc biệt là ngành điện với vai trò trung gian mua điện, sớm có giải pháp hợp lý.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng cho biết, Bộ Công thương đã đề nghị các tỉnh, thành phố khẩn trương hỗ trợ nhà đầu tư và tạo điều kiện thiết thực để các dự án trên địa bàn được triển khai và kết nối theo đúng kế hoạch. Trước mắt, cần tập trung hỗ trợ các chủ đầu tư thực hiện Nghị quyết số 233/NQ-CP của Chính phủ, nhằm huy động ngay các dự án năng lượng tái tạo đang có vướng mắc để đáp ứng nhu cầu điện năng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Đồng thời, Bộ Công thương cũng đã đề nghị một số cơ quan liên quan, theo chức năng và nhiệm vụ được giao, tích cực hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các dự án điện đang triển khai. Cùng với đó, Bộ Công thương cũng đề nghị Tập đoàn Điện lực Việt Nam đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các dự án truyền tải, đặc biệt là hệ thống truyền tải liên vùng; phối hợp với các chủ đầu tư dự án điện khẩn trương hoàn thành đàm phán mua bán điện, huy động các nguồn điện ngoài hệ thống.

Về cơ chế tính giá năng lượng tái tạo, cơ sở pháp lý căn cứ vào Luật Điện lực, Luật Giá và các nghị định của Chính phủ, Bộ Công thương đã xây dựng khung giá được xác định trên cơ sở số liệu thống kê của các nhà máy điện mặt trời, điện gió, so sánh với số liệu của cơ quan năng lượng quốc tế.

Có thể thấy, để hài hòa lợi ích quốc gia, cần nhất quán về chủ trương, chính sách khuyến khích thu hút đầu tư của Nhà nước, tạo điều kiện và động lực cho các nhà đầu tư/doanh nghiệp điện tái tạo phát triển, phục hồi sau đại dịch COVID-19, tránh lãng phí tài nguyên đất nước, đồng thời cần có giải pháp sớm huy động các dự án hòa lưới điện song song với việc đàm phán giá mua điện mới.

Thậm chí, nếu tính xa hơn, cần xây dựng một hành lang pháp lý đủ mạnh và hoàn thiện cho sự phát triển năng lượng tái tạo, đơn cử như xây dựng một đạo luật về năng lượng tái tạo. Cho đến nay, các văn bản pháp lý liên quan trực tiếp đến năng lượng tái tạo chỉ dừng lại ở các quyết định của Thủ tướng Chính phủ và các thông tư của các bộ ngành liên quan, chưa có pháp lý cao hơn.

Nhìn ra thế giới, các quốc gia như Đức, Trung Quốc, Hàn Quốc đều đã ban hành Luật Năng lượng tái tạo từ rất sớm, tạo nên bước ngoặt chiến lược cho quá trình chuyển dịch. Luật không chỉ đóng vai trò là công cụ điều tiết thị trường, mà còn là lời cam kết dài hạn của Chính phủ với người dân và doanh nghiệp. Từ đó, tạo ra sự ổn định chính sách, thu hút vốn đầu tư lớn, thúc đẩy phát triển công nghiệp phụ trợ và khuyến khích đổi mới công nghệ.

Các chuyên gia cho rằng, cần phải tích hợp nhiều yếu tố tiên tiến, vừa bảo đảm nguyên tắc ưu tiên năng lượng sạch, vừa thúc đẩy cạnh tranh minh bạch, chia sẻ lợi ích công bằng giữa nhà đầu tư và cộng đồng. Luật cần đưa ra quy định rõ ràng về quy hoạch tổng thể quốc gia cho các nguồn năng lượng tái tạo, cơ chế xác lập giá theo thị trường có điều tiết, cơ chế chia sẻ rủi ro và ưu đãi tín dụng. Đặc biệt, cần tính đến việc phát triển thị trường chứng chỉ năng lượng sạch, cơ sở pháp lý cho tín chỉ carbon và định hướng nội địa hóa công nghệ năng lượng tái tạo, từ điện gió nổi cho đến hydrogen...

Bà Phạm Thuý Chinh, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội từng nhận định. Việc ban hành một luật về năng lượng tái tạo là hết sức cần thiết; góp phần giải quyết những bất cập, chưa đồng bộ trong hệ thống pháp luật.

“Điều này giúp tạo hành lang pháp lý với những chính sách, cơ chế mới, phương thức quản lý khoa học tiên tiến, tạo sự minh bạch trong phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và các mục tiêu của Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050”, bà Chinh chia sẻ.

Có thể nói, việc có một hành lang pháp lý ổn định về năng lượng tái tạo không những giải quyết bài toán chính sách mà còn là hiện thực hoá quyết tâm chính trị trong chuyển đổi năng lượng. Đây cũng là bước đi chiến lược để kích hoạt hàng loạt dự án đang chờ cơ chế, khơi thông dòng vốn quốc tế, tạo dựng hệ sinh thái năng lượng sạch và củng cố vị thế Việt Nam trong bản đồ chuyển đổi năng lượng toàn cầu.

LOẠT BÀI VIẾT: ĐỪNG ĐỂ LÃNG PHÍ NGUỒN ĐIỆN SẠCH

Bài 1: Năng lượng tái tạo, con đường tất yếu

Bài 2: Cơ chế, thủ tục “trói chân” điện sạch