Bài 3: Quản lý đất đai hiệu quả - chìa khoá giải quyết ô nhiễm không khí và đô thị hoá bền vững

Trong bối cảnh Hà Nội vừa thông qua phương án sắp xếp bộ máy hành chính từ 526 xã, phường, thị trấn thành 126 đơn vị hành chính cơ sở mới và chuẩn bị cho Đại hội Đảng bộ TP lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030, quản lý đất đai hiệu quả nổi lên như một yếu tố then chốt để kiểm soát ô nhiễm không khí, hỗ trợ phát triển giao thông công cộng, và hướng tới đô thị hóa bền vững.

Với những bước đi quyết liệt trong xử lý sai phạm đất đai, Hà Nội đang tạo nền tảng để xây dựng một Thủ đô xanh, sạch, đáp ứng kỳ vọng của người dân về một môi trường sống chất lượng hơn.

Quyết liệt xử lý sai phạm về đất đai

Hà Nội, với dân số hơn 8,5 triệu người và mật độ trung bình 2.398 người/km² (theo Tổng cục Thống kê, năm 2024), đang chịu áp lực lớn từ quá trình đô thị hóa nhanh chóng. Là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của Việt Nam, Thủ đô đối mặt với nhiều thách thức: lấn chiếm đất nông nghiệp, xây dựng trái phép, ùn tắc giao thông, và ô nhiễm không khí nghiêm trọng.

Những vấn đề này không chỉ cản trở sự phát triển mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và hình ảnh của một Thủ đô hiện đại.

Đốt rơm rạ trên đất nông nghiệp ở Hà Nội là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường

Hà Nội có tổng diện tích hơn 400.000 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm khoảng 50%, tương đương 188,6 nghìn ha (thống kê mới nhất năm 2024). Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa đã dẫn đến tình trạng lấn chiếm đất nông nghiệp, đặc biệt tại các huyện ngoại thành như Phú Xuyên, Thanh Trì, Quốc Oai, Chương Mỹ, Thạch Thất... Những khu vực này không chỉ chứng kiến sự chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất công nghiệp và đô thị, mà còn đối mặt với các hoạt động gây ô nhiễm không khí, như đốt rơm rạ sau mùa vụ - một nguyên nhân khiến chỉ số chất lượng không khí (AQI) thường xuyên ở mức báo động.

Tình trạng vi phạm trong quản lý đất đai tại Hà Nội đã diễn ra phổ biến trong thời gian qua, đặc biệt là việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất không đúng quy định và lấn chiếm đất công. Tuy nhiên, từ cuối năm 2024 đến nay, Hà Nội đã thể hiện sự quyết liệt trong xử lý các sai phạm, đặc biệt tại các huyện Phú Xuyên, Thanh Trì, Thường Tín, Thạch Thất...

Thực tế, tại huyện Thanh Trì, tình trạng vi phạm đất đai được xử lý mạnh tay. Giữa tháng 5/2025, hàng loạt cán bộ cấp xã tại xã Tự Nhiên đã bị khởi tố vì lợi dụng chức vụ, nhận hối lộ để hợp thức hóa việc xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp cho 5 hộ dân, với tổng số tiền 412 triệu đồng.

Ông Nguyễn Văn Phích, Phó Chủ tịch UBND xã Tự Nhiên bị bắt phục vụ điều tra lợi dụng chức vụ, quyền hạn để nhận hối lộ, tạo điều kiện cho 5 hộ dân xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp.

Bên cạnh việc xử lý đối tượng vi phạm, cưỡng chế vi phạm, thời gian qua, nhiều huyện ngoại thành Hà Nội cũng đã đình chỉ chủ tịch xã để xảy ra vi phạm trên địa bàn.

Theo đó, UBND huyện Quốc Oai đã ra thông báo về việc tạm dừng công tác điều hành đối với Chủ tịch UBND các xã: Hưng Đạo, Hòa Thạch và Ngọc Mỹ để tập trung xử lý vi phạm đất đai, trật tự xây dựng.

Đầu tháng 5/2025, UBND huyện Phú Xuyên quyết định tạm đình chỉ công tác Chủ tịch UBND thị trấn Phú Xuyên và Chủ tịch UBND xã Hồng Thái để phục vụ công tác xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai.

Quản lý đất đai kém hiệu quả cũng làm chậm tiến độ các dự án hạ tầng giao thông công cộng trọng điểm như tuyến metro Nhổn – Ga Hà Nội. Khó khăn trong giải phóng mặt bằng đã khiến tiến độ tuyến metro này tiếp tục bị trì hoãn, làm giảm cơ hội giảm ùn tắc giao thông và phát thải từ phương tiện cá nhân - một nguồn gây ô nhiễm không khí lớn tại Thủ đô.

Sắp xếp bộ máy hành chính, hành động đồng bộ: Giải pháp hiệu quả

Để giải quyết ô nhiễm không khí và thúc đẩy đô thị hóa bền vững, Hà Nội đã triển khai nhiều giải pháp quản lý đất đai hiệu quả, trong đó việc sắp xếp, tinh gọn đơn vị hành chính là một bước tiến quan trọng. Hiện Hà Nội đã chính thức thông qua đề án sắp xếp 526 xã, phường, thị trấn thành 126 đơn vị hành chính cơ sở mới (gồm 47 phường và 79 xã), giảm 76% so với trước đây.

Việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy hành chính được Hà Nội thực hiện lấy ý kiến người dân nhanh chóng, chính xác, không kể ngày đêm. Theo thống kê, khoảng 97% ý kiến của người dân bày tỏ sự đồng tình, ủng hộ cao với việc đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị hướng đến tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và có cả những hiến kế đầy tâm huyết với mong mỏi chủ trương, quyết sách lớn này sớm được triển khai quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả.

Sáp nhập đơn vị hành chính không chỉ giúp giảm chi phí quản lý mà còn tạo quỹ đất cho các dự án hạ tầng, góp phần giảm ô nhiễm không khí. Ví như việc hợp nhất các xã, phường tại các huyện Thạch Thất và Ba Vì đã tiết kiệm hơn 10% chi phí hành chính, đồng thời tạo quỹ đất cho các dự án như bãi đỗ xe và trạm metro, giúp giảm phát thải từ giao thông.

Kiến trúc sư Nguyễn Văn Thanh, Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nhận định: “Việc tinh gọn bộ máy hành chính qua sáp nhập xã, phường giúp Hà Nội quản lý đất đai hiệu quả hơn, tạo điều kiện để triển khai các dự án giao thông công cộng và quy hoạch không gian xanh, từ đó giảm áp lực ô nhiễm không khí”.

Bên cạnh đó, Hà Nội đã đạt được nhiều thành tựu trong quản lý đất đai. Cụ thể, với quyết tâm tăng cường quản lý đất đai và bảo vệ môi trường trên địa bàn, UBND thành phố Hà Nội đã đưa ra những chỉ đạo mạnh mẽ nhằm kiểm soát và ngăn chặn các hành vi lấn chiếm đất công, đất nông nghiệp và vi phạm môi trường trong thời gian gần đây. Đây không chỉ là một trách nhiệm cấp bách mà còn thể hiện sự kiên quyết của Hà Nội trong việc xây dựng một đô thị xanh - sạch - đẹp và phát triển bền vững.

Theo đó, các cấp chính quyền từ quận, huyện, thị xã đã được chỉ đạo triển khai ngay các biện pháp kiểm soát chặt chẽ tình trạng lợi dụng chính sách của Đảng và Nhà nước để thực hiện các hành vi trái phép. Đặc biệt, các vấn đề nghiêm trọng như xả thải không qua xử lý, chôn lấp rác không đúng nơi quy định hay đốt rác bừa bãi gây ô nhiễm môi trường đất, không khí và nước đều được xử lý nghiêm minh. Đây là bước đi cần thiết trong bối cảnh môi trường đô thị đang chịu áp lực ngày càng lớn từ sự phát triển nhanh chóng của kinh tế và dân cư.

Công trình nhà xưởng xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp đã bị UBND xã Song Phương (huyện Hoài Đức) cưỡng chế. Ảnh: Nhóm PV

Thời gian qua, Hà Nội đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về quản lý môi trường và đất đai. Các chiến dịch tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ môi trường đã tạo ra sự chuyển biến tích cực trong ý thức người dân.

Đồng thời, các cơ chế phản ánh thông tin từ người dân cũng được thiết lập, giúp cơ quan chức năng nhanh chóng phát hiện và xử lý vi phạm.

Lãnh đạo thành phố cũng giao Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Xây dựng, Công an thành phố tăng cường kiểm tra, thanh tra, hướng dẫn các quận, huyện, thị xã phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về đất đai và môi trường, đảm bảo tuân thủ đúng các quy định pháp luật. Tổng hợp thông tin, báo cáo UBND Thành phố theo quy định; đề xuất kiên quyết xử lý trách nhiệm đối với lãnh đạo các địa phương để xảy ra các trường hợp lợi dụng tình hình để vi phạm pháp luật về đất đai, môi trường, xây dựng.

Tại một số địa phương, chính quyền cũng đã phối hợp với người dân tăng cường giám sát, quản lý đất đai và môi trường và đạt được những thành quả nhất định. Bước đệm này đã củng cố thêm niềm tin của người dân vào quyết tâm của lãnh đạo thành phố.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, Thủ đô cũng triển khai chương trình thu gom rơm rạ tại các huyện Thanh Trì và Phú Xuyên, giảm 20% lượng phát thải từ hoạt động này trong mùa thu hoạch vừa qua.

Liên quan đến giải pháp cụ thể, Luật sư Đỗ Anh Thắng, Giám đốc Công ty luật Asem Việt Nam (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) nhận định: “Việc Hà Nội xử lý nghiêm các sai phạm đất đai tại Phú Xuyên, Thanh Trì, và Hoàng Mai là bước đi cần thiết để lập lại trật tự quản lý đất đai, từ đó giảm các hoạt động gây ô nhiễm môi trường do sử dụng đất không đúng mục đích”.

Hướng tới một Hà Nội xanh, sạch

Trong bối cảnh hiện nay, theo TS. Đào Ngọc Nghiêm cũng nhấn mạnh Hà Nội cần duy trì kiểm tra, giám sát quản lý đất đai tại cấp cơ sở, như đã làm tại các quận, huyện có cán bộ vi phạm. Ông đề xuất đào tạo cán bộ về pháp luật đất đai và môi trường để đảm bảo sử dụng đất đúng mục đích, giảm các hoạt động gây ô nhiễm. Việc xử lý nghiêm các sai phạm sẽ khôi phục niềm tin của người dân và tăng cường hiệu quả quản lý đất đai.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh: “Hành động sớm trong quản lý đất đai và quy hoạch đô thị sẽ hạn chế thiệt hại từ ô nhiễm không khí và đô thị hóa mất kiểm soát”. Một hệ thống quản lý đất đai hiệu quả sẽ hỗ trợ hạ tầng, giảm ùn tắc, và giảm ô nhiễm từ đốt rơm rạ đến phát thải công nghiệp, xây dựng một Hà Nội xanh, sạch.

Quản lý đất đai minh bạch là nền tảng để Hà Nội giải quyết ô nhiễm không khí, giảm ùn tắc và thúc đẩy đô thị hóa bền vững. Từ ngăn chặn đốt rơm rạ, xử lý sai phạm lãnh đạo, đến phát triển giao thông công cộng, quản lý đất đai tốt mang lại lợi ích kép: cải thiện chất lượng không khí và nâng cao chất lượng sống.

Có thể nói, với sự phối hợp giữa chính quyền, lực lượng chức năng, doanh nghiệp và người dân, Hà Nội đang khẳng định vai trò tiên phong trong phát triển bền vững.