Bài 2: Sẵn sàng cho cuộc cách mạng giao thông?

Với hơn 7 triệu xe máy lưu thông mỗi ngày, Hà Nội đang ngột ngạt trong khói bụi và ùn tắc. Theo Trung tâm Quan trắc Môi trường miền Nam, 70% khí thải ô nhiễm tại các đô thị lớn đến từ phương tiện giao thông.

Để giải quyết, Hà Nội đặt mục tiêu cấm xe máy tại nội thành vào năm 2030, chuyển sang giao thông công cộng hiện đại. Liệu đây có phải bước đi khả thi để giảm ô nhiễm không khí và cải thiện giao thông?

Tác động của xe máy

Theo nghiên cứu của Đại học Bách khoa Hà Nội - xe máy đóng góp 46% lượng bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội. Các tuyến đường như Nguyễn Trãi, Cầu Giấy thường xuyên ùn tắc, làm tăng khí thải khi xe dừng chờ.

Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Đỗ Đức Duy trong lần chủ trì Hội nghị “Thúc đẩy thực hiện các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn của Việt Nam” (11/2024) nhấn mạnh: “Bảo vệ môi trường phải lấy bảo vệ sức khỏe của Nhân dân làm mục tiêu hàng đầu. Ưu tiên chủ động phòng ngừa và kiểm soát ô nhiễm, tập trung giải quyết các vấn đề môi trường trọng điểm, cấp bách”.

Tại Việt Nam, vấn đề ô nhiễm môi trường không khí đã xuất hiện như hệ quả của quá trình phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa nhưng mức độ ô nhiễm có xu hướng ngày càng gia tăng trong 10 năm gần đây là vấn đề rất đáng lo ngại cần tập trung giải quyết.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho biết, thời gian qua, với sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, đặc biệt là thành phố Hà Nội triển khai nhiều hoạt động về bảo vệ môi trường nói chung và bảo vệ môi trường không khí nói riêng. Dư luận xã hội và người dân cũng rất quan tâm đến ô nhiễm không khí, đồng thời báo chí và các đơn vị truyền thông cũng đã tích cực đưa tin bài, phản ánh về nội dung này.

Cũng tại hội nghị bàn giải pháp nêu trên, ông Nguyễn Trọng Đông, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội cho biết, theo thống kê, thành phố mỗi ngày tiêu thụ ước tính khoảng 80 triệu KWh điện và hàng triệu lít xăng, dầu. Chưa kể tình trạng đốt phụ phẩm nông nghiệp và rác thải tự phát đang diễn ra thường xuyên trên địa bàn thành phố… “đây chính là những nguồn phát thải khí nhà kính gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt ô nhiễm không khí”.

Dễ dàng nhìn thấy khói thải từ các xe máy cũ trên đường phố Hà Nội (ảnh minh hoạ)

Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ (đoàn Hà Nội) ủng hộ quy định "vùng phát thải thấp". “Tình trạng ô nhiễm không khí trên địa bàn Thủ đô đã đến mức báo động. Nếu chúng ta không hành động ngay, sức khỏe của mỗi người dân Hà Nội sẽ bị ảnh hưởng”, đại biểu Cừ nói.

Đại biểu Trương Xuân Cừ cho rằng, giải pháp đầu tiên, Hà Nội cần thực hiện đó là kiểm tra chất lượng khí thải ô tô, xe máy. Với những phương tiện không đảm bảo chất lượng khí thải, theo đại biểu, cơ quan chức năng cần có biện pháp loại bỏ. Đi cùng với đó là chính sách trợ giá xe máy điện cho người nghèo.

Theo đại biểu Trương Xuân Cừ, khi HĐND TP Hà Nội thông qua nghị quyết quy định "vùng phát thải thấp", thì cơ quan chức năng của thành phố cần phải có quyết tâm thực hiện bằng được. Đặc biệt trong đó, lãnh đạo quận Hoàn Kiếm, Ba Đình phải tổ chức lực lượng nghiên cứu kỹ từng khu vực cấm hoặc hạn chế ô tô, xe máy chạy xăng, dầu.

“Nếu lãnh đạo thành phố, cùng các sở ngành ngại va chạm, không quyết tâm thực hiện quy định "vùng phát thải thấp" thì tình trạng ô nhiễm không khí, ùn tắc giao thông ngày càng nghiêm trọng hơn”, đại biểu Trương Xuân Cừ nói.

Kế hoạch cấm xe máy và thách thức

Hà Nội đã triển khai tuyến metro Cát Linh - Hà Đông, phục vụ hàng triệu lượt khách và dự kiến hoàn thành tuyến Nhổn - Ga Hà Nội vào 2026.

Thành phố đặt mục tiêu 30% người dân sử dụng phương tiện công cộng vào năm 2030. Tuy nhiên, hiện chỉ 10% nhu cầu đi lại được đáp ứng bởi metro và xe buýt.

TS. Hoàng Dương Tùng cảnh báo, cấm xe máy là cần thiết, nhưng nếu hạ tầng công cộng không đủ, người dân sẽ gặp khó khăn.

Chị Nguyễn Thị Mai, nhân viên văn phòng tại Ba Đình, bày tỏ: “Metro chưa đến gần nhà, còn xe buýt thường xuyên đông. Cấm xe máy bây giờ thì tôi không biết đi làm bằng gì”.

Chị Nguyễn Ngọc Anh, cư dân ở Hà Đông chia sẻ: “Tôi muốn đổi sang xe điện, nhưng metro chưa tiện, còn xe buýt thì đông”.

Không khí ô nhiễm ở Hà Nội một phần do xe máy cũ (ảnh minh hoạ)

Ngoài ra, việc hỗ trợ người dân chuyển đổi sinh kế, như tài xế xe ôm và xây dựng bãi đỗ xe liên thông đòi hỏi nguồn vốn lớn và quy hoạch đồng bộ.

“Cấm phương tiện gây ô nhiễm môi trường ở trong nội thành Hà Nội không thể chậm trễ hơn được nữa. Nhưng đi kèm với nó, TP Hà Nội cũng phải ban hành chính sách đảm bảo tính nhân văn như hỗ trợ người dân, đặc biệt là người nghèo, gia đình chính sách chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện”, ông Trương Xuân Cừ nói thêm.

Ông Nguyễn Hoàng Ánh, Cục Kiểm soát Ô nhiễm Môi trường, nhấn mạnh: “Sự quan tâm của dư luận và báo chí là tích cực, giúp người dân nhận thức và chính quyền có biện pháp hiệu quả”. Nếu thực hiện tốt, kế hoạch cấm xe máy có thể giảm 20-30% lượng PM2.5, cải thiện chất lượng không khí và giao thông.