NSƯT Phạm Việt Tùng là một trong những đạo diễn lão thành, gắn bó sâu đậm và để lại nhiều dấu ấn trong cả hai lĩnh vực là điện ảnh và truyền hình Việt Nam trong hơn nửa thập kỷ qua. Sinh năm 1939 tại làng Khương Thượng (nay là quận Thanh Xuân, Hà Nội), hành trình đồng hành và gắn bó với nghề của ông bắt đầu từ vị trí công nhân ánh sáng, là người cầm đèn cho các thước phim tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Về sau, người công nhân trẻ bén duyên với điện ảnh và đồng hành cùng nghề, cho ra các bộ phim nổi tiếng như chị Tư Hậu, Vợ chồng A Phủ… Những năm tháng tiếp xúc với phim trường và máy quay đã nhen nhóm trong ông một tình yêu mãnh liệt với nghề báo. Không lâu sau, ông trở thành phóng viên quay phim, trực tiếp “vác máy ra trận”, ghi lại những thời khắc lịch sử trong các cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của dân tộc.

Nhà báo Phạm Việt Tùng là người đầu tiên ghi lại hình ảnh máy bay B52 của Mỹ bị bắn rơi tại hồ Hữu Tiệp (Ba Đình, Hà Nội), với cột ăng-ten của Đài Truyền hình Quốc gia ở 58 Quán Sứ làm tiền cảnh trong trận “Điện Biên Phủ trên không” năm 1972. Đặc biệt, ông còn là một trong những phóng viên hiếm hoi có mặt tại Dinh Độc lập vào trưa ngày 30/4/1975. Ống kính của ông bắt trọn nhiều khoảnh khắc ngày Sài Gòn giải phóng, trở thành tư liệu quý giá để thế hệ mai sau nhìn lại.

Sau ngày toàn thắng, ông tiếp tục là một trong những quay phim thế hệ đầu tiên của Ban Truyền hình, Đài Tiếng nói Việt Nam, đặt những viên gạch đầu tiên cho nền truyền hình quốc gia. Và đặc biệt là việc công bố nhiều tư liệu quý về Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong đó có những lần được quay phim Người từ cự ly rất gần, điều hiếm có trong giới quay phim lúc bấy giờ.

Trong quá trình làm nghề, nhà báo Phạm Việt Tùng đã có hàng loạt phim tài liệu gây tiếng vang lớn như: Hà Nội - Điện Biên Phủ, Người lính xe tăng 390 ngày ấy, trong đó nổi bật là Chuyện thật 30/4, bộ phim tài liệu dài 70 phút, nhưng mất hơn 25 năm chuẩn bị và kiên trì đấu tranh để đưa sự thật ra ánh sáng, trả lại công bằng cho những người bị quên lãng sau đại thắng mùa Xuân lịch sử.

Những trải nghiệm quý giá, ít người có được giúp nhà báo Phạm Việt Tùng cho ra đời những thước phim nổi tiếng, đầy giá trị. Để rồi, từ các thước phim đình đám trong những ngày khói lửa, nhiều kinh nghiệm “quý hơn vàng” được người phóng viên kỳ cựu đúc kết.

Trong các thước phim lịch sử, sự thật là yếu tố cần được ý thức rõ ràng trong tiềm thức người phóng viên chiến trường năm xưa. Trước khi tiến hành ghi lại dòng chảy của thời gian, của dân tộc, ông Phạm Việt Tùng cho rằng những điều chân thật là yếu tố tối quan trọng: “Đối với người phóng viên, đỉnh cao là sự thật. Nếu có bàn tay can thiệp vào ‘đỉnh cao’ đấy, lịch sử sẽ bị sai lệch, gây nhiều hậu quả to lớn về sau. Muốn vậy, người phóng viên cần có vốn sống, vốn trải nghiệm và sự nghi ngờ để soi xét, kiểm chứng những gì diễn ra trước mắt là thực tế hay giả dối”.

Kinh nghiệm quý báu được người quay phim ưu tú rút ra trong những dịp quan sát, lắng nghe và làm việc cùng Bác Hồ. Một lần, với mong muốn ghi lại những thước phim về Người cho đồng bào miền Nam chứng kiến, ông được chấp nhận đề nghị này. Tuy nhiên, nhận thấy cần có một hình ảnh chỉn chu để lên hình, ông và nhiều đồng chí cấp cao của Trung ương mong muốn cho Bác “diện” bộ quần áo mới.

Khi được ngỏ lời, không những bị khước từ mà ông còn bị Bác Hồ nghiêm khắc phê bình: “Tôi không phải diễn viên của chú. Chú quay thì quay, không thì thôi!”. Từ trận mắng bất ngờ, người phóng viên trẻ đút rút được chân lý quý báu, ông nhận thức được người làm báo phải luôn trung thực với sự thật, lẽ phải. Kinh nghiệm ấy đã trở thành hành trang đi cùng ông Phạm Việt Tùng trong chặng đường làm nghề về sau.

“Trước khi tôi ghi lại diễn biến vào khuôn hình, tôi phải tự kiểm chứng bằng những tư liệu, hiểu biết của bản thân. Sau đó, bản thân phải tiếp tục “sàng lọc” những thước phim, rút ra những đoạn đắt giá, có sức tác động mạnh mẽ đến công chúng. Có như thế, bộ phim mới để lại giá trị và bản thân cũng giữ được uy tín và đạo đức làm nghề”, ông chia sẻ.

Những thước phim của NSƯT Phạm Việt Tùng vì thế luôn bám sát lịch sử, phản ánh tiến trình phát triển của dân tộc như nó vốn đã diễn ra. Sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, giữa men say chiến thắng bao trùm, có nhiều chi tiết bị giấu nhẹm đi, đến mãi sau khi ông cho ra mắt bộ phim tài liệu "Chuyện thật 30/4", sự thật mới được phơi bày ra ánh sáng.

Những câu chuyện xoay quanh chính ủy Bùi Văn Tùng bị bỏ qua vai trò là người soạn văn kiện đầu hàng cho Tổng thống Dương Văn Minh, hay sự thật về chiếc xe tăng húc đổ cổng chính Dinh Độc lập tưởng chừng bị chôn vùi dưới lớp bụi thời gian bất ngờ được ông Tùng “khai quật”. Thước phim tài liệu dài 70 phút, tuy nhiên, nó đủ để đưa lịch sử, sự thật đến bạn đọc, giúp đồng chí chính ủy Bùi Văn Tùng tìm lại công bằng và trả cho chiếc xe tăng 390 về đúng với khoảnh khắc biểu tượng năm nào.

“Quá trình để bộ phim ra đời đã tiêu tốn của tôi đến 25 năm. Với một thước phim 70 phút, tôi phải mất gấp 10 lần cho những điều đã thu thập, chuẩn bị, rồi dùng màng lọc “sự thật” để loại đi các chi tiết thừa, sai lệch. Để làm ra một bộ phim có giá trị, để lại tư liệu cho con cháu, cần sự khéo léo, tỉ mỉ và người phóng viên phải luôn mang tinh thần tôn trọng sự thật. Chỉ có thế, thước phim mới có giá trị và lưu danh đến nhiều đời sau”, ông bộc bạch.

Bên cạnh ý thức về sự thật, nhà quay phim Phạm Việt Tùng cho rằng, người làm báo cần trang bị một bản lĩnh chính trị sâu sắc. Trong dòng hồi tưởng về những ngày tháng Tư lịch sử, với may mắn được chứng kiến, được “chép sử bằng hình”, người phóng viên kỳ cựu dõng dạc kể: “Mỗi người làm báo, đặc biệt là mảng quay phim đều mang trách nhiệm ‘ghi sử bằng hình ảnh’. Tuy nhiên, người phóng viên không phải thích gì thì quay hay lấy hết toàn bộ các thước phim thu thập được. Ta phải chắt lọc cho mục đích truyền tải đến đại chúng. Trong thời khắc ấy, ai cũng muốn trở thành ‘người chép sử bằng hình’, nhưng để làm được điều đó, người làm báo cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và sự nhạy bén về chính trị sâu sắc”.

Nhà báo Phạm Việt Tùng có cơ hội gặp mặt đại tướng Võ Nguyên Giáp sau khi bức ảnh máy bay B52 rơi xuống hồ Hữu Tiệp được công bố. (Ảnh tư liệu)

Ông cho rằng, để thước phim có giá trị, “người chép sử” cần có ý thức về những điều đang làm, đang đóng góp để góp phần lưu giữ lại diễn biến của dòng chảy thời gian. Muốn được như vậy, nhà báo, phóng viên cần tìm hiểu, thậm chí dự báo trước diễn biến sự việc. Tất cả điều đó phải được rèn luyện không ngừng từ tình yêu quê hương, đất nước, từ bản lĩnh, tư duy chính trị nhạy bén với thời cuộc của một người làm cách mạng.

Nhớ lại những ngày "Chuyện thật 30/4" được ra mắt, người phóng viên gạo cội gặp không ít khó khăn, áp lực từ những người bị động chạm đến lợi ích. Ông lặng vài nhịp giữa cuộc nói chuyện, nghẹn ngào tâm sự chuyện gia đình không ủng hộ và việc vợ muốn ly dị vì không cho ông làm những việc nguy hiểm như thế. Tuy vậy, với một trái tim mang đầy nhiệt huyết, với lương tri và phẩm giá của người làm báo kỳ cựu và một tình yêu nước nồng nàn, ông vẫn quyết tâm bóc mẽ, vạch trần vụ việc để trả lại sự thật, trả lại công bằng cho những người bị lép vế.

Nhà quay phim Phạm Việt Tùng bộc bạch: “Bác Hồ đã căn dặn chúng tôi cần phải thẳng thắn, phải đấu tranh cho sự thật, hôm nay không thành thì tiếp tục vào ngày mai, 10 năm không thành thì 10 năm nữa sẽ ‘hái quả ngọt’. Phải đấu tranh đến cùng để giúp đỡ những người yếu thế. Đó là điều mà chúng tôi sung sướng và hạnh phúc nhất khi làm nghề”.

Dưới bánh xe thời gian hoài lăn, người phóng viên trẻ tuổi, nhiệt huyết năm nào nay đã bước vào hàng ngũ những người làm báo cách mạng gạo cội của đất nước. Ông chân thành chia sẻ, làm báo là làm cách mạng và muốn làm cách mạng thì nghề báo là một trong những lựa chọn hàng đầu. Trong không khí kỷ niệm tròn 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, người phóng viên chiến trường năm xưa đã gửi gắm đôi lời tâm tình gửi đến những người làm báo hôm nay.

NSƯT Phạm Việt Tùng căn dặn thế hệ làm báo hiện nay cần phải bám sát thực tế, xâm nhập thực tiễn để sống, để tìm và giải quyết các vấn đề xã hội quan tâm. Quan trọng hơn cả, ông cho rằng mỗi phóng viên, nhà báo phải nắm vững lịch sử nước nhà để hiểu, để yêu và để thực sự phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc. Ông Tùng cũng tiếp tục từ tốn căn dặn, gửi gắm những mong muốn cao cả về nghề, tựa những phẩm chất, kinh nghiệm, niềm tin trao gửi từ thế hệ gạo cội đến những người làm báo trẻ: “Thế hệ trẻ may mắn hơn chúng tôi khi được sống trong thời đại khoa học kỹ thuật, được tiếp xúc với nhiều thiết bị mới, hiện đại. Đất nước đã thay đổi, phát triển ngày một tươi đẹp hơn nhưng tôi mong những người làm báo chân chính phải nhớ về cội nguồn, dùng lịch sử như chiếc gương soi rọi những điều đã làm để có thể phục vụ cho nhân dân, cho đất nước ngày một phát triển”.

Lời tâm tình sau cuối, cô đọng từ tất cả khó khăn và “đỉnh cao” một thời làm báo của nhà quay phim Phạm Việt Tùng đã mang nhiều suy ngẫm cho các ngòi bút trẻ hôm nay.

Theo quy luật, mọi thứ trên đời đều có sự tiếp nối và báo chí không nằm ngoài quy luật ấy. Trăm năm đã qua, nhưng những tinh túy, tinh thần cách mạng, đạo đức nghề nghiệp và ý chí của một người làm báo là những giá trị cần và phải trường tồn mãi mãi. Để rồi, từ những điều cao cả, báo chí sẽ góp phần làm tốt, làm đẹp, đưa Tổ quốc đến những kỳ tích mới trong tháng ngày vươn mình của dân tộc, của non sông.