Đánh thuế lãi tiền gửi gây hệ lụy đáng kể lên hệ thống ngân hàng

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản Toàn Cầu, thời gian gần đây, đề xuất đánh thuế lãi tiền gửi ngân hàng đã trở thành chủ đề gây tranh luận trong giới chuyên gia và dư luận.

Có nhiều quan điểm ủng hộ cho rằng chính sách này sẽ giúp tăng nguồn thu ngân sách và đảm bảo công bằng thuế giữa các nhóm thu nhập khác nhau. Ngược lại, nhiều ý kiến lo ngại rằng đánh thuế lãi tiền gửi có thể làm suy giảm động lực tiết kiệm của người dân, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thống ngân hàng và nền kinh tế vĩ mô.

Nêu cơ sở pháp lý và kinh tế của chính sách thuế lãi tiền gửi, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho biết, ở khía cạnh luật pháp và thông lệ quốc tế, tại Việt Nam, lãi tiền gửi ngân hàng hiện nay chưa thuộc diện chịu thuế thu nhập cá nhân.

Điều này được quy định theo Luật Thuế Thu nhập cá nhân, trong đó các khoản thu nhập từ lãi tiền gửi tại ngân hàng và tổ chức tín dụng được miễn thuế nhằm khuyến khích tiết kiệm, đảm bảo nguồn vốn cho hệ thống ngân hàng, qua đó gián tiếp thúc đẩy đầu tư và tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, việc đánh thuế lãi tiền gửi không phải là một chính sách xa lạ trên thế giới. Tại nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Nhật Bản, lãi tiền gửi được xem là một dạng thu nhập thụ động và chịu thuế theo mức thu nhập cá nhân.

Ví dụ, tại Mỹ, khoản thu nhập từ lãi tiền gửi ngân hàng được tính vào tổng thu nhập chịu thuế và phải kê khai khi nộp thuế thu nhập cá nhân. Các ngân hàng tại Mỹ còn thực hiện chính sách khấu trừ thuế tại nguồn (withholding tax), tức là trừ thuế trực tiếp vào tiền lãi trước khi trả cho khách hàng, giúp kiểm soát thuế chặt chẽ hơn.

Hiện tại theo Luật Thuế tại Mỹ, tiền lãi/tiền gửi tiết kiệm chiếm lãi từ 10-37%, áp dụng lũy tiến theo 7 mức độ với số tiền lãi từ dưới 11.925 USD và trên 626.350 USD.Dù vậy, việc áp dụng thuế lãi tiền gửi tại Việt Nam cần phải xem xét trong bối cảnh pháp lý hiện hành.

TS. Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản Toàn Cầu.

Theo quy định của Luật Ngân hàng Nhà nước, hệ thống ngân hàng vẫn đóng vai trò là trụ cột chính trong cung cấp vốn cho nền kinh tế, do thị trường tài chính chưa phát triển đủ mạnh để thay thế hoàn toàn vai trò của tín dụng ngân hàng. Điều này có nghĩa là tiền gửi từ dân cư vẫn là nguồn vốn quan trọng giúp các ngân hàng duy trì thanh khoản và cung cấp tín dụng cho doanh nghiệp, hộ gia đình.

Việc thay đổi chính sách thuế sẽ cần sự đồng bộ với hệ thống tài chính và chính sách tiền tệ quốc gia. Nếu đánh thuế lãi tiền gửi mà không có sự điều chỉnh hợp lý trong quản lý thanh khoản, hệ thống ngân hàng có thể chịu áp lực lớn về huy động vốn, buộc phải tăng lãi suất, dẫn đến chi phí tín dụng cao hơn cho doanh nghiệp và người dân.

Ở khía cạnh yếu tố kinh tế và hành vi tiết kiệm, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho biết, trong kinh tế học, lãi suất thực dương đóng vai trò quan trọng trong quyết định tiết kiệm của cá nhân. Khi lãi tiền gửi ngân hàng mang lại lợi tức hấp dẫn, người dân có xu hướng duy trì và gia tăng tiết kiệm, từ đó góp phần ổn định nguồn vốn cho hệ thống tài chính. Tuy nhiên, nếu lãi tiền gửi bị đánh thuế, lợi tức ròng sau thuế giảm, ảnh hưởng đến tính hấp dẫn của kênh tiết kiệm ngân hàng.

Lý thuyết tiết kiệm chỉ ra rằng thuế có thể tác động đến hành vi tài chính theo hai hướng. Một mặt, hiệu ứng thay thế xảy ra khi lợi tức thực nhận giảm, khiến người dân có thể ưu tiên tiêu dùng hoặc tìm kiếm các hình thức đầu tư khác thay vì tiếp tục tích lũy tài sản trong ngân hàng. Mặt khác, hiệu ứng thu nhập khiến một số người, đặc biệt là nhóm có thu nhập cao, gia tăng tiết kiệm nhằm bù đắp phần thu nhập bị hao hụt do thuế.

Mức độ ảnh hưởng của thuế lãi tiền gửi phụ thuộc vào cấu trúc nền kinh tế và thói quen tài chính của từng quốc gia. Tại những nước có hệ thống tài chính phát triển như Mỹ, Đức hay Nhật Bản, người dân có nhiều lựa chọn đầu tư và được hỗ trợ bởi các chính sách an sinh xã hội, nên thuế lãi tiền gửi không ảnh hưởng đáng kể đến quyết định tiết kiệm.

Trong khi đó, tại Việt Nam, nơi tiền gửi ngân hàng vẫn là kênh tích lũy tài sản quan trọng để phòng ngừa rủi ro, việc áp thuế có thể làm thay đổi chiến lược tài chính của cá nhân và dẫn đến sự dịch chuyển dòng vốn trong nền kinh tế.

Việc thiết kế chính sách thuế cần cân nhắc đến đặc điểm kinh tế - xã hội của Việt Nam, tránh tạo ra cú sốc lớn đối với thói quen tiết kiệm của người dân. Đồng thời, cần có các cơ chế bổ trợ nhằm đảm bảo tính công bằng trong hệ thống thuế, hạn chế tình trạng tích lũy tài sản thụ động mà không gây xáo trộn đến hệ thống tài chính.

Đánh giá tác động của việc đánh thuế lãi tiền gửi đến hệ thống tài chính, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, hệ thống ngân hàng Việt Nam hiện nay vẫn đóng vai trò cốt lõi trong việc cung cấp tín dụng cho nền kinh tế, do thị trường vốn chưa phát triển đủ mạnh để thay thế hoàn toàn vai trò của ngân hàng.

Tiền gửi từ dân cư là nguồn huy động quan trọng giúp ngân hàng có thể duy trì thanh khoản, cung cấp tín dụng cho doanh nghiệp và cá nhân. Nếu áp dụng thuế lãi tiền gửi, điều này có thể tạo ra những hệ lụy đáng kể đối với hệ thống ngân hàng.

Theo đó sẽ làm suy giảm thanh khoản hệ thống ngân hàng. Khi đánh thuế vào lãi tiền gửi, người dân có thể tìm cách rút bớt tiền khỏi ngân hàng để tìm kiếm các kênh đầu tư thay thế hoặc cất giữ tài sản theo các hình thức phi chính thức. Điều này khiến dòng tiền trong ngân hàng bị thu hẹp, giảm khả năng cung cấp tín dụng cho nền kinh tế, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào vốn tín dụng ngân hàng thay vì các nguồn huy động khác như trái phiếu hay thị trường vốn.

Ngân hàng có thể phải tăng lãi suất huy động: Khi nguồn tiền gửi giảm mạnh, các ngân hàng thương mại sẽ phải tăng lãi suất tiền gửi để thu hút lại dòng vốn. Điều này kéo theo hệ quả là chi phí vay vốn tăng lên, khiến doanh nghiệp phải trả mức lãi suất cao hơn để tiếp cận nguồn vốn, từ đó làm giảm động lực mở rộng sản xuất, kinh doanh. Điều này có thể gây suy giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế và ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường lao động.

Đồng thời gia tăng áp lực lên tỷ giá và dòng vốn ngoại tệ: Khi mức lợi tức từ tiền gửi ngân hàng bị giảm sút do thuế, một bộ phận nhà đầu tư có thể chuyển dòng tiền ra nước ngoài để tìm kiếm các thị trường có lợi suất hấp dẫn hơn hoặc ít chịu rủi ro về thuế. Điều này có thể làm gia tăng hiện tượng “đô la hóa” hoặc chảy máu ngoại tệ, ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ giá hối đoái. Nếu dòng vốn bị rút ra khỏi hệ thống ngân hàng nội địa một cách ồ ạt, Ngân hàng Nhà nước có thể buộc phải can thiệp để ổn định tỷ giá, từ đó làm gia tăng áp lực lên dự trữ ngoại hối quốc gia.

Đồng thời làm thay đổi trong hành vi tài chính của người dân: Bên cạnh ảnh hưởng đến hệ thống ngân hàng, việc áp thuế lãi tiền gửi cũng có thể tác động đáng kể đến hành vi tài chính của người dân, dẫn đến những thay đổi trong cách họ phân bổ tài sản và sử dụng vốn.

Một số xu hướng có thể xảy ra bao gồm dịch chuyển dòng vốn sang các kênh đầu tư khác: Khi lãi suất thực tế từ tiền gửi giảm do thuế, người dân có thể tìm đến các kênh đầu tư khác để tối ưu hóa lợi nhuận.

Cụ thể, người dân có thể chuyển sang đầu tư vàng và ngoại tệ: Đây là những kênh đầu tư truyền thống tại Việt Nam, đặc biệt hấp dẫn trong những giai đoạn có nhiều bất ổn về chính sách kinh tế. Nếu thuế lãi tiền gửi được triển khai mà không có biện pháp điều tiết hợp lý, có thể làm gia tăng tình trạng đầu cơ vàng và ngoại tệ, ảnh hưởng tiêu cực đến ổn định tỷ giá và lạm phát.

Hay như bất động sản: Một bộ phận không nhỏ nhà đầu tư có thể rút tiền gửi và chuyển sang đầu tư bất động sản với kỳ vọng sinh lời cao hơn. Điều này có thể khiến thị trường bất động sản trở nên sôi động hơn trong ngắn hạn nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ hình thành bong bóng giá nhà đất, đặc biệt nếu dòng vốn đổ vào phân khúc đầu cơ thay vì phát triển nhà ở thực sự.

Hoặc là chứng khoán và trái phiếu: Với những nhà đầu tư có khẩu vị rủi ro cao hơn, chứng khoán và trái phiếu doanh nghiệp có thể trở thành lựa chọn thay thế cho tiền gửi ngân hàng. Tuy nhiên, nếu dòng vốn này chảy vào thị trường mà không có sự kiểm soát, có thể làm gia tăng sự biến động và rủi ro trên thị trường chứng khoán, đặc biệt khi nhà đầu tư cá nhân có xu hướng đầu tư theo tâm lý đám đông.

Ngoài ra, TS. Nguyễn Trí Hiếu cũng cho rằng, việc đánh thuế lãi suất tiền gửi có thế làm thay đổi trong thói quen tiết kiệm: Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ tiết kiệm cao do người dân có thói quen tích lũy tài sản để đảm bảo an toàn tài chính cá nhân.

Tuy nhiên, khi đánh thuế lãi tiền gửi, mức hấp dẫn của việc gửi tiết kiệm có thể giảm sút, làm thay đổi thói quen tài chính của người dân. Thay vì gửi tiền vào ngân hàng để hưởng lãi suất ổn định, nhiều cá nhân có thể chọn cách giữ tiền mặt hoặc đầu tư vào các tài sản phi chính thức, làm suy giảm khả năng kiểm soát dòng tiền của hệ thống tài chính chính thống.

TS. Nguyễn Trí Hiếu nhận định, đánh thuế lãi tiền gửi có thể làm dịch chuyển dòng vốn từ ngân hàng sang các kênh đầu tư khác, làm gia tăng rủi ro đầu cơ, ảnh hưởng đến thanh khoản của hệ thống tài chính và gây bất ổn cho nền kinh tế vĩ mô.

Nếu chính sách này không được thiết kế cẩn thận, Việt Nam có thể phải đối mặt với nhiều hệ lụy, từ áp lực tỷ giá, biến động thị trường tài chính, đến nguy cơ bong bóng tài sản và suy giảm hiệu quả phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế.

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, trong bối cảnh hiện nay, hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn là kênh huy động vốn chủ yếu cho nền kinh tế, trong khi thị trường tài chính chưa đủ phát triển để thay thế vai trò này.

Nếu đánh thuế lãi tiền gửi ngay lập tức, có thể làm suy giảm thanh khoản ngân hàng, đẩy lãi suất huy động tăng cao, gây áp lực lên chi phí vay vốn của doanh nghiệp và người dân. Do đó, việc đánh thuế lãi tiền gửi không nên áp dụng ngay, mà cần có một lộ trình nghiên cứu và thử nghiệm trước khi triển khai chính thức.

"Chính phủ có thể tiến hành đánh giá tác động của chính sách này trong vòng 3-5 năm, đồng thời theo dõi phản ứng của thị trường trước khi đưa ra quyết định cuối cùng", TS. Nguyễn Trí Hiếu đề xuất.